* یارانه بخش کشاورزی

یارانه تخصیص داده شده به بخش کشاورزی براساس قانون بودجه کشـور بـه نهـاده‌های کـود شیمیایی، بذر، نهال، تراکتور، کمباین، بهینه‌سازی در مصـرف سـموم و دفـع آفـات نبـاتی و کـود شیمیایی، تأمین وجوه اداره شده جهت توسعه فعالیت‌های کشاورزی، توسـعه خـدمات بهداشـتی درمانی دام‌های عشایری و روستایی، خوراک دام واصلاح‌نژاد دام روسـتایی، واکسـن دام، سـموم ومواد ضدعفونی کننده، مواد بیولوژیک و خدمات هواپیمایی ویژه اختصاص می‌یابد.

در برنامه پنجم توسعه، با توجه به تصویب و آغاز اجرای قانون هدفمندسازی یارانه‌ها و همچنین احکام قانون برنامه، جهت دهی حمایت‌ها در بخش کشاورزی براساس تکالیف قانونی مندرج در مواد قانونی برنامه پنجم توسعه در دستور کار وزارت جهاد کشاورزی قرار گرفت.

*کاهش میزان یارانه بخش کشاورزی در برنامه پنجم

در برنامه پنجم میزان یارانه‌های تولیدی پرداخت شده به بخش کشاورزی نه تنها افزایش نیافته، بلکه با نوسان‌هایی عمدتاً روبه کاهش بوده به طوری که از نظر میزان نیز نسبت به برنامه چهارم توسعه بسیار کمتر بوده است.
به طور کلی مجموع میزان یارانه‌های تولیدی پرداخت شده به بخش کشاورزی در برنامه پنجم توسعه حدود 21905 میلیارد ریال بوده، به طوری که با نرخ رشد متوسط سالانه 22 درصد از 8755 میلیارد ریال در سال پایه (1389) به 2500 میلیارد ریال در 8 ماهه اول سال 1394 کاهش یافته است. همچنین میانگین سالانه یارانه پرداخت شده به بخش کشاورزی طی این برنامه معادل 4381 میلیارد ریال بـوده کـه نسبت به میانگین برنامه چهارم توسعه معادل 10776 ریال بسیار کمتر و قابل ملاحظه است. متأسفانه بررسی و مقایسه اجمالی مجموع یارانه‌های پرداخت شده (21905 میلیارد ریال) نسبت به میزان پیش‌بینی شده (36299 میلیارد ریال) نیز طی مدت مذکور حاکی از حدود 60 درصد تحقق در اهداف پیش‌بینی شـده است. بالاترین میزان درصد تحقق اهداف برنامه در سال 1390 با حـدود 92 درصـد و پایین‌ترین میـزان درصد تحقق اهداف برنامه نیز در سال 1394 تنها 34 درصد ثبت شده است.

* یارانه محصولات کشاورزی در کشورهای دیگر

در حال حاضر، یارانه پرداختی به بخش کشاورزی در قالب یارانه‌های تولیدی و تجاری، یکی از اقلام مهـم هزینـه‌های دولت‌ها در تمامی کشورها از جمله کشورهای صنعتی، در حال توسعه و سوسیالیستی اسـت بـه طـوری کـه در سال‌های اخیر با افزایش چشمگیر و قابل توجه این یارانه‌ها در کشورهای صنعتی تـلاش‌های بین‌المللـی بـرای کاهش آن آغاز شده است. بررسی یارانه‌ها در کشورهای توسعه یافته نشان می‌دهد یارانه مصرف‌کننده به صورت بسیار محدود و عمدتاً جهت‌گیری یارانه‌ها به سوی تولید‌کننده پرداخت شده است. بیشتر کشورهایی که پرداخت یارانه را به صورت فراگیر انجام می‌داده‌اند از دهه 1980 به دلایـل مختلفـی چـون پرهزینه بودن یارانه فراگیر در اثر رشد جمعیت و افزایش قیمت مواد غذایی، ناکارایی نظام توزیع دولتی و اثرات منفی کنترل قیمت محصولات بر تولیدکنندگان محصولات یارانه‌ای اقدام به هدفمند کردن یارانه‌ها کرده است.

* وضعیت موجود یارانه بخش کشاورزی در ایران

محصولاتی که هم‌اکنون به آن یارانه تعلق می‌گیرد شامل گندم و فرآورده‌های آن (آرد و نان)، برنج، روغن، قند و شکر، شیر، پنیر و گوشت است.هزینه پرداخت یارانه در سال‌های اخیر افزایش قابل ملاحظه‌ای یافته است. علاوه بر این، دولت هر ساله مقادیر قابل ملاحظه‌ای برای حمل و نقل، نگهداری در سیلوها و تبدیل گندم به آرد می‌پردازد. در سال های کمبود نیز دولت، مقادیری گندم با ارز یارانه‌ای از خارج وارد کرده و آرد را به بهایی کمتر از قیمت تمام شده به نانوایان فروخته است.اختلاف قابل ملاحظه میان هزینه خرید، نگهداری و تبدیل گندم، بار مالی قابل ملاحظه‌ای بر بودجه دولت تحمیل می‌کند. اقلام دیگر غذایی که یارانه به آن پرداخت می‌شود شامل روغن، شکر، برنج و در مرحله بعد، شیر، پنیر و گوشت است.

علاوه بر یارانه‌های مستقیم بخشی از سیاست های حمایتی که به طور غیرمستقیم در بخش کشاورزی وجود دارند عبارتند از خرید تضمینی، سیاست قیمت تضمینی، اختصاص یارانه به بیمه کشاورزی کمک به تحقق سیاست‌های ترویجی و کمک به اجرای طرح‌های تحقیقاتی کاربردی در جهت افزایش تولید.

* بیمه کشاورزی در جهان

براساس گزارش FAO، حدود 142 کشور به نوعی بیمه کشاورزی را انجام می‌دهند. تفاوت عمده موجود در برنامه بیمه این کشورها، در پوشش بیمه یعنی محصولاتی که زیرپوشش قرار می‌گیرند، نوع خطر و تعداد خطراتی است که پوشش داده می‌شود، اجباری بودن و نبودن بیمه، نوع پوشش شامل بیمه عملکرد یا بیمه درآمد، بیمه انفرادی یا گروهی، دولتی یا خصوصی بودن بیمه گر است. در اکثر کشورها پرداخت یارانه از سوی دولت‌ها کمک می کند تا طرح‌های بیمه کشاورزی برای کشاورزان خُرد و فاقد توان مالی قابل تحمل و پذیرش باشد.

در امریکا میزان یارانـه حـق بیمـه کشـاورزی از 9/46 میلیـون دلار در سـال 1981 بـه 1/7میلیارد دلار در سال 2007 رسیده است. در برزیل میزان یارانه بیمه کشاورزی از یک میلیون دلار در سال 2005 به 100 میلیون دلار در سال 2009 افزایش یافته است. در چین میزان یارانه حق بیمه محصولات زراعی از 50 درصد بـه 60 درصـد (35 درصـد دولت مرکزی و 25 درصد دولت های استانی) و برای برنامه مبارزه همگـانی بـا بیماری‌هـای اپیدمی، یارانه حق بیمه به 80 درصد افزایش یافته است.

در ژاپن طرح فراگیر بیمه محصولات به صورت بیمه اجباری اجرا می‌شود و گنـدم، جـو، برنج، میوه‌ها و دام ها و کرم ابریشم را زیر پوشش می‌گیرد. میزان کمک دولت بـه ایـن طرح بتدریج اضافه شده است و از 44 میلیارد ین در سال 1969 به 158 میلیارد یـن در سال 1985 رسیده است.

* بیمه کشاورزی در ایران

در ایران نیز با تشکیل صندوق امداد روستاییان، مصوب 1353 و طرح ایجاد صندوق بیمه محصولات کشاورزی مصوب 1355، بیمه کشاورزی پایه‌ریزی شد ولی فعالیت رسمی آن از سال 63 آغاز شد. بدین ترتیب که پس از انقلاب اسلامی آغاز فعالیت‌های بیمه ای مجدداً به عنوان نیازی اجتناب‌ناپذیر مورد تأیید قرار گرفت و مقرر شد اقدام‌های لازم در جهت تحقق بخشیدن به این تفکر از نو آغاز شود. لذا از شهریور 1360، نخستین کارگروه شکل‌گیری بیمه کشاورزی در ایران در وزارت کشاورزی تشکیل شد تا اقدام های لازم در مورد اجرای مقررات مربوط به بیمه محصولات کشاورزی و ارائه الگوی اجرایی سازگار با بخش کشاورزی انجام شود. لذا با توجه به ارائه راهکار عملیاتی از سوی کارشناسان و نیز پیشنهاد واگذاری اجرای عملیات به یک سازمان مالی قدرتمند در بخش یعنی بانک کشاورزی که بزرگترین امتیاز آن از نظر ضمانت اجرایی و تداوم و استمرار آن بود در نهایت قانون تأسیس صندوق بیمه محصولات کشاورزی در سال 1362 و به دنبال اساسنامه آن در سال 1363 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و بلافاصله از همین سال عملیات اجرایی بیمه کشاورزی آغاز شد.

طی برنامه‌های پنج ساله دوم و سوم توسعه، سیاست‌های بیمه به سمت ایجاد تنوع در موارد بیمه‌ای، بویژه در عرصه‌های دام، طیور و آبزیان و پس از آن به سایر زیربخش‌ها گسترش یافت. یک نکته مهم در برنامه دوم، به رسمیت شناختن فعالیت‌های بیمه کشاورزی در قانون برنامه دوم و تعیین تکالیف قانونی برای مجری طرح، یعنی صندوق بیمه در بند 3 تبصره 77 قانون بود که صندوق را به بیمه کردن حداقل 50درصد از محصولات زراعی، دامی و شیلاتی و 10درصد سرمایه‌گذاری طرح‌های جنگلداری، مرتع داری و آبخیزداری ملزم کرد. همچنین با توجه به اهمیت و نقش بیمه کشاورزی در ارتقای ضریب امنیت سرمایه‌گذاری در تولید محصولات کشاورزی و جهت‌گیری افزایش سطح حمایت از تولیدات، در برنامه‌های پنج ساله سوم، چهارم و پنجم توسعه کشور به لزوم توسعه بیمه کشاورزی تأکید شده است:

بند ج ماده 18 قانون برنامه سوم توسعه: به منظور افزایش سهم صنعت بیمه در جبران خسارت ناشی از حوادث غیرمترقبه، دولت مجاز است شرایط لازم را به نحوی فراهم کند که در دوران برنامه سوم حداقل 50 درصد محصولات کشاورزی، دامداری ، صنایع دستی، شیلات، ابنیه عمومی، تأسیسات شهری و روستایی، ساختمان های مسکونی، تجاری و صنعتی تحت پوشش بیمه قرار گیرند. بند ج ماده 18 قانون برنامه چهارم توسعه کشور: پوشش بیمه ای حداقل 50 درصد محصولات کشاورزی و عوامل تولید با بهره‌برداری از خدمات فنی بخش خصوصی و تعاونی تا پایان برنامه. بند ط ماده 143قانون برنامه پنجم توسعه کشور: گسترش پوشش بیمه تولیدات بخش کشاورزی و عوامل تولید به میزان حداقل 50 درصد تولیدات تا پایان برنامه.

با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از روزنامه ایران، صفحه 10 ، تاریخ انتشار: دوشنبه 25 مرداد 1395، شماره: 6286 .