هفته گذشته در مراسمی با حضور معاون علمی و فناوری رئیس جمهوری و رئیس سازمان انرژی اتمی ساختمان مجموعه آزمایشگاهی طرح چشمه نور ایران و واحدهای خدماتی-اقامتی مربوط به آن به بهره برداری رسید تا نخستین گام برای عملیاتی کردن این پروژه بزرگ علمی کشور در قزوین برداشته شود.

اجرای این پروژه بزرگ علمی بدون شک موجب ارتقای جایگاه ایران در عرصه علم و فناوری خواهد شد و با جذب و اشتغال هزاران تن از دانشمندان و پژوهشگران داخلی از فرار مغزها نیز جلوگیری می کند و انتظار دانشمندان و جامعه علمی کشور از مسوولان تامین اعتبارات لازم برای تسریع در ساخت و بهره برداری این طرح است.

خبرنگار ایرنا در گفت و گو با مسوولان و دست اندرکاران این پروژه در استان قزوین ، کارکرد ، اهمیت و جزییات مربوط به ساخت و اعتبارات آن اطلاعات کسب کرده که می تواند به شناخت از این ابر پروژه علمی کمک کند.

چشمه نور و کارکردهای آن علم پزشکی، نانو، صنعت و کشاورزی

مهدی مولایی مسوول راه‌اندازی مرکز نوآوری چشمه نور ایران در مورد طرح چشمه نور ایران و کاربردهای آن اظهار داشت: چشمه نور  ( Light Source Facility) یا شتابگر ملی در مفهوم عامیانه به یک آزمایشگاه بزرگ مقیاس علمی اطلاق می شود.

وی با بیان اینکه شتابگرها آزمایشگاه هایی برای تحقیقات بین رشته ای به شمار می روند، یادآور شد: در حال حاضر حدود ۵۰ مرکز چشمه نور در دنیا وجود دارد که در کشورهای اروپایی، آمریکا، چین و ژاپن که خود را مرجعیت علمی در دنیا می دانند، مستقر هستند.

مولایی خاطرنشان کرد: چشمه نور یا شتابگر سنکروترون در واقع یک زیرساخت کلان حوزه فناوری در کشورها محسوب می شود.

مسوول راه اندازی مرکز نوآوری چشمه نور ایران با بیان اینکه شتابگرها را می توان موتوری برای اکتشافات علمی نامید، گفت: نور یکی از بهترین ابزارها برای کشفیات جدید به شمار می رود و باید اذعان کرد وقتی نور در میان نباشد و یا چراغ ها خاموش باشد قادر به دیدن اجسام نیستیم.

مولایی ادامه داد: انسان ها در ابتدا ذره بین را اختراع و با آن موفق به شناسایی میکروب ها شدند و پس از آن میکروسکوپ ها ساخته شد که قادر بود اشیای و جانداران ریزتر را شناسایی و مشاهده کند و چشمه نور نیز در واقع ابزاری قدرتمند تر از میکروسکوپ ها هستند که به وسیله نور و بازتاب و تحلیل آن می توانند به دیدن و شناسایی بهتر آنچه در جهان هست به انسان ها کمک کنند، در واقع در این فرایند علمی هرچه درخشندگی نور بهتر و بیشتر باشد قدرت تشخیص و شناسایی بیشتری نیز به دست می آید.

وی با بیان اینکه جالب است بدانید ویروس کرونا با ذره بین و میکروسکوپ قابل شناسایی نبود و در واقع اولین مشاهدات انسان از این ویروس در چشمه نور شانگهای چین اتفاق افتاد ، افزود: در این آزمایشگاه بود که شکل و شمایل و جزییات کرونا مورد شناسایی قرار گرفت و دانشمندان پس از آن به ساخت واکسن مقابله با آن روی آوردند.

مولایی گفت: چشمه نور در دنیا پروژه هایی با اعتبار مالی بیش از ۳۰۰ میلیون یورو تعریف می شوند که مدل کاری آنها شتاب دادن الکترون ها است به این صورت که حرکت الکترون ها را به میزان سرعت نور می رسانند و با تحریک آن نوری میلیون ها برابر درخشنده تر از خورشید ساطع می شود که به وسیله آن می توان داخل بسیاری از اجسام و ناشناخته های جهان هستی را مورد شناسایی قرار داد.

بومی سازی دانش شتابگرها در کشور با اجرای طرح چشمه نور در قزوین

مولایی اظهار داشت: با راه اندازی شتابگر ملی یا چشمه نور در قزوین، در واقع می توانیم دانش شتابگرها را در کشور بومی سازی کنیم.

وی در خصوص شکل و شمایل چشمه نور گفت: یک مکان مانند استادیوم های فوتبال را فرض کنید که که دورتادور آن آزمایشگاه های مختلف تعبیه شده و دور آن ها الکترون شتاب داده می شود و نور ساطع شده که میلیون ها برابر درخشنده تر از نور خورشید است به این آزمایشگاه ها می رسد و برای کارهای علمی و تحقیقاتی و شناسایی اجسام و جانداران مورد استفاده قرار می گیرد.

مولایی به کاربردهای چشمه نور نیز اشاره کرد و گفت: به طور مثال در حال حاضر کار تصویربرداری پزشکی از طریق اسکن اشعه ایکس قادر است استخوان انسان یا جانداران را به ما نشان دهد اما با استفاده از چشمه نور نه تنها قادر به دیدن استخوان ها خواهیم بود بلکه با جزییات داخل استخوان ها را نیز می توانیم ببینیم که این موضوع یک تحول در دانش پزشکی است بنابراین یکی از کاربردهای چشمه نور یا شتابگر در بخش دانش پزشکی و ساخت دارو است.

وی افزود: کاربردهای آزمایشگاه چشمه نور تنها به حوزه پزشکی و فیزیک محدود نیست بلکه در حوزه کشاورزی و صنایع غذایی نیز قابل استفاده است به طور مثال برخی کشورهای پیشرفته از این آزمایشگاه ها برای بهبود کیفیت و ماندگاری نان استفاده کرده اند و یا مثلا یک شرکت تولید بستنی معروف در اثر آزمایش های انجام شده از این طریق موفق به شناسایی و کشف آنزیمی شد که به وسیله آن توانسته  بستنی های خود را در دمای معمولی ماندگار کند.

وی اضافه کرد: چشمه نور در حوزه داروسازی، صنعت هوافضا، صنعت نفت و پتروشیمی، صنایع ماشین سازی، نانو، زمین شناسی و باستان شناسی نیز کاربردهای زیادی دارد مثلا با استفاده از نور درخشنده آزمایشگاه چشمه نور می توان اشیای تاریخی یا اجسام یافته شده را با جزییات بررسی و نکات جدیدی را از آنها کشف و شناسایی کرد.

چشمه نور نیازمند ۱۰ هزار قطعه تجهیزات فناور محور

مولایی با بیان اینکه آزمایشگاه های چشمه نور به بیش از ۱۰ هزار قطعه تجهیزات که همگی از صنایع هایتک و با فناوری بالا هستند نیازمند است،افزود: نیازهای تجهیزاتی طرح چشمه نور در واحد تحقیق و توسعه این پروژه در حال بررسی هستند و خوشبختانه می توان گفت شرکت های دانش بنیان داخلی و دانشمندان ایرانی امکان ساخت و تهیه بسیاری از این قطعات را دارند.

وی با بیان اینکه ایران برای اجرای چشمه نور همکاری های بین المللی را نیز در دستور کار دارد،افزود: برخی از تجهیزات چشمه نور نیز باید از خارج از کشور وارد شود که تمهیدات لازم در این خصوص اندیشده شده است.

مولایی ادامه داد: برخی از دانشمندان داخلی نیز در سال های گذشته برای کسب تجربیات به کشورهای خارجی اعزام شده و با فعالیت و کار در چشمه های نور یا طرح های شتابگر از نزدیک آشنا شده اند.

مولایی در ادامه به راه اندازی مرکز نوآوری طرح چشمه نور ایران در پارک علم و فناوری قزوین اشاره کرد و گفت: این مرکز با همکاری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، پژوهشگاه ملی دانش های بنیادی و پارک علم و فناوری قزوین راه اندازی و شروع به کار کرده است.

وی افزود: مرکز نوآوری چشمه نور ایران ۲ هدف عمده و مهم را دنبال می کند که یکی از آنها توسعه کاربران است بدان معنی که شرکت های دانش بنیان و صنایعی که نیازمند استفاده از امکانات چشمه نور هستند را مورد شناسایی قرار می دهد و قابلیت های این طرح را به آنها برای جلب مشارکت و همکاری معرفی می کند چرا که امروزه خیلی از شرکت ها و کسب و کارهای مبتنی بر فناوری های نو به این موضوع نیازمند هستند.

مولایی گفت: هدف دیگر این مرکز آن است که از توانمندی ها و قابلیت های شرکت های دانش بنیان و مراکز فناوری در کشور برای پیشبرد طرح و تسریع در اجرای آن بهره مند شویم.

وی اضافه کرد: با راه اندازی چشمه نور ایران بین هزار تا ۲ هزار دانشمند در رشته های مختلف از جمله پزشکی، داروسازی، صنایع غذایی، مواد، نانو، فیزیک، شیمی و الکترونیک امکان اشتغال مستقیم در آزمایشگاه های این طرح بزرگ را خواهند داشت.

چشمه نور طرحی برای تحقق اهداف علمی و فناوری کشور

صفر لک از مدیران اجرایی چشمه نور یا شتابگر ملی در خصوص آخرین وضعیت اجرای طرح شتابگر ملی اظهار داشت: در سیاست های کلی و بالادستی کشور بر این موضوع که باید به مرجعیت علمی و فناوری منطقه و دنیا تبدیل شویم، تاکید شده است.

وی افزود: در این اسناد همچنین بر اینکه ایران به مرکز ثبت مقالات علمی دنیا تبدیل شود نیز تاکید شده که تحقق این هدف نیازمند اجرای زیرساخت های لازم و کلان در حوزه فناوری است که چشمه نور یکی از مهم ترین این زیرساخت ها به شمار می رود.

لک گفت: اگر خواهان دستیابی به قدرت علمی هستیم ناگزیریم تا طرح های بزرگی چون چشمه نور را اجرا کنیم و بدون شک در آینده بخش های مختلف کشور از جمله صنایع پیشرفته و با فناوری بالا در داخل نیاز مبرمی به چنین پروژه ای خواهند داشت.

این مدیر اجرایی طرح چشمه نور اضافه کرد: طرح چشمه نور ایران یا شتابگر ملی در واقع نخستین طرح آزمایشگاهی از نوع چشمه نور در کشورمان محسوب می شود.

وی اظهار داشت: ۵۰ هکتار زمین در مجاورت پارک علم و فناوری قزوین برای اجرای این طرح بزرگ علمی آزمایشگاهی در نظرگرفته شده است.

لک گفت: با  پایان یافتن طراحی مفهومی و پایه چشمه نور فعالیت های عمرانی در آن آغاز شده و هفته گذشته شاهد افتتاح ساختمان های مجموعه آزمایشگاهی این طرح بزرگ علمی بودیم.

وی افزود: با تامین تجهیزات لازم در این محیط آزمایشگاه های مختلفی از جمله بسماند رادیویی، خلاء، اندازه گیری های مغناطیسی، آشکارسازی، منابع تغذیه و شتابگر خطی در آن راه اندازی می شود که دانشمندان در آنها مشغول به کار می شوند.

لک خاطرنشان کرد: برای تسریع در اجرای این پروژه ملی بزرگ نیازمند حمایت های بیشتری از سوی دولت و مجلس شورای اسلامی هستیم.

اختصاص هزار میلیارد ریال اعتبار به پروژه چشمه نور ایران

ابوالفضل یاری رئیس سازمان برنامه و بودجه قزوین در مورد اعتبارات این طرح اظهار داشت: با پیگیری های انجام شده هزار میلیارد ریال اعتبار  به پروژه چشمه نور ایران برای سال جاری اختصاص داده شده و براساس اعلام معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری برای تقویت بودجه این پروژه بزرگ علمی آمادگی وجود دارد.

این مسوول با بیان اینکه براساس برآوردهای انجام شده و اعلام معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری این طرح برای تکمیل نیازمند سه هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان اعتبار است، افزود: در صورت اختصاص اعتبارات مورد نیاز امیدواریم این طرح در بازه زمانی ۷ تا ۸ سال مورد بهره برداری قرار بگیرد.

وی با اشاره به اثرات اجرای چشمه نور یا شتابگر ملی در قزوین، افزود: اجرای چشمه نور بدون شک قزوین را به قطب علمی و تحقیقاتی کشور و منطقه تبدیل خواهد کرد و نقش بسیار موثری در پیشبرد اهداف توسعه ای استان به همراه خواهد داشت.

رئیس سازمان برنامه و بودجه قزوین با بیان اینکه اعتبارات استانی کفاف اجرای چشمه نور یا شتابگر ملی به عنوان ابر پروژه علمی را نمی دهد،افزود: تلاش داریم تا از ردیف اعتبارات ملی برای این طرح بهره مند شویم.

این مسوول گفت: می توان با استفاده از ظرفیت شرکت های دانش بنیان و صنایع با فناوری بالا در کشور نیز برای کمک به پیشبرد این طرح و کاهش هزینه های آن بهره مند شد که این مهم نیز در دستور کار قرار دارد.

وی اظهار داشت: با اجرای این طرح بدون شک شاهد ارتقای جایگاه علمی کشور در دنیا خواهیم بود و در زمینه آزمایشگاه های علمی و تحقیقاتی دست برتر را در سطح منطقه به دست خواهیم آورد.

مجلس را برای حمایت از چشمه نور پای کار می آوریم

فاطمه محمدبیگی نماینده قزوین،آبیک و البرز در مجلس شورای اسلامی در خصوص برنامه مجلس برای طرح چشمه نور اظهار داشت: چشمه نور ایران با شتابگر ملی از بزرگترین طرح های علمی و تحقیقاتی کشور و خاورمیانه به شمار می رود که در قزوین در دست اجرا قرار دارد.

وی با اشاره به لزوم حمایت هرچه بیشتر دولت از اجرای این طرح،گفت: مجلس شورای اسلامی را نیز برای حمایت بیشتر و بهتر از این ابر پروژه علمی و تحقیقاتی پای کار خواهیم آورد.

این نماینده مجلس شورای اسلامی با تاکید بر ضرورت سرعت گرفتن اجرای این پروژه کلان علمی،افزود: کندی در اجرای این طرح هزینه های آن را افزایش داده بنابراین باید از همه امکانات استانی و ملی برای تسریع در اجرای چشمه نور استفاده شود.

محمدبیگی با بیان اینکه چشمه نور یک زیرساخت عظیم فناوری به شمار می رود و پس از راه اندازی خدمات بزرگی را به بخش های مختلف عرضه کرده و به توسعه علمی کشور کمک خواهد کرد،افزود: این پروژه نه تنها موجب توسعه قزوین می شود بلکه آهنگ توسعه کشور را بیشتر خواهد کرد.

نماینده مردم قزوین،آبیک و البرز در مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه چشمه نور ایران توانمندی های دانشمندان ایرانی را به نمایش خواهد گذاشت، افزود: با اعتبارات استانی و قطره چکانی امکان تحقق چنین پروژه بزرگ علمی وجود ندارد و باید از اعتبارات ملی به میزان کافی به این پروژه بزرگ که مورد تاکید مقام معظم رهبری نیز قرار دارد، اختصاص پیدا کند.