شعار سال: اگرچه بار‌ها و بار‌ها از سوی مقامات کشورمان هدف از فعالیت‌های هسته‌ای ایران صلح‌آمیز و با مقاصد علمی و پیشرفت در زمینه‌های مختلف از جمله پزشکی، کشاورزی و ... عنوان شده و اخبار این پیشرفت‌ها و توسعه علمی و هسته‌ای در زمینه تولید رادیو دارو‌ها و همچنین دیگر فن‌آوری‌ها مخابره و منتشر شده، اما این توسعه و پیشرفت زمانی ملموس‌تر و قابل درک می‌شود که سلامتی و طی کردن دوره‌ای از درمان بیماری‌ات به استفاده از همین پیشرفت گره خورده باشد و از نزدیک آن را حس و لمس کنی؛ هرچند بار‌ها و بار‌ها از خارج از گود آن را دنبال کرده باشی.

آن وقت است که متوجه می‌شوی نتیجه مذاکرات طولانی برجامی و تلاش‌ها برای حفظ حق هسته‌ای بودن و مبارزه در این مسیر در سایه تحریم‌های سنگین یک جانبه و چند جانبه در کجا خود را نشان می‌دهد؛ آن جایی که جان هزاران بیمار سرطانی به اندک مواد هسته‌ای و رادیو دارو‌ها گره خورده و خوراک مراکز پزشکی هسته‌ای از همین چرخه سوخت هسته‌ای و راکتور‌های تحقیقاتی تامین می‌شود.

 علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی فروردین ماه امسال و هم‌زمان با گرامیداشت روز ملی فناوری هسته‌ای با اعلام نمایش ۱۳۳ دستاورد جدید در حوزه هسته‌ای از ۷ رونمایی مهم هم خبر داد که به گفته وی مهمترین آن «رادیو دارو» بود و تاکید کرد: تا بیمار نشویم متوجه اهمیت این موارد نمی‌شویم.

صالحی هم‌چنین در ادامه گفت: سازمان انرژی اتمی دارو‌های مورد نیاز یک میلیون نفر مبتلا به بیماری‌های صعب العلاج را تامین می‌کند و هر سال به تعداد دارو‌های جدید اضافه می‌شود.

بر خلاف ادعا‌های ایالات‌متحده که گفته اقلام و خدمات دارویی، مشمول تحریم‌ها نشده‌است؛ فروش رادیو دارو‌ها به ایران تحریم است، اما در همین مدت به همت متخصصان کشور نه تنها انواع رادیو دارو‌ها در داخل تولید شدند بلکه به بسیاری از کشور‌ها نیز صادر شدند.

دانشمندان و محققان کشورمان در اوج تحریم‌ها توانستند فناوری تولید بسیاری از رادیو دارو‌ها را بومی‌سازی کنند.

 

سازمان انرژی اتمی با در اختیار داشتن رآکتور هسته‌ای تهران و سیکلوترون‌های کرج، عمده تولید رادیو دارو در کشور را برعهده دارد. سازمان انرژی اتمی و شرکت پارس ایزوتوپ در حال حاضر در موقعیت و جایگاه بالایی در حوزه درمان و تشخیص بیماری‌ها و سرطان‌ها در دنیا قرار دارند. برای شناسایی اکثر تومور‌های سرطانی می‌توان از رادیو دارو‌ها استفاده کرد. ایران از معدود کشور‌هایی است که به خاطر تحریم و کرونا اجازه نداده است، وقفه‌ای در روند تولید و تامین رادیودارو در کشور ایجاد شود.

 

۲۰۰ مرکز پزشکی هسته‌ای در کشور

تقریبا حدود ۲۰۰ مرکز پزشکی هسته‌ای در کشور وجود دارد که خدمات پزشکی هسته‌ای ارائه می‌دهند و تامین کننده مواد اولیه و رادیودارو‌های آنها، سازمان انرژی اتمی است.

به هر دارویی که در ساختار آن یک «رادیو ایزوتوپ» موجود باشد رادیودارو گفته می‌شود. رادیوایزوتوپ‌ها در واقع عناصر ناپایداری هستند که از خود پرتو منتشر می‌کنند و در فرایند‌های مختلف تشخیصی و درمانی به کار گرفته می‌شوند. با تأمین سوخت و فعال شدن رآکتور تحقیقاتی تهران در دهه ۸۰، اولین رادیودارو‌های تشخیصی ایرانی برای بیماران تولید شد. در سال ۱۳۹۱ هم تنها شرکت دانش‌بنیان تولیدکننده رادیودارو‌های تشخیصی و درمانی غرب آسیا در ایران تأسیس شد تا مرهمی بر درد‌های بیماران سرطانی باشد. خوشبختانه تحریم‌های سال‌های اخیر هم حریف متخصصان ایرانی برای تولید رادیو دارو‌ها نشد.

از مهمترین کاربرد‌های رادیو دارو‌ها تشخیص و درمان بیماری‌های سرطانی است که یکی از آن‌ها سرطان تیروئید است که درمان نهایی آن از طریف ید درمانی انجام می‌شود. در واقع ید درمانی ادامه تکمیل درمان سرطان تیروئید بعد از جراحی و برداشتن این غده است.

در این روش درمان، بیمار ید ۱۳۱ که یکی از مهمترین رادیو داروهاست را به صورت کپسول یا محلول خوراکی مصرف می‌کند. این اقدام موجب می‌شود که سلول‌های سرطانی باقی مانده در اطراف محل جراحی و یا سلول‌های دیگر‌ی که احیانا در بقیه نقاط بدن درگیر این بیماری شده‌اند به طور کامل از بین بروند و درمان کامل متاستاز تیروئید از این طریق انجام می‌شود.

بخش پزشکی هسته‌ای بیمارستان شریعتی یکی از قدیمی‌ترین مراکزی است که هر هفته پذیرای بیماران مبتلا به سرطان تیروئید است و به طور منظم مراحل ید درمانی و درمان کامل این بیماری در این مرکز انجام می‌شود.

در این بخش ۶ اتاق دو تخته کاملا ایزوله وجود دارد که در هر دوره گروهی ۱۲ نفره برای درمان وارد آن می‌شوند. اتاق‌هایی که هیچ روزی خالی نیستند و با توجه به تعداد بالای بیمارانی که هم از تهران و هم از سایر شهرستان‌ها به این بخش مراجعه می‌کنند برای بستری شدن باید مدت زمانی را در انتظار نوبت بمانند و پس از آن که دستورات لازم جهت بستری به آن‌ها آموزش داده شد پذیرش آن‌ها ثبت و نوبت مراجعه مشخص می‌شود.

مبتلایان به سرطان تیروئید معمولا ۴۵ تا ۶۰ روز بعد از جراحی باید برای ید درمانی بستری شوند. یک ماه قبل از بستری باید داروی تیروئیدی خود را قطع و دو هفته مانده به بستری رژیم غذایی بدون ید را شروع کنند و به نوعی بدن را تشنه جذب ید رادیو اکتیو نمایند تا این رادیودارو بتواند بهتر اثر کند و اگر سلول‌های سرطانی در جایی از بدن رشد کرده باشند با جذب این ید از بین بروند. برای همین است که باید در فاصله دو هفته مانده به بستری از هر نوع مواد غذایی و خوراکی که در آن ید وجود دارد پرهیز کرده و صبح روز تاریخ بستری به بیمارستان مراجعه کنند.

 

پس از مراجعه و طی روند چند ساعته پذیرش که به صورت گروهی انجام می‌شود بیماران در کلاسی آموزشی چگونگی مصرف ید رادیواکتیو، مدت زمان حضور، مراقبت‌های حین بستری و پس از ترخیص را آموزش می‌بینند و در فاصله ساعت ۱۳ تا ۱۴ همان روز اول بستری، مقدار مورد نیاز ید ۱۳۱ را که در ظرف‌های بسیار سنگین سربی پلمپ شده‌اند را بسته به میزان و شدت بیماری مصرف می‌کنند.

بیماران بستری در این بخش که دو به دو در یک اتاق قرار دارند پس از مصرف ید هیچ ارتباط فیزیکی با پرسنل بیمارستان یا دیگر افراد ندارند و معمولاً به مدت دو شبانه روز در اتاق‌های کاملا ایزوله که از طریق دوربین‌های مدار بسته تحت کنترل تیم پرستاری بخش است، حضور دارند. بیمار به صورت دائم توسط پرستار بخش از طریق نمایشگر‌ها کنترل می‌شود و مواد غذایی و دارویی نیز از طریق دریچه‌های مخصوصی که در بیرون اتاق تعبیه شده در اختیار بیمار قرار می‌گیرد.

بیماران مراجعه کننده به این بخش اغلب جوان هستند و در رده سنی ۲۵ تا ۶۰ سال از جمله بیمارانی بودند که در زمان تهیه این گزارش برای بستری مراجعه کرده بودند.

 

مراجعه بیماران خانم به این بخش و ابتلای بیشتر زنان به این بیماری از جمله مواردی بود که خیلی قابل توجه بود به طوری که همه ۱۲ مراجعه کننده در آن روز خانم بودند و این سوال را ایجاد می‌کرد که به نظر می‌رسد بخش زنان و مردان از یکدیگر جدا و یا روز بستری آقایان متفاوت باشد که این گونه نبود و اغلب، اکثر بیماران خانم هستند.

پس از طی دو روز قرنطینه کامل در بیمارستان صبح روز سوم میزان اشعه بدن بیمار اندازه‌گیری می‌شود و چنانچه به حد مجاز برای ترخیص رسیده باشد از بخش ترخیص شده و باید حداقل ۱۴ روز در قرنطینه خانگی باشد و با افراد خانواده مخصوصا کودکان و زنان باردار تماسی نداشته باشد تا کم کم میزان اشعه موجود در بدن کاهش یافته و با حفظ فاصله و رعایت استفاده از وسایل شخصی تا یک ماه پس از مصرف به طور کامل اثرات این دارو در بدن بیمار از بین می‌رود.

مرکز تحقیقات پزشکی هسته‌یی بیمارستان شریعتی یکی از فعال‌ترین مراکز درمان سرطان تیروئید در دنیا به لحاظ انبوه بیماران مراجعه‌کننده و میزان مواد رادیواکتیو مصرفی محسوب می‌شود.

هزینه درمان و تشخیص در این مرکز با توجه به این‌که تحت پوشش بیمه تامین اجتماعی و خدمات درمانی قرار دارد، بسیار ارزان است به طوری که هزینه افراد تحت پوشش تامین اجتماعی در این مراجعه مبلغی بسیار کم و ناچیز بود.

ید ۱۳۱ چیست؟

ید ۱۳۱ یا ید رادیواکتیو ایزوتوپی پرتوزا از ید است که نیمه عمری هشت روزه دارد. عنصر ید ۳۰ ایزوتوپ دارد که تنها یکی از آن‌ها (ید-۱۲۷) پایدار است. این ایزوتوپ اصولاً به صورت مصنوعی تولید می‌شود.

ید رادیواکتیو اغلب در تست‌های تصویربرداری یا در درمان تیروئید پرکار، سرطان تیروئید و انواع خاص دیگری از سرطان استفاده می‌شود. در مطالعات تصویربرداری مانند اسکن تیروئید، بیمار دوز کوچکی از ید رادیواکتیو را دریافت می‌کند که در سلول‌های تیروئید یا در انواع خاصی از تومور‌ها تجمع می‌یابد و می‌توان با استفاده از اسکنر محل تجمع ید را ردیابی نمود. محل‌هایی که ید بیشتری در آن تجمع یافته باشد نشان دهنده فعالیت بیش از حد طبیعی (مانند ندول داغ تیروئید) هستند.

در درمان سرطان تیروئید، بیمار دوز بالایی از ید پرتوزا را دریافت می‌کند که، چون ید در سلول‌های تیروئید تجمع می‌یابد لذا اشعه منتشر شده سلول‌های تیروئید را از بین می‌برد.

از ید پرتوزا در پرتودرمانی داخلی سرطان پروستات، ملانوم داخل چشم، وتومور‌های کارسینوئید هم استفاده می‌شود (براکی‌تراپی). برای از بین بردن سلول‌های سرطانی، ید رادیواکتیو را به شکل محلول یا کپسول خوراکی، از طریق انفوزیون، یا در داخل دانه‌های بدون روزنه‌ای (Sealed In Seeds) به‌کار می‌برند که در داخل یا در نزدیکی تومور می‌گذارند.

بر اساس آمار‌ها در یکی دو سال اخیر تغییر زیادی در بیماران نیازمند به تولیدات رادیودارو نداشته‌ایم. این رقم سالانه بین ۷۰۰ هزار تا یک میلیون بیمار در سراسر کشور است. اما رشد سرطان در کشورمان رو به افزایش است و برای سال ۲۰۳۰ به رقم عجیبی می‌رسد که باید برای این مساله راهکاری یافت. یکی از مهم‌ترین راهکار‌ها استفاده از رادیودارو‌های درمانی و تشخیصی است.

برای ید درمانی و درمان سرطان تیروئید حدود ۱۰۰ تخت در کشور وجود دارد که بیشتر آن‌ها در تهران است و به همین دلیل مراجعه بیماران از سایر شهرستان‌ها به این مراکز زیاد است. بیمارستان‌های شریعتی و طالقانی مراکز اصلی ید درمانی در کشور هستند و بیمارستان امام خمینی هم طی دو سال اخیر در این رابطه فعال شده است.

برای ید درمانی تمام دارو‌های حوزه اسپکت (گاماکمرا_اسپکت، یکی از دستگاه‌های تصویربرداری پزشکی است که در تشخیص بیماری‌های مختلف به کمک پزشکان آمده است. گاماکمرا با انتشار توموگرافی رایانه‌ای تک فوتون یا همان اسپکت برای چندین دهه در پزشکی هسته‌ای جهت اسکن‌های قلب، عروق، استخوان، کلیه و ... مورد استفاده قرار گرفته است تا تصاویر سه بعدی از توزیع پرتو‌های رادیودارویی را فراهم کند) توسط سازمان انرژی اتمی تامین می‌شود و هیچ بخشی در کشور جز این سازمان قادر به تامین این رادیودارو‌ها نیست.

با مشاهده این اقدامات و لمس نتایج این پیشرفت‌ها و توسعه دانش هسته‌ای بدون دریافت هیچ گونه کمکی از سوی دیگر کشورها، می‌توان به این نکته که همواره مورد تاکید مقامات کشورمان هم بوده رسید که فقط با اتکا به توانمندی‌های علمی و فنی داخل کشور این صنعت و فن‌آوری به صورتی کاملاً بومی در کشور ایجاد شد. درواقع این دانش بدون اتکا به کشور‌های خارجی و به صورت نهادینه و مستمر مسیر رشد و توسعه خود را ادامه خواهد داد و این نکته مهم به اثبات رسیده که دیگر امکان از بین بردن دانش و فناوری هسته‌ای در ایران، با فشار و تهدید عملاً غیرممکن است.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از ایسنا، تاریخ انتشار: ۱۱ خرداد ۱۴۰۰، کد خبر: ۱۴۰۰۰۳۱۱۰۷۹۸۶، www.isna.ir