شعار سال : ماکس وبر جامعه شناس برجسته آلمانی کنش های انسان را به دو گروه کنش های عقلانی و کنش های غیر عقلانی تقسیم می کند. از نظر ایشان بخش عمده ای از کنش های انسان غیرعقلانی ست و معطف به اهداف عقلانی نیستند. ولی چرا بشر به رفتاری هایی می پردازد که با خرد سازگار نیست؟ شاید یکی از دلایل این باشد که در گذشته هویت فرد در گروه های اجتماعی به شدت همبسته تعریف می شد و نوع انسجام اجتماعی به قول دورکیم مکانیکی بود، در نتیجه بخشی از رفتارها که در گذشته معطوف به اهدافی بود به صورت سنن در میان نسل های بعد تداوم می یافت که بعضا تداوم آن ها بدون هیچ پشتوانه منطقی و عقلانی بود. این سنن گاهی آمیخته با نوعی تقدس می شد و پشتوانه ای از عصبیت دینی یا قومی می یافت و تداوم آن ها به واسطه ی همین تقدس و عصبیت و تسلط بخش اجتماعی هویت فرد امکان پذیر می شد.

اما چرا در جامعه مدرن و متمدن و ظاهرا به شدت فرد گرای قرن ۲۱ شاهد عمومیت رفتارهای غیر منطقی هستیم؟پاسخ این پرسش در تسلط سرمایه داری، جهانی شدن، دیکتاتوری های نوین و سیطره ی رسانه ها نهفته است.

برای گشودن بحث یک سوال کلیشه ای ولی عمیق می پرسم: وجود یک پرستار برای جامعه بشری حیاتی تر است یا یک فوتبالیست، یا یک هنرپیشه سینما، یا یک مدل؟ پس چرا سطح زندگی و درآمد و محبوبیت یک پرستار در مقایسه با مثال های فوق خیلی پایین تر است؟

چون زندگی ما سرشار از رفتارها و علایق غیر عقلانی ست که برای ما ساخته اند. ما با تمام وجود(فکر ما، علایق ما، نیازهای ما، جهان بینی ما، جسم ما و ...) محصول یک سیستم جهانی مسلط هستیم که مرید، سرباز و مصرف کننده می خواهد.

ما مسخ شده ساخته می شویم. مسخ جذابیت های غیر اصیل و غیر منطقی رسانه های نوین تا در چارچوب تعریف شده ی دنیای به ظاهر متنوع و آزاد به ساز دیکتاتورهای اقتصادی پشت پرده و حکومت های تمامیت خواه با کمال میل برقصیم و برقصانیم.

علاقه به فوتبال مانند علاقه به عمل های زیبایی، خودنمایی اینترنتی، مدگرایی، پاساژگردی، بدن نمایی، فست فود، سینما، مراکز تفریحی مدرن و ....، نمونه ای از مسخ بشر برای برده داری مدرن است. برده داری که این بار نه با خشونت و اجبار بلکه با تربیت و مسخ ذهن انسان ها صورت می گیرد. به گونه ای که افراد با کمال میل در خدمت اهداف سرمایه داری و دیکتاتوری های نوین قرار می گیرند. در این جهان پسامدرن علایق و آمال برای نسل ها ساخته می شوند پیش از آنکه متولد شوند تا در توهم آزادی همشکل تر از هرگاه تاریخ توده ای جهانی از وفاداران را تشکیل دهند.

در این دنیای مسخ شده بزرگترین گم شده ی بشر خردمندیست. خردمندی که انسان را گاهی از این فضای مسلط گمراه کننده بیرون بیاورد و بالاتر از تب و تاب جذاب و خیره کننده تمدن دیجیتال به اندیشه فرو ببرد.

یادداشت رضا اسکندری

پایگاه تحلیلی خبری شعار سال ، برگرفته از فضای مجازی