شعارسال: داستان زمان چگونه آغاز شد؟ چه زمانی انسان‌ها برای اولین بار جذب مفهوم زمان شدند؟ ظهور آگاهی از زمان در انسان‌ها و گرایش به مفهوم زمان در جوامع شکارچی و کشاورزی اولیه با اولین تعیین‌های نجومی زمان توسط فرهنگ‌های متمدن باستانی دنبال شد. فیلسوفان طبیعی پیش از سقراط مانند پارمیندس و هراکلیتوس اولین کسانی بودند که سوالات اساسی را که بر بحث‌های حوزه زمان تا امروز تاثیر می‌گذارد، مطرح کردند.

آیا جهان همان‌گونه که قبلا هراکلیتوس معتقد بود، در یک حالت مداوم با گذر زمان برگشت ناپذیر آفریده شده است؟ یا همان‌طور که پارمیندس استدلال می‌کرد، هر تغییر تنها توهمی بیش نیست و زمان یک پارامتر قابل برگشت از جهانی با قوانین طبیعی ابدی تغییرناپذیر است.

اینکه زمان ممکن است آغازی داشته باشد فرضی بود که آگوستین قدیس ارائه کرد و آن را به یک عمل الهی آفرینش مرتبط ساخت. نیوتون اندازه‌گیری فیزیکی زمان در جهان را بررسی کرد و فرض را بر این قرار داد که تمام ساعت‌های جهان می‌توانند با یک ساعت جهانی مطلق هماهنگ شوند؛ و البته اندازه‌گیری‌های زمان بر روی زمین این فرض را تایید کرد. در مورد جهت زمان، فیزیک کلاسیک برای اولین بار، تقارن اساسی زمان و از قوانین فیزیک توضیح داد که رخداد‌ها و اتفاقات زندگی اجازه دارند از آینده به گذشته و همچنین از گذشته به آینده پیش روند. جوانی و پیری از نگاه فیزیک نگرانی به حساب نمی‌آید.

در نظریه نسبیت اینشتین اندازه‌گیری زمان دیگر مطلق نیست؛ اما یک تابع حرکت است. سرعت نور در حال حاضر نشان‌دهنده یک ثابت از طبیعت و همچنین حد بالایی برای سرعت است. کمیت جدیدی به نام زمان ویژه برای مرتبط‌ساختن زمان‌های مختلف ذهنی در سیستم‌های در حال حرکت نسبت به یکدیگر استفاده می‌شود.

پروفسور مینزر و پژوهش‌های وی در جای‌جای علم متاسفانه در ایران چندان شناخته‌شده نیست. «کتاب کوچکی از زمان» در سال ۱۹۹۵ میلادی در آلمان به چاپ رسیده که یکی از موفق‌ترین کار‌های نویسنده، این کتاب است. پروفسور کلاوس مینزر متولد ۱۹۴۷ میلادی در لورکوزن آلمان است. وی دکترای فلسفه و اصول ریاضیات را در سال ۱۹۷۳ میلادی کسب کرده و استاد تمام چندین دانشگاه معتبر در زمینه‌های فلسفه، فلسفه علم، ریاضیات و فیزیک در آلمان بوده است. مینزر مقالات و کتاب‌های متعددی به چاپ رسانده و استاد دانشگاه کنستانتین آلمان نیز بوده است. در حال حاضر استاد ارشد دانشکده ریاضیات و علوم طبیعی و مرکز مطالعات پیشرفته در دانشگاه توبینگن است.

 

 

سروش تقی‌زاده مترجم این اثر در بخش مقدمه می‌گوید: «این کتاب به من این اجازه را داد که دید گسترده‌تری نسبت به مفهوم زمان پیدا کنم. در اوایل بهار سال ۱۳۹٧ خورشیدی من با سوالی در ذهن مواجه شدم که به‌سرعت به دنبال جوابش در مقالات و کتاب‌های خارجی گشتم. این سوال را این‌گونه بیان می‌کنم که مفهوم زمان از کجا وارد علم فیزیک شد؟ و چه نیازی در فیزیک را برطرف می‌کرد؟ متاسفانه یا خوشبختانه جواب دقیقی در متون انگلیسی پیدا نکردم تا اینکه با کتاب پروفسور مینزر آشنا شدم. پس از خواندن فهرست این کتاب متوجه شدم که چقدر مطالب گسترده راجع به زمان در این کتاب وجود دارد. لازم به ذکر است که من در رشته فیزیک محض در دانشگاه مازندران در حال تحصیل هستم و به طور گسترده برای مفاهیم ابتدایی و پایه فیزیک و تمرکز دارم و به دنبال این هستم که تمام مفاهیم ابتدایی را همان‌گونه که فیلسوف‌ها و فیزیکدان‌های گذشته به آن رسیده‌اند من هم تجربه کنم یا اطلاعات کافی راجع به آن‌ها داشته باشم.»

«کتاب کوچکی از زمان» -که از سوی انتشارات سبزان راهی بازار نشر شده است- اطلاعات میان‌رشته‌ای در مورد مفهوم زمان ارائه می‌دهد. در واقع مفهوم زمان به صورت تاریخی و نظام‌مند بررسی شده است. اما این تنها یک جمع‌بندی فرهنگ‌نامه‌ای از نتایج مربوط به مفهوم زمان نیست؛ بلکه در رشته‌های مختلف علمی مورد بررسی قرار می‌گیرد. جدا از زمان ساعت‌های ساختگی بیرونی یک زمان درونی و ذاتی برای سیستم‌ها وجود دارد که فرایند تغییر رشد و زوال را در سیستم‌هایی از اندام‌ها، مردم و نهاد‌ها گرفته تا ایالت‌ها، فرهنگ‌ها و جوامع کنترل می‌کند.

نظریه نسبیت اثرات شگفت‌انگیزی را به نمایش می‌گذارد. بر اساس پارادوکس دوقلوها، اشخاصی که به سرعت‌های متفاوت حرکت می‌کنند، با سرعت‌های متفاوت هم پیر می‌شوند؛ اما به دلیل تقارن زمانی دوقلو‌ها می‌توانند با سرعت‌های متفاوت جوان هم بشوند. برای اینشتین جهت زمان تنها توهم بود. دنیای او نسخه‌ای مدرن از دنیای قوانین طبیعی تغییرناپذیر پارمیندس بود؛ اما همان‌طور که راجر پنروز و استیون هاوکینگ نشان داده‌اند، نظریه نسبیت عام انیشتین همچنین ما را به پذیرش جهانی در حال گسترش با تکینکی که نقطه شروع آن است، هدایت می‌کند.


مغز انسان نیز ممکن است سیستم پیچیده در نظر گرفته شود که در آن بسیاری از نورون‌ها و قسمت‌های مختلف مغز به طور شیمیایی برهمکنش دارند و در میان حالت‌های اعضای خویش تغییر می‌کنند. بدین ترتیب تجربه فردی ما از گذر زمان و تغییر حالت‌های پیچیده سیستم مغز را نشان می‌دهد که خودشان وابسته به محرک‌های مختلف حسی حالت‌های احساسی خاطرات و فرآیند‌های فیزیولوژیکی هستند. از این رو آگاهی ذهنی ما از زمان متناقض با قوانین علمی نیست؛ بلکه نتیجه پویایی سیستم‌های پیچیده است؛ این به هیچ وجه جذابیت صمیمانه تجربه ذهنی از جریان زمان را کاهش نمی‌دهد. دانستن قوانین پویایی مغز یک فرد را به شکسپیر یا موتزارت تبدیل نمی‌کند. با این توصیف علوم طبیعی و انسانی مکمل یکدیگر باقی می‌مانند.

گفتنی است «کتاب کوچکی از زمان» در ۱۹۲ صفحه، با تیراژ یک‌هزار نسخه و به قیمت چهل‌هزار تومان از سوی انتشارات سبزان راهی بازار نشر شد.

شعارسال، بااندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری کتاب ایران، تاریخ انتشار: ۱۸ مرداد ۱۴۰۰، کدخبر: ۳۰۹۱۶۲، ibna.ir