عملیاتی به اقتدار محرم

عملیات محرم در چند محور و طی چند مرحله طراحی شد که کمتر از نیم ساعت پس از شروع عملیات، قوای اسلام توانستند در یک محور تعدادی از نیروهای عراقی را به اسارت درآورند.

شعارسال: امروز (10 آبان) سالروز عملیات غرور آفرین محرم است، عملیاتی که در دوران دفاع مقدس و با رشادت های جوانان این مرز و بوم لرزه بر اندام جهانیان انداخت و در شناسنامه افتخارات کشور به نام شهرستان دهلران به ثبت رسید.

به همین منظور گذری داریم بر اتفاقاتی که در این عملیات صورت گرفته است.

این عملیات که از نوع عملیات‌های محدود بود در ۱۰ آبان ۱۳۶۱ با رمز یا "زینب(س)" و به فرماندهی سردار حسن باقری آغاز شد و به مدت یک هفته به طول انجامید.

قبل از عملیات طریق‌القدس نام سلسله عملیات‌های جنگ تا 10 کربلا تعیین شد. کربلا1 طریق‌القدس، کربلا2 فتح‌المبین، کربلا 3 بیت‌المقدس، کربلا 4 رمضان، کربلا 5 محرم، در مرحله کربلا 5 سازمان سپاه با حضور گسترده و موثر نیروهای مردمی تحت عنوان بسیج و جهاد گسترش یافت.

در پاییز 1361 باید دو عملیات در منطقه انجام می‌شد. عملیات مسلم‌ابن‌عقیل در منطقه سومار که ماموریت آن به سردار شهید محمدابراهیم همت واگذار شد.

او قرارگاه ظفر را در سومار برقرارکرد و در مهر ماه 1361عملیات مسلم‌ابن عقیل را با موفقیت انجام داد.

منطقه دهلران به سپاه سوم صاحب‌الزمان واگذار شد، قرارگاه مشترک قائم با ارتش تشکیل شد. منوچهر دژکام از سوی امیر شهید صیاد شیرازی به عنوان فرمانده مشترک انتخاب شد. شناسایی‌های اولیه که انجام شد، سرداران شهید حسین خرازی و مصطفی ردانی‌پور به قرارگاه کربلا نزد حسن باقری آمدند. مصطفی به حسن باقری فرمانده ‌قرارگاه کربلا گفت: بهتر است خودتان فرماندهی را به عهده بگیرید و عملیات را انجام دهید.

حسن قرارگاه کربلا را به عین خوش منتقل کرد و طرحی که برای عملیات آماده کرده بود به بحث و تبادل نظر با فرماندهان گذاشت. شناسایی‌ها کامل شد و همه یگانها پای کار آمدند.

هدف اين عمليات آزادسازي مناطق اشغالی جنوب و غرب دهلران، موسیان، رودخانه دویرج، ارتفاعات مرزي حمرين بود. عمليات محرم، که بخشی از آن مناطق اشغالی در خاک جمهوری اسلامی و بخش دیگری برون مرزي است، منطقه‌ای به وسعت 600 کیلومتر مربع درون و 900 کیلومتر مربع برون مرزی است.

* اهمیت منطقه عملیاتی محرم برای دشمن:

منطقه عملیاتی محرم منطقه‌ای است کوهستانی که در جنوب شرقی دهلران و در غرب عین‌خوش قرار دارد. دشمن با در اختیار داشتن ارتفاعات استراتژیک آن که متعلق به جمهوری اسلامی ایران است،امتیازاتی متعدد را برای خود محفوظ نگاه داشته بود از جمله:

1- از نظر پدافندی در مواضعی مطمئن قرار داشت.

2- جاده دهلران عین‌خوش را در زیر دید و تیر خود داشت و بدین ترتیب آن را بدون استفاده کرده بود.

3- می‌توانست به اشغال چندین حوزه نفتی و تأسیسات آن در منطقه بیات، در دو طرف مرز بین‌المللی و در داخل خاک عراق ادامه دهد.

4- قادر به دفاع از شهرک صنعتی طیب، زبیدات و چاههای نفت آن، چندین روستا و پاسگاه مهم در خاک عراق بود.

* موقعیت طبیعی منطقه:

مشخصه مهم این منطقه وجود ارتفاعات جبال حمرین است که خط مرزی قراردادی ایران و عراق قبل از تجاوز این کشور به ایران بوده و بلندترین قله آن به ارتفاع 400 متر در خاک جمهوری‌ اسلامی قرار داشته است. گذشته از تپه 298 که در داخل خاک ما قرار دارد، تپه 175 در داخل خاک عراق واقع شده است که مشرف بر محور وصولی و با اهمیت عین‌خوش- چم‌سری- شرهانی زبیدات می‌باشد.از دیگر عوارض طبیعی منطقه، رودخانه‌های چیخواب ، دویرج و میمه است که فصلی و وحشی بوده، به هنگام طغیان، ارتفاع آب آن بعضاً به 10 برابر معمول ( که حدود 30 سانتیمتر است )،می‌رسد.

* نیروهای شرکت کننده در عملیات:

چهار تیپ پیاده از سپاه‌ پاسداران انقلاب اسلامی و یک تیپ از نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی در عملیات شرکت داشتند و یک تیپ از سپاه ‌پاسداران نیز در احتیاط قرار داشت.

قابل ذکر است که سپاه پاسداران در این عملیات توانست از تانکها و توپخانه غنیمتی خود استفادة مناسبی بعمل آورد.

* شرح عملیات:

عملیات محرم در چند محور و طی چند مرحله طراحی شد که مرحله اول آن دوشنبه 61/8/10 در ساعت 22:8 دقیقه با رمز «یا زینب(س)» با فرماندهی قرارگاه عملیاتی کربلا و سرعت و غافلگیری قابل ملاحظه آغاز شد، به نحوی که کمتر از نیم ساعت پس از شروع عملیات قوای اسلام توانستند در یک محور تعدادی از نیروهای عراقی را به اسارت درآورند و در محور دیگر نیروهایی از دشمن به استعداد بیش از یک تیپ در محاصره نیروهای خودی قرار گرفتند و غالباً اسیر شدند.

در ساعت 6 صبح 11 آبان به استثنای جناح چپ منطقة عملیات، کلیه یگانها اهداف تعیین شده را تصرف کردند و پس از یکی دو ساعت، بین کلیه نیروها الحاق حاصل شد.

از چهار قرارگاه فرعی شرکت‌کننده در عملیات، نیروهای سه قرارگاه اهداف خود را حتی بیش از آنچه که پیش‌بینی شده بود، تصرف کردند. ولی یگانهای قرارگاه چهارم به علت طغیان رودخانه «دویرج» و پاره‌ای مشکلات در پشتیبانی یگانهای مانوری نیروها، نتوانستند اهداف خود را در حوالی منطقه چم هندی و ربوط بطور کامل تصرف کنند.

* نتایج مرحله اول عملیات:

آزاد شدن 550 کیلومترمربع از خاک میهن اسلامی از جمله ارتفاعات 400 ، ارتفاعات 298، پل چم ‌سری،حوزه نفتی بیات نهر عنبر ، چشم سری و موسیان و خارج شدن جاده عین‌خوش دهلران از زیر دید و تیر دشمن و همچنین زیر دید تیر قرار گرفتن شهرک طیب عراق.

تلفات و ضایعات وارده به دشمن طی این مرحله عبارت بود از انهدام 8 تا 12 یگان سازمانی دشمن بین 20 تا 70 درصد،انهدام 90 دستگاه تانک و نفربر و 130 دست خودرو،سقوط 7 فروند هواپیمای دشمن،

به غنیمت گرفتن 45 دستگاه تانک و نفربر، 100 دستگاه خودرو و مقادیر معتنابهی سلاح سبک از انواع مختلف.

ضمناً در این مرحله از نیروهای دشمن ،2600 نفر کشته و زخمی و 1970 نفر اسیر شدند.

**مرحله دوم عملیات

علیرغم موفقیت‌های حاصله از مرحله اول و درهم ‌پاشیدگی وضعف روحیه دشمن ، به لحاظ عدم موفقیت قرارگاه چهارم در مرحله اول و خالی ماندن جناح چپ قوای اسلام،اساساً موفقیتهای مرحله اول در معرض تهدید بود؛ لذا مهمترین هدف مرحله دوم ، ترمیم رخنه موصوف،با حداکثر سرعت ممکن بود.

بدین منظور مرحلة دوم عملیات آغاز شد و نیروهای ما در ساعت 5 صبح به جاده آسفالته شرهانی دسترسی پیدا کردند و در ساعت 7 صبح با الحاقی که صورت گرفت، محاصره دشمن کامل گردید.

در این مرحله 150 کیلومترمربع زمین آزاد شد و مجدداً 6 یگان سازمانی دشمن، بین 20 تا 65 درصد منهدم شدند. همچنین 150 نفر دیگر از نیروهای دشمن به اسارت قوای اسلام درآمدند.

* مرحله سوم و نتایج آن:

هدف مرحله سوم عملیات، تصرف کلیه ارتفاعات و دامنه‌های غربی حمرین و جاده‌ها و مراکز مهم عملیاتی و ایجاد تأمین لازم برای جاده آسفالتة چم ‌سری، شرهانی، زبیدات و همچنین جاده شنی زبیدات طیب بود.

به همین منظور ، در روز دوشنبه 15 آبان، ساعت 10 شب عملیات مرحله سوم آغاز شد و پس از یک نبرد نسبتاً گسترده به علت مقاومت پراکنده دشمن و عدم پاکسازی منطقه، در ساعت 8 صبح فردای آن ، پایان گرفت.

وارد ساختن ضربات پی‌درپی در عملیات محرم و موفقیتهای حاصله، دشمن را هراسناک ساخت چنانچه از ترس محاصره و انهدام بیشتر، از محور ربوط و چم هندی پا به‌ فرار گذاشت و مقادیر بسیار دیگری از خاک جمهوری اسلامی آزاد شد.

آزاد شدن 300 کیلومترمربع از خاک عراق از جمله پاسگاه‌های زبیدات،شرهانی، ابوغریب و. . . و تأسیسات نفتی منطقه ( 30 الی 35 حلقه چاه نفت ) از نتایج این مرحله از عملیات بود.

ضمناً در پایان مرحله سوم عملیات محرم، در مجموع 14 تیپ عراق بین 50 تا 100 درصد منهدم شد.

تجهیزات دشمن که طی این مرحله از عملیات منهدم شد عبارت بود از: 170 دستگاه تانک و نفربر، 100 دستگاه خودرو ، 15 قبضه تفنگ 106 و 3 فروند هواپیما.

غنائم به دست آمده در مقایسه با مرحله دوم، چشمگیرتر بود و 94 دستگاه تانک و نفربر، 150 دستگاه خودرو و 51 قبضه تفنگ 106 و... در میان غنائم مشاهده می‌شد.