زیرساخت تبدیل ایران به هاب گازی منطقه موجود نیست

جواد اوجی وزیر نفت دولت سیزدهم بیش از هر مسئول دیگری ادعای دستاورد در حوزه‌ خود را دارد. این دستاوردها از سوددهی مجدد پالایشگاه آبادان تا افزایش سرمایه‌گذاری‌ها برای تولید نفت و گاز را دربرمی‌گیرد. اما او در جدیدترین اظهارات، ادعای تبدیل شدن ایران به هاب گازی منطقه را نموده است.او در صفحه ایکس خود بعد از توافق گازی اخیر ایران و روسیه نوشته است که،آخرین یادگار دیپلماسی فعال انرژی شهید رئیسی است. علاوه بر تأمین منافع دو کشور، این رویداد مهم گام بلندی برای تبدیل ایران به هاب گازی منطقه محسوب می‌شود.در کنار ادعای اوجی مبنی بر تبدیل ایران به هاب گازی منطقه، تحلیل کارشناسان نشان می‌دهد که عراق در حال کاهش وابستگی گازی خود به ایران است.آرش نجفی معتقد است که ما فرصت اینکه می‌توانستیم هاب انرژی منطقه شویم را از دست داده‌ایم و ترک‌ها جایگزین ایران و مرکز واردات و صادرات گاز تبدیل شده‌اند. رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی در گفت‌وگو درباره اظهارنظر اوجی درباره تبدیل ایران به هاب منطقه عنوان کرد: امیدوارم صحبت‌های آقای اوجی درست باشد زیرا برخی از آمارها و اطلاعات اخیر او با واقعیت‌ها مطابقت ندارد. آمارها و اطلاعاتی که هفته گذشته درباره پتروشیمی‌ها ارائه شده، حتی نزدیک به واقعیت نیست. وزیر نفت گفته است که «۳۶ میلیارد دلار در زمینه بهینه‌سازی مصرف انرژی هزینه شده» اما با وجود هنگفت بودن این رقم، اتفاقی در این حوزه نیفتاده و حداقل با هیچکدام از مصوباتی که بابت این کار تعریف شده، تطابق ندارد و هیچ کارنامه‌ و دستاوردی هم از آن مشاهده نمی‌شود. نجفی بیان می دارد که اگر خط انتقال گاز صلح ادامه پیدا کند می‌توانیم هاب گازی شویم وگرنه زیرساخت آن را نداریم. از سوی دیگر هم به نظر می‌رسد خط انتقال گازی که از شمال افغانستان آمده، وارد پاکستان می‌شود و به هند می‌رود، یک رقابت پیچیده ایجاد می‌کند.

شعارسال: وزیر نفت دولت سیزدهم بیش از هر مسئول دیگری ادعای دستاورد در حوزه خود را دارد. این دستاورد‌ها از سوددهی مجدد پالایشگاه آبادان تا افزایش سرمایه‌گذاری‌ها برای تولید نفت و گاز را دربرمی‌گیرد. اما او در جدیدترین اظهارات، ادعای تبدیل شدن ایران به هاب گازی منطقه را دارد.

جواد اوجی در صفحه شخصی خود در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «توافق استراتژیک انتقال گاز روسیه به ایران، یک اتفاق بی‌نظیر در جهش سهم تجارت گاز ایران در جهان و آخرین یادگار دیپلماسی فعال انرژی شهید رئیسی است. علاوه بر تأمین منافع دو کشور، این رویداد مهم گام بلندی برای تبدیل ایران به هاب گازی منطقه محسوب می‌شود.»

عراق وابستگی گازی خود به ایران را کم می‌کند

در کنار ادعای اوجی مبنی بر تبدیل ایران به هاب گازی منطقه، تحلیل کارشناسان نشان می‌دهد که عراق در حال کاهش وابستگی گازی خود به ایران است.

یک کارشناس حوزه انرژی عنوان کرد: عراق با توجه به شرایط و سیاست‌هایی که دارد و همچنین باتوجه به تحولاتی که در منطقه رخ داده به بهانه‌های مختلف سعی دارد وابستگی خود را به ایران کم کنند، زیرا مقامات امنیتی عراقی و برخی احزاب و گروه‌های این کشور معتقدند وابستگی گازی عراق به ایران موجب شده در مسائل سیاسی و امنیتی هم تاثیر بگذارد و وابستگی موجب تضعیف موقعیت سیاسی عراق شده به همین دلیل هم در نظر دارند گاز آذربایجان و قزاقستان و یا گازی که از روسیه به ترکیه ارسال می‌شود را جایگزین کنند بعبارت دیگر پشت صحنه این موضوع مسائل امنیتی-سیاسی قرار دارد.

میرقاسم مومنی افزود: امروز عراق بیش از ایران صادرات نفت دارد و باتوجه به توسعه میادین گازی حتی ممکن است در چند سال آینده به صادرات گاز نیز بپردازد، مسئله دیگر در این حوزه ترکیه است که در نظر دارد خط لوله گازی را از طریق شمال به عراق انتقال داده و بخشی از نیاز گازی این کشور را تامین کند، یعنی در قرارداد با اقلیم کردستان و دولت مرکزی عراق بدنبال این است که خط لوله گازی که از طریق آذربایجان-روسیه-قزاقستان را وارد فاز صادرات کند و به این ترتیب بخشی از گاز را روانه عراق کرده و از این کشور به خلیج‌فارس نیز نفوذ کند یعنی درواقع عملا ایران را دور بزنند.

او تصریح کرد: ما اکنون با چند کشور تهاتر، سواپ و یا صادرات گاز داریم، اما با عراق دو مسئله داریم یکی اینکه برای دریافت پول صادرات به این کشور مشکل داریم، بانک‌های عراق نمی‌توانند هزینه گازی خریداری شده از ایران را پرداخت کنند، اخیرا امریکا چندین بانک عراق را به خاطر نقل و انتقالات مالی با ایران تحریم کرده و این موضوع برای عراقی‌ها مشکل جدی بوجود آورده است. دومین مسئله اینکه عراق خود تولیدکننده نفت و گاز است و شرکت‌های اروپایی و امریکایی بشدت در حال بازسازی زیرساخت‌های انرژی هستند که بعد از جنگ و حمله امریکا صدمه دیده بودند.

رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی: اگر خط انتقال گاز «صلح» ادامه پیدا کند می‌توانیم هاب گازی شویم؛ اما زیرساخت تبدیل ایران به هاب گازی منطقه به این دلیل وجود ندارد که در قرارداد خط صلح، روسیه قرار است گاز را به شمال ایران بدهد و از جنوب ایران، گاز به هندوستان و پاکستان منتقل شود، اما خط گازی آن موجود نیست

فرصت تبدیل شدن به هاب انرژی منطقه را از دست داده‌ایم

این کارشناس حوزه انرژی تاکید کرد: ما فرصت اینکه می‌توانستیم هاب انرژی منطقه شویم را از دست داده‌ایم و ترک‌ها جایگزین ایران و مرکز واردات و صادرات گاز تبدیل شده‌اند. ترکیه گاز را از روسیه، آذربایجان، قزاقستان و ترکمنستان و ایران دریافت و نه تنها نیاز خود را تامین می‌کند؛ بلکه با قیمت بالاتر از طرق مختلف به دیگر کشور‌های دنیا صادر و در این راستا درآمد ارزی و اعتبار سیاسی بالایی کسب می‌کند، به همین جهت اگر امروز هم روابط خود را با دنیا حسنه کنیم و مباحث تحریم‌ها را بردارند مشکل ما حل نمی‌شود. چون نیاز به زیرساخت و قرارداد‌های جدید و تفاهمنامه جدید است که تماما زمانبر است.

مومنی خاطرنشان کرد: در شرایط فعلی اگر دولتی هم بر کار بیاید که با دنیا ارتباط بگیرد کار سختی خواهد داشت، زیرا زیرساخت لازم از بین رفته و فنداسیون آماده نیست، ما باید عقلانی‌تر جلو برویم تا ضرر‌ها کمتر شود و این امر نیازمند این است که موانع را برداریم یعنی موضوع تحریم، FATF و سوئیفت را حل کنیم.

فاصله واقعیت با آمار‌های اخیر اوجی

رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی درباره اظهارنظر اوجی درباره تبدیل ایران به هاب منطقه عنوان کرد: امیدوارم صحبت‌های آقای اوجی درست باشد، زیرا برخی از آمار‌ها و اطلاعات اخیر او با واقعیت‌ها مطابقت ندارد.

آرش نجفی با بیان اینکه آمار‌ها و اطلاعاتی که هفته گذشته درباره پتروشیمی‌ها ارائه شده، حتی نزدیک به واقعیت نیست، افزود: وزیر نفت گفته است که «۳۶ میلیارد دلار در زمینه بهینه‌سازی مصرف انرژی هزینه شده»، اما با وجود هنگفت بودن این رقم، اتفاقی در این حوزه نیفتاده است و حداقل با هیچکدام از مصوباتی که بابت این کار تعریف شده، تطابق ندارد و هیچ کارنامه و دستاوردی هم از آن مشاهده نمی‌شود.

مزایای استراتژیک خود را فراموش نکنیم

او در ارزیابی خود از قرارداد جدید با روسیه اظهار کرد: رفتار منصفانه روسیه با ما بستگی به این دارد که علاوه بر روسیه به گزینه‌های دیگر نیز فکر کنیم.

این کارشناس حوزه انرژی تصریح کرد: ما نباید فقط خود را در بازی روسیه ببینیم و در عین اینکه روسیه را به عنوان بزرگترین و دارنده گاز جهان و همسایه خود در نظر داریم؛ نقاط قوت و مزایای استراتژیک خود را هم از یاد نبریم.

نجفی به کریدور‌های ایران اشاره کرد و گفت: یکی از مسائلی که می‌توان به آن توجه کرد، کریدور‌های شرق-غرب و شمال-جنوب است. به‌رغم اینکه چین تلاش می‌کند موقعیت و جایگاه ایران در کریدور‌ها برتر نباشد و تعاریف این کریدور‌ها را تغییر دهد، اما خوشبختانه جایگاه جغرافیایی ایران به صورتی است که می‌تواند درآمدزا باشد.

هاب شدن به شرط احیای خط صلح

این عضو اتاق بازرگانی درباره شرایط تبدیل شدن ایران به هاب منطقه، یادآور شد: در دولت‌های قبل برای این منظور کار‌هایی انجام شد و یکی از این اقدامات، خط انتقال گاز «صلح» است که قرار بود از ایران به پاکستان و هندوستان منتقل شود.

نجفی با اشاره به اینکه این خط گاز کشیده شد و تعهدات خود را ایفا کردیم، اما متاسفانه پاکستان تعهدات خود را انجام نداد، ادامه داد: مرحوم رئیسی مذاکراتی انجام داد و قرار شد خط صلح ادامه پیدا کند.

او تاکید کرد: اگر خط انتقال گاز صلح ادامه پیدا کند می‌توانیم هاب گازی شویم وگرنه زیرساخت آن را نداریم.

به گفته این کارشناس، زیرساخت تبدیل ایران به هاب گازی منطقه به این دلیل وجود ندارد که در قرارداد خط صلح، روسیه قرار است گاز را به شمال ایران بدهد و از جنوب ایران، گاز به هندوستان و پاکستان منتقل شود، اما خط گازی آن موجود نیست.

خطر مهم پروژه‌های رقیب

نجفی با اشاره به پروژه‌های رقیب، بیان کرد: از سوی دیگر هم به نظر می‌رسد خط انتقال گازی که از شمال افغانستان آمده، وارد پاکستان می‌شود و به هند می‌رود، یک رقابت پیچیده ایجاد می‌کند.

او اضافه کرد: این رقابت پیچیده باعث می‌شود که مواقعی زیرساخت را ایجاد کنیم، اما سر قیمت به رقابت منفی بپردازیم. یعنی یک خط انتقال گاز از شمال افغانستان و از سمت کشور‌های آسیای شمالی، وارد افغانستان می‌شود و سپس به پاکستان و هند می‌رود و باید گفت یک خط استراتژیک است.

رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی تاکید کرد: یعنی از طرفی سرمایه‌گذاری انجام می‌شود و زیرساخت ایجاد می‌کنیم و بعد از اینکه زیرساخت‌های طرفین آماده شد، سر قیمت همه چانه‌زنی و جدل می‌کنند. این امر بسیار مهم است و می‌تواند خطرناک باشد.

توضیحات تکمیلی برای بهره برداری بیشتر از خبر:

لازم به توضیح است که الکساندر نواک، معاون نخست وزیر روسیه در سال گذشته (۱۴۰۲) بیان نموده بود که شرکت‌های روسی و ایرانی در حال مذاکره برای ایجاد یک هاب گاز در ایران هستند. پیش از این گزارش شده بود که گازپروم می‌تواند در ساخت و ساز شرکت کند. طی سه سال گذشته، ایران گام‌هایی برای تبدیل شدن تدریجی به یک هاب بزرگ گاز برداشته است. در نوامبر ۲۰۲۱، توافقنامه‌ای برای عرضه گاز سوآپ با ترکمنستان و آذربایجان منعقد شد. بر اساس این سند، ترکمنستان استان‌های کم‌مصرف شمال شرق ایران را گاز می‌دهد (در فصل گرما، گازرسانی به ۲۵۰ میلیون متر مکعب در روز می‌رسد). تهران نیز به نوبه خود گاز خود را به آذربایجان می‌رساند.

روسیه همچنین در حال انجام مذاکرات مبادله گاز با ایران است. در فوریه ۲۰۲۳، تهران، و الکسی میلر در تهران درباره «نقشه راه» همکاری با بخش نفت و گاز ایران بحث کرد. بر اساس برآورد‌های اولیه، ایران پتانسیل واردات ۲۰ میلیارد متر مکعب گاز در سال از روسیه را دارد. بخشی از آن به کشور‌هایی مانند ترکیه و عراق صادر می‌شود و مابقی برای جبران کسری روزانه حدود ۲۵۰ میلیون مترمکعب مصرف داخلی ایران استفاده می‌شود.

به گفته نواک، گاز ایرانی تولید شده با مشارکت شرکت‌های روسی در این سایت معامله می‌شود. برای اجرای این پروژه نیاز به جذب سایر تامین کنندگان گاز و شرکای جدید خواهد بود. جواد اوجی، وزیر نفت ایران، پس از مذاکره با نواک، گفته بود که طرفین در حال رای گیری درباره توسعه مشترک ۱۰ میدان جدید نفت و گاز در ایران هستند. اوجی در ژوئن ۲۰۲۳ گفته بود که مقامات در حال بررسی امکان ایجاد هاب گاز در منطقه صنعتی عسلویه در جنوب استان بوشهر در سواحل خلیج فارس هستند. عسلویه مرکز تولید بزرگترین میدان نفت و گاز جهان، پارس شمالی- جنوبی است که در بخش مرکزی خلیج فارس در آب‌های سرزمینی ایران و قطر واقع شده است. مجموع ذخایر زمین شناسی این میدان ۵۱ تریلیون مترمکعب گاز طبیعی و ۷.۷ میلیارد مترمکعب میعانات گازی و ذخایر قابل استحصال ۳۵.۶ تریلیون مترمکعب گاز طبیعی و ۳ میلیارد مترمکعب میعانات گازی برآورد شده است. انتظار می‌رود چندین کشور در این پروژه مشارکت کنند.

ایران در حال مذاکره و برنامه ریزی برای ایجاد هاب گاز در بوشهر با مشارکت روسیه، قطر و ترکمنستان است. این هاب قرار است به عنوان یک نقطه مرکزی برای توزیع و صادرات گاز طبیعی در منطقه باشد. در حالیکه این تنها یک طرح است، اطلاعات جامعی در مورد آن هنوز در حوزه عمومی ظاهر نشده است. در عین حال شکی نیست که هاب گاز نیاز همه شرکت کنندگان پروژه را برآورده می‌کند. به نظر می‌رسد یکی از دلایل افزایش تلاش تهران و مسکو برای ایجاد یک هاب گاز این است که بتوانند تقاضای فزاینده گاز طبیعی در سراسر منطقه را تامین کنند.

حال باید دید که این ادعا‌ها و این حجم از تعهدات و برنامه‌ها و توافقات، به چه میزان در عمل پیاده شده اند؟ موضوعی که ورود سازمان‌های نظارتی و یا بازوی نظارتی مجلس را طلب می‌کند.