شعارسال: اکنون سه استان هرمزگان، سیستان و بلوچستان و کرمان از جمعه درگیر بارندگی و وقوع سیلاب هستند و تاکنون خسارت‌هایی به مناطق مسکونی، زمین‌های کشاورزی، راه‌های ارتباطی و شبکه توزیع آب و برق در برخی نقاط وارد آمده است.

خسارت‌ها در استان سیستان و بلوچستان اما قابل توجه است و قطار تهران-زاهدان روز شنبه به‌دلیل زیرآب رفتن خط راه‌آهن، ‌از ریل خارج شد و هم‌اکنون تعدادی از روستاهای استان در محاصره سیلاب قرار گرفته‌اند.

عباسعلی ارجمندی، مدیرکل مدیریت بحران استان سیستان و بلوچستان، از حضور 465 تیم امداد برای کمک‌رسانی به سیل‌زدگان خبر داد. در استان هرمزگان اما به‌دلیل سرریز شدن دو سد در شهرستان بستک، منازل قرار گرفته در حریم رودخانه‌ها تخلیه شدند. ایران از آغاز سال98 تاکنون در دو برهه با سیلاب سنگین و تخریبات ناشی از آن مواجه شد؛ سیلاب بهاری که بخش عمده‌ای از استان‌های شمالی و جنوبی کشور را دربرگرفت و هم‌اکنون نیز سیــلابی که گریبان سیستان و بلوچستان را گرفته است.

کارشناسان حوزه آب اما گفته‌اند اگر به جای توجه به سدسازی، فعالیت‌های آبخیزداری بیش‌تر مورد توجه قرار می‌گرفت، شاهد وقوع چنین سیلاب‌هایی نبودیم. واکنش حوضه‌های آبریز به بارندگی و نزولات جوی، ‌ارتباط مستقیمی با وضعیت حوضه‌ها دارد.

توسعه شهرها، جاده‌سازی، تبدیل مراتع به زمین کشاورزی، آسفالت‌کردن معابر روستاها و... ازجمله عواملی است که به عقیده کارشناسان، رفتار حوضه‌های آبریز را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. اقدامات مورد اشاره ازجمله عواملی است که موجب تخریب و وقوع روانـــاب‌ها و سیلاب‌ها در نقاط مختلف حوضه آبریز خواهد شد

برخی کارشناسان نیز معتقدند آنچه میزان خسارت‌ها را افزایش می‌دهد، بی‌توجهی به رفتار طبیعت و دخالت‌های انسانی ازجمله ایجاد سازه‌های آبی است.

فاطمه ظفرنژاد، پژوهشگر حوزه آب، می‌گوید: وقتی به‌دلیل احداث سد، ‌رودخانه سال‌ها خشک و کم‌آب می‌شود، در حریم رود سابق منازل و ساختمان‌های متعدد ساخته و جمعیت ساکن می‌شود. زمان وقوع سیل به‌ویژه هنگام باز کردن دریچه مخازن سدها، به‌دلیل جلوگیری از شکستن آن‌ها، خطرات بسیاری ایجاد می‌شود و خسارت‌ها افزایش می‌یابد. او معتقد است که سدها به هیچ عنوان کمکی به مهار سیل نمی‌کنند و درواقع آنچه نقش موثر دارد، توسعه درختکاری است.

20 تا 25درصد درآمد سدها به آبخیزداری اختصاص یابد

به‌گفته کارشناسان، آنچه به عنوان رفتار حوضه آبریز در زمان بارندگی شناخته می‌شود و متأثر از عوامل مختلف است، باید بسیار مورد توجه و مراقبت قرار گیرد.

روح‌الله فتاحی، رئیس هیئت‌مدیره انجمن هیدرولوژی ایران، با تأکید بر این‌که اگر حوضه آبریز مراقبت شود، ‌چنین اتفاقاتی رخ نخواهد داد، بر انجام اقدامات آبخیزداری تأکید کرد و به همشهری گفت: باید سالانه بین 20 تا 25درصد از درآمد سدها به آبخیزداری اختصاص یابد. همچنین در بالادست اقدامات آبخیزداری انجام شود و قدردان این اتفاقات بود، اما متأسفانه وزارت نیرو نگاه دیگری به فعالیت‌های آبخیزداری دارد و آن را هدر دادن سرمایه ملی می‌داند.

فتاحی می‌گوید: اگر روند کنونی ادامه داشته باشد و تمهیدات لازم برای حفاظت از خاک، ‌آبخیزداری، ‌کنترل آبراه‌ها و بازگرداندن شرایط هیدرولوژیکی به حوضه‌های آبریز انجام نشود، خسارت وارد شده بر شهرها افزایش خواهد یافت.

منصور قطبی‌سرابی، دانش‌آموخته مهندسی آب و خاک، نیز همانند فتاحی به توجه بیش‌تر به فعالیت‌های مختلف آبخیزداری اشاره می‌کند می‌گوید: بی توجهی به فعالیت‌های آبخیزداری ازجمله دلایل اصلی بروز سیلاب در نقاطی مانند سیستان و بلوچستان و هرمزگان است. چاه نیمه‌ها نیز که از گذشته در سیستان و بلوچستان و به‌منظور ذخیره آب و بهره‌مندی از آبخوان‌ها وجود داشته‌اند، ‌در این شرایط پر و سرریز می‌شوند. بارش باران در این مناطق نیز به‌دلیل کویری بودن، عمدتاً به‌صورت رگبار است.

این دانش‌آموخته مهندسی آب و خاک می‌افزاید: خاک نقاط کویری هم ماسه‌ای است و به همین دلیل امکان جذب آب باران رگباری در این مناطق وجود ندارد. درحالی که انجام فعالیت‌های آبخیزداری در این مناطق می‌تواند امکان نفوذ آب به داخل زمین را فراهم و از بروز سیلاب جلوگیری کند. آبخیزداری و توسعه جنگل‌کاری در بالادست سدها نیز راهکار موثری در مقابله با سیلاب و خسارات ناشی از آن است.

به راندمان باران بی‌توجهیم

بهره‌برداری از راندمان باران و افزایش این راندمان، موضوع دیگری است که قطبی سرابی مورد توجه قرار داده و غفلت از آن‌ را، علت بروز سیلاب می‌داند؛ مسأله‌ای که نیازمند توجه جدی است. استان‌های سیستان و بلوچستان و کرمان که هم‌اکنون با سیلاب مواجهند، ازجمله استان‌های کم‌آب کشور شناخته شده‌اند.

قطبی سرابی می‌گوید: وزارت نیرو می‌گوید کمبود آب داریم، چون همیشه از آب موجود بهره‌برداری می‌کند؛ این در حالی است که ما با وجود سیلاب، با کمبود آب مواجه می‌شویم. تنها به این دلیل که فعالیت‌های آبخیزداری و انتقال آب باران به داخل زمین و آبخوان‌ها به درستی انجام نشده و بیش‌تر به سدسازی توجه شده است، درحالی که اگر به این مسائل در جای خود و به‌درستی نگاه شود، مشکلاتی همچون سیلاب رخ نخواهد داد.

 او با انتقاد از نحوه سدسازی در کشور می‌افزاید: زمان ساخت سد باید مهندسی رودخانه مدنظر باشد؛ درحالی که بسیاری از سدها، امکان وقوع سیلاب‌های طبیعی رودخانه‌ها را سلب کرده و به همین دلیل رودخانه‌ها به‌صورت طبیعی لایروبی نمی‌شوند.

قطبی سرابی با انتقاد از عملکرد وزارت نیرو در سدسازی‌های غیراصولی گفت: در بالادست سدهای ذخیره‌ای، باید سدهای کوچک برای کنترل رسوب احداث شود، اما این اقدام انجام نمی‌شود و این موضوع نیز شدت و خسارات سیلاب را افزایش می‌دهد.

کارشناسان معتقدند آنچه میزان خسارت سیل را افزایش می‌دهد، بی‌توجهی به رفتار طبیعت و دخالت‌های انسانی ازجمله ایجاد سازه‌های آبی است.

شعارسال، با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از روزنامه سبزینه، تاریخ انتشار: 25دی1398، کدخبر: 80361: sabzineh.org