شعارسال: سال 2016 بالاخره با تمام فراز و نشیب‌هایش به پایان رسید و به تاریخ پیوست.

این سال پر بود از انتخابات‌ها و همه‌پرسی‌هایی که کمتر کسی نتایج آن‌ها را درست پیش‌بینی کرده بود. همزمان تقریبا روزی نبود که یک عملیات تروریستی در گوشه‌ای جهان به وقوع نپیوندد.

در این گزارش نگاهی داریم به مهمترین رخدادهایی که در سال گذشته در جهان رخ داد. در گزارش پیش رو به دلیل گستردگی تحولات خاورمیانه، به رخدادهای این منطقه اشاره نشده در گزارش‌های دیگری به صورت جداگانه به این تحولات می‌پردازیم.

*کاخ سفید و کلاه گیس زرد

پیروزی «دونالد ترامپ» میلیاردر آمریکایی در انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده شاید مهمترین رخداد ماه‌های پایانی سال 2016 باشد، رویدادی که به گفته «جاش ارنست» هضم آن حتی برای کاخ سفید نیز دشوار بود. «هیلاری کلینتون» که با وجود فساد مالی و رسوایی‌های بیشمار، تا شکست «برنی سندرز» رقیب دموکراتش و دستیابی به نمایندگی حزب دموکرات در انتخابات تاب آورده بود، در ایالتهای مهمی همچون «پنسیلوانیا» و «کارولینای شمالی» که به صورت تاریخی طرفدار دموکراتها بوده‌اند، نتیجه را واگذار کرد و با احتساب سیستم شمارش آرای الکترال، شکستی سهمگین را متحمل شد. خانم کلینتون البته شکست را پذیرفت ولی در اقدامی عجیب ابتدا «رییس پلیس فدرال» FBI و سپس «روسیه» را به عنوان مقصر به پشتیبانان مالی‌اش معرفی کرد.

پذیرش نتیجه برای شهرنشینان آمریکایی نیز دشوار بود. چندان که شهرهای بزرگ تا چند هفته پس از انتخابات شاهد راهپیمایی و اعتراض تظاهرکنندگانی بود که ریاست جمهوری ترامپ را «غیرقانونی» می‌دانستند.

با این همه ترامپ در بیستمین روز سال نوی میلادی به عنوان ریاست جمهوری آمریکا کاخ سفید را از اوباما تحویل خواهد گرفت و آنچه از مناظره‌‌های جنجالی انتخابات 2016 برجای ماند روسیاهی است بر چهره کشوری مدعی دموکراسی که مردم را در منگنه انتخاب میان یک دروغگوی فاسد و یک میلیاردر پریشان حال می‌گذارد.

در این میان گزینه ترامپ برای پست وزارت خارجه ایالات متحده هم جنجال آفرین شد. ترامپ که از منتقدین جدی سیاست خارجی اوباما در سوریه بود با انتخاب «رکس تیلرسون» 64 ساله که روابط بسیار نزدیکی با «ولادیمیر پوتین» رئیس‌جمهور روسیه دارد نشان داد در سیاست خارجی‌ راه خلف خود را پیش نخواهد گرفت.

*برگزیت و پیامدهایش

پیروزی ترامپ در انتخابات آمریکا نخستین نتیجه شوکه‌کننده سال 2016 نبود. پیش از آن انگلیسی‌ها در روزهای پایانی ماه ژوئن (تیر ماه) با رای «آری» به برگزیت _خروج انگلستان از اتحادیه اروپا_ جهان را حیرت‌زده کردند. حامیان ماندن در اتحادیه اروپا پس از ماه‌ها تلاش سخت، شکست خوردند و پیامد آن ارزش پوند انگلستان در برابر دلار با سقوطی کم‌سابقه به پایینترین میزان از سال 1985 (تا آنروز) رسید.

برای «دیوید کامرون» نخست وزیر وقت هم که رهبری کمپین «موافقین ماندن» را بر عهده داشت راهی جز استعفا باقی نماند.

«ترزا می» هم‌حزبی میانه‌روی کامرون که باوجود تمایل به ماندن کشورش در اتحادیه اروپا، به گونه‌ای سیاستمدارانه خود را چندان درگیر کمپین‌های پیش از همه‌پرسی نکرده بود، جای کامرون را در شماره 10 خیابان داونینگ گرفت و وعده داد که با احترام به رای مردم، روند خروج از اتحادیه اروپا از ماه مارس 2017 آغاز شود. روندی که به نظر می‌رسد رسیدن به نقطه پایان رسمی آن تا 2019 به درازا انجامد.

*روسیه و ترکیه : متحد یا دشمن

در واپسین روزهای مانده از سال «آندری کارلوف» سفیر روسیه در آنکارا، حین بازدید از یک نمایشگاه عکس، مورد حمله چند فرد مسلح ناشناس قرار گرفت.

خبر کوتاه بود، تصویری که برجای گذاشت اما تصویری تمام قد از خشونتی عریان بود که جهان را در پنج سال گذشته حیرتزده کرده است.

اردوغان که کودتای نیمه شب تابستان را به مدد ارتباط با مردمش از راه «فیس تایم» و درخواست از آنان برای «برقراری نظم بر پایه قانون اساسی» از سر گذرانده بود، تسویه حسابی گسترده در نیروهای دولتی را در دستور کار قرار داد.

ضارب سفیر روسیه اما بنا بر گزارش‌ها از جمله کسانی بود که بعد از کودتا به دلیل ارتباط با طرفداران «فتح‌الله گولن» از اداره پلیس آنکارا اخراج شده بوده است. این در حالی است که مخالفان دولت این ادعا را رد کرده و گفته‌اند که او نه فقط زمانی عضو تیم محافظان اردوغان بوده، بلکه از شاگردان یکی از رهبران مذهبی نزدیک به اردوغان به شمار می‌رفته است.

از سوی دیگر پوتین که در روابط مسکو آنکارا سالی پر فراز و نشیب را مدیریت کرده بود در واکنش به ترور سفیر روسیه آنرا «اقدامی تحریک‌آمیز برای تضعیف فرایند صلح سوریه» توصیف کرد.

پنج سال تمام از بحران سوریه گذشت و آزادی حلب در آخرین ماه‌های سالی که گذشت نقطه عطفی بود درر تاریخ این بحران پنجساله.

ایالات متحده که سال 2016 را با اعلام شکست در مذاکرات ژنو2 و ساماندهی نشست بی‌نتیجه ژنو3 آغاز کرده بود، در پایان سال تنها از دور شاهد بود که چطور همکاری میان سران روسیه، سوریه، ترکیه و ایران به برقراری توافق آتش‌بس در سراسر سوریه و تصویب قطعنامه در شورای امنیت سازمان ملل برای پشتیبانی ازین آتش‌بس انجامید.

روسیه در روزهای پایانی ماه دسامبر (دی ماه)، برگزاری نشست سوریه با حضور قطعی نمایندگانی از روسیه، ایران و ترکیه را نوید داد و با اشاره به آغاز ریاست جمهوری ترامپ در بیستمین روز سال نو، احتمال داد که ایالات متحده هم بخواهد در این نشست که در «آستانه» پایتخت قزاقستان برگزار می‌شود نماینده‌ای داشته باشد.

*خشونت پلیس آمریکا

خشونت پلیس علیه آفریقایی-آمریکایی تبارها در سال 2016 زمینه‌ساز تظاهرات اعتراضی بسیاری شد که از مهمترین این حوادث میتوان به درگیری در «باتون روژ» و «دالاس» اشاره داشت.

بنا بر آمار سالانه روزنامه «واشنگتن پست» تا روز 30 دسامبر (10 دی) 957 نفر به ضرب گلوله پلیس ایالات متحده کشته شده‌اند. در همین حال 64 افسر پلیس در تبادل آتش با مجرمین در هنگام انجام وظیفه کشته شده‌اند.

*کوبا : بهبود روابط با آمریکا و مرگ کاسترو

پیامد بهبود روابط کوبا و ایالات متحده و بازگشایی سفارت‌ها در دو کشور، «باراک اوباما» روز 20 مارس (1 فروردین) به کوبا سفر کرد تا نخستین رییس جمهور آمریکا باشد که پس از گذشت 88 سال به همسایه جنوبی سفر می‌کند.

و اما در 25 نوامبر (5 آذر) «فیدل کاسترو» سیاستمدار و رهبر انقلاب کوبا در سن نود سالگی درگذشت. وی که نقش بسیار مهمی در گذار کوبا از کاپیتالیست به سوسیالیست ایفا کرد بین مردم کوبا بسیار محبوب بود و در پی درگذشتش 9 روز عزای عمومی گرفته شد.

*برزیل: المپیک، زیکا و استیضاح رییس جمهور!

در سالی که گذشت «پشه» بدلیل نقش موثرش در پراکندن ویروس «زیکا» به دشمن شمار یک برخی کشورهای جهان بدل شد. برزیل همزمان با میزبانی المپیک، از یک سو در مرکز مخاطره زیکا و شاهد تولد هزاران نوزاد مبتلا به «مایکروسفالی» یا کوچک بودن جمجمه و عدم تکامل مغزی بود و از سوی دیگر درگیر بحران سیاسی بود که با بروز بدترین رکود اقتصادی این کشور از دهه 1930 اتفاق افتاد و موجبات شکاف و دودستگی در جامعه برزیل را فراهم آورد.

درحالیکه در چند ماه اخیر شواهدی از انتقال ویروس زیکا در فلوریدا و تگزاس آمریکا گزارش شده است، سازمان بهداشت جهانی در ماه نوامبر (آذر ماه) اعلام کرد که این ویروس دیگر از وضعیت «فوریت سلامت عمومی» خارج شده است. اما گریز از بحران دوم به این سادگی‌ها ممکن نبود. «دیلما روسف» رییس جمهوری برزیل که تصور می‌کرد پس از میزبانی المپیک، موفقیت سیاسی‌اش را جشن می‌گیرد به دلیل آنچه مخالفانش « فساد مالی و دستکاری بودجه» می‌خواندند استیضاح و از قدرت برکنار شد.

*صلح کلمبیا

«اگر بار اول موفق نشدی، راه دیگری برای رسیدن به هدف پیدا کن!» باور قوی «خوزه مانوئل سانتوز» رییس جمهور کلمبیا به این جمله‌اش شاید کلید گشایش گره کور 52 سال درگیری خونین میان دولت کلمبیا و شورشیان فارک بود.

در اوت 2016، دولت کلمبیا و شورشیان فارک با امضای یک پیمان صلح تاریخی، به پنج دهه جنگ داخلی در این کشور که جان تقریبا 220 هزار نفر را گرفته و میلیون‌ها نفر را آواره کرده بود، پایان دادند. مردم کلمبیا در همه‌پرسی ، به پذیرش توافق میان دولت این کشور با شورشیان فارک رای منفی دادند اما «خوزه مانوئل سانتوز» رییس جمهور کلمبیا اعلام کرد نتیجه این همه‌پرسی را به رسمیت میشناسد و همزمان به صلح با فارک نیز پایبند خواهد بود. رهبر فارک نیز گفت که همچنان در جهت صلح تلاش می‌کند.

همین توافق تاریخی سبب شد کمیته صلح نوبل جایزه سال 2016 را به خوآن مانوئل سانتوس رئیس‌جمهوری کلمبیا اعطا کند.

*اقتصاد ونزوئلا رکورد تورم را شکست

با کاهش بی‌سابقه نرخ جهانی نفت در بازار جهانی، ونزوئلا که اصلی‌ترین منبع تامین مالی‌اش به درآمد نفتی وابسته است تورمی 700 درصدی را تجربه کرد که بالاترین نرخ تورم در جهانست.

چشم‌اندازی که موسسه مالی «یو‌بی‌اس» برای سال 2017 ونزوئلا ترسیم می‌کند گذار از شرایط بد به شرایط بدتر است به این ترتیب، انتظار می‌رود سال پیش رو برای ونزوئلا با تورم 1500درصدی همراه باشد که قطعا رکورد خوبی برای شکستن نیست.

*بازی فیلیپین

«رودریگو دوترته» با بدست آوردن 39% آرا در انتخابات ریاست جمهوری فیلیپین پیروز شد و پیامد آن سیاست خارجی مانیل با چرخشی 180 درجه‌ای از واشنگتن فاصله گرفت. دوترته در یکی از سخنرانی‌هایش در آستانه دیدار با «اوباما» او را «حرامزاده» خواند! اظهارنظری که به لغو دیدار با اوباما و تیره شدن هرچه سریعتر روابط گرم دو کشور انجامید و کار را به جایی رساند که مقامات فیلیپین برای خروج نیروهای آمریکایی ازین کشور مهلتی دو ساله تعریف کنند؛ بازی پیچیده‌ای که بزرگترین پیروز آن چین بود. پس از رای دادگاه بین‎المللی در رد ادعای چین در مناقشه دریای چین جنوبی که به درخواست فیلیپین به جریان افتاده بود، دوترته به مقامات چین وعده داد پرونده را فسخ خواهد کرد اما تا امروز هیچ اقدام غیر قابل بازگشتی درین زمینه انجام نداده است. شاید او نیز در صدد است با بازی بین دو قدرت چین و آمریکا، امتیازاتی کسب کند.

از سوی دیگر کمپین مبارزه با اعتیاد و قاچاق مواد مخدر که دوترته به راه انداخت گرچه در میزان محبوبیت داخلی وی نقشی نداشت ولی با کشتار بیش از 4000 نفر، به بزرگترین مانع بر سر روابط این کشور با ایالات متحده بدل شد.

*به جز استیضاح راه دیگری نمانده!

در نخستین روزهای ماه نوامبر (آبان ماه) «پارک گئون هی» رئیس جمهوری کره جنوبی که به دلیل درز اطلاعات دولتی از سوی یکی از افراد نزدیکش و مداخله وی در امور دولتی، تحت فشار قرار گرفته بود با چشمانی اشک‌بار از مردم کشورش عذرخواهی کرد.

اما این عذرخواهی برای فرو نشاندن خشم مردم کافی نبود و دهها هزار نفر از مردم این کشور به خیابان آمدند و خواستار استعفای «پارک گئون هی» شدند.

با بالا گرفتن اعتراضات، پارلمان کره جنوبی پس از چندین هفته جنجال، سرانجام با اکثریت آرا آغاز فرایند استیضاح رئیس‌جمهور این کشور را تصویب کرد. با این رأی، رئیس‌جمهور کره جنوبی از سمت خود تعلیق شد.

«پارک گون هی» سال 2016 را در حالی به پایان برد که تیم ویژه دادستانی برای بررسی مساله فساد، به خانه مشاور ارشد وی یورش برده و چند سند را برای بررسی پرونده رئیس جمهور ضبط کردند.

*پاناما، پناهگاه مالیاتی سیاستمداران

از جمله رسوایی‌های بزرگ سالی که گذشت افشای «اسناد پاناما» بود که ده‌ها شخصیت شناخته‌شده بین‌المللی را به فرار مالیاتی و سرمایه‌گذاری در شرکت‌های مستقر در مناطق معاف از مالیات متهم می‌کرد.

اسناد افشا شده در رابطه با فعالیت چهل ساله شرکت «موساک فونسکا» بود که در این مدت به مشتریان خود برای پولشویی و فرار مالیاتی از طریق 214 هزار نهاد مختلف در سراسر دنیا کمک می‌کرده است. موساک فونسکا، شرکتی پانامایی که در سراسر دنیا بیش از چهل دفتر رسمی و خدماتی دارد توسط «جورجن موساک» در سال 1977 بنیان گذاری شد و در سال 1986 «رومان فونسکا» نیز به آن پیوست. زمینه فعالیت‌های اصلی این شرکت حقوق تجارت، مشاوره سرمایه گذاری، مدیریت دارایی‌ها و ثبت بین المللی نهاد‌ها و شرکت‌هاست. گفته می‌شود، این مؤسسه در حوزه کاری خود چهارمین مؤسسه بر‌تر جهانی است.

اسناد منشر شده، اطلاعاتی در مورد دارایی‌های خصوصی و مخفی 72 سیاستمدار فعلی و سابق یا نزدیکان وابستگان آن‌ها را در بر داشت و نشان می‌داد چگونه از شرکت‌های واسطه برای مخفی سازی این دارایی‌ها استفاده کرده‌اند. نام سیاستمدارانی نظیر پترو پروشنکو رئیس‌جمهور اوکراین، زیگموندور داوید گونلاگسون نخست‌وزیر ایسلند، ملک سلمان پادشاه عربستان سعودی، نواز شریف نخست‌وزیر پاکستان به همراه دو فرزندش، ایاد علاوی نخست وزیر اسبق عراق، علا مبارک پسر حسنی مبارک رئیس جمهور اسبق مصر، هشت عضو سابق دفتر سیاسی حزب کمونیست چین، شش تن از اعضای مجلس اعیان بریتانیا و برخی از نزدیکان ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه نیز به چشم میخورد.

*نفت در 2016 بازگشت اوپک را نوید داد

برخلاف انتظار کارشناسان بازارهای جهانی نفت خام که پس از دو تلاش ناموفق وزیران نفت کشورهای عضو اوپک، احتمال کسب توافق در اوپک را ناچیز ارزیابی می‌کردند، نشست الجزایر کشورهای عضو اوپک بر سر کاهش سطح تولید به توافق انجامید؛ توافقی که عملا در اجلاس روز پایانی نوامبر (آذر ماه) رسمیت یافت.

از سوی دیگر در ماه دسامبر کشورهای عضو اوپک و 12 کشور تولید کننده نفت غیر عضو اوپک به توافقی تاریخی دست یافتند که بر مبنای آن غیراوپکی‌ها متعهد شدند مجموع تولید نفت خود را 612 هزار بشکه در روز کاهش دهند.

میانگین قیمت نفت خام در بازارهای جهانی سال 2016 تا پیش از توافق 40.06 دلار در هر بشکه بود ( کمترین قیمت آن از سال 2004 به شمار می رود) و به دنبال توافق اوپک با غیر اوپکی‌ها به بیش از 50 دلار در هر بشکه رسید.

*سازمان ملل

در نخستین روز سال نوی میلادی «آنتونیو گوترش» پرتغالی سکان هدایت سازمان ملل را بر عهده می‌گیرد و «بان‌کی‌مون» دبیر کل سازمان ملل در حالی به فعالیت 10 ساله خود در این سمت پایان می‌دهد که شورای امنیت سازمان ملل در روزهای پایانی سال دو قطعنامه بسیار مهم را به تصویب رساند.

اول قطعنامه‌ای علیه شهرک سازی های رژیم صهیونیستی در سرزمین های اشغالی که با 14 رأی موافق و یک رأی ممتنع به تصویب رسید و آمریکا تنها عضو شورای امنیت بود که به طرح پیشنهادی مصر رأی ممتنع داد.

دوم قطعنامه پیشنهادی روسیه که برای حمایت سازمان ملل از آتش‌بسی که از بامداد جمعه به ابتکار روسیه و ترکیه در سوریه شکل گرفته، در شورای امنیت سازمان ملل متحد تصویب شد.