پیرهریشت از نیایشگاه های زردتشتی در استان یزد ایران واقع شده است.این نیایشگاه و آتشکده در 90 کیلومتری غرب یزد و در 15 کیلومتری شهر اردکان .در دامنه کوه های کم ارتفاع و بدون پوشش گیاهی واقع شده است. زردتشتیان بر این باورند که (هریشت)محل غایب شدنیکی از کنیزه های بانوی (یزد گرد ساسانی )است.زردتشتیان هر ساله در روز هیجدهم نوروز به این محل می آیند و به زیارت و جشن می پردازند.

* مسجد جامع کویر یزد:

این مسجد متعلق به قرن هشتم و نهم هجری قمری است و از امتیازات معماری و هنری آن،در مرحله اول ساختمان و کاشیکاری سر در بلند آن است.

سردر کنبد مسجد جامع یزد در نوع خود یکی از شاهکارهای معماری اسلامی می باشد.همچنین در نمای خارج و داخلی ایوان اصلی آن کاشیکاری زیبایی به کار رفته و دارای کتیبه ای نیز می باشد.

در استان یزد به علت سابقه باستانی و فرهنگ متداوم و موقعیت جغرافیایی مرکزی آن آثار باشکوه و درخشانی از دوران قبل و بعد از اسلام به جای مانده که مسجد جامع کبیر باشکوه یزد یکی از آنهاست

* قدیمی ترین میدان ساعت شهری – یزد:

قدیمی ترین ساعت شهری ایران در میدان وقت الساعت یزد نصب شده است.این ساعت آفتابی به استناد کتاب جامع مفیدی نخستین ساعت شهری است که فرد ساعت ساز یزدی آن را در سال 725 هجری قمری در مدرسه رکنیه در جوار مسجد جامع یزد نصب کرد.این مکان بعد ها به نام میدان وقت الساعت شهرت یافت.

* باغ دولت آباد:(یزد)

باغ دولت آباد توسط محمد تقی خان بزرگ سرسلسله ی خان های یزد در زمان زندیه بود.وی پس از به قدرت رسیدن قنات دولت آباد را از مهریز به یزد کشید و پس از آن،عمارت «باغ دولت آباد»را در امتدادآن احداث کرد.این ساختمان،محل اقامت این حاکم مقتدر نیز بود.

ارتفاع بادگیر این عمارت که بلند ترین بادگیر جهان نیز محسوب می شود از سطح زمین 80/33 متر است.فضای سبز این باغ شامل درختان کاج – سرو – گل سرخ – محمدی –درختان میوه و به خصوص انگور و انار اسنت که به وسیله قنات «دولت آباد»مشروب می شد.این مجموعه یادگاری از دوره افشاریه و زندیه است.

روشنایی باغ در شب توسط لامپ هایی که در داخل فانوس گذاشته شده و به فواصل معین در اطراف قرار گرفته اند تامین می شود که منظره زیبایی را نیز ایجاد می کند.درهای ساختمان اصلی از چوب و به صورت کنده کاری دیده می شود و در داخل بنا اتاق های متعددی قرار دارد که در اکثر این اتاق ها حوضی قرار گرفته و درهای یکی از اتاق ها که رو به حیاط و باغ باز می شود.با شیشه های رنگارنگ با طرح های زیبا مزین شده که در هنگام وجود خورشید و پر آب بودن حوض و منظره زیبایی از نقاط رنگی منعکس شده را بر روی حوض مرمرین به نمایش می گذارد.

دریکی از اتاق ها بادگیر معروف دولت آباد قرار دارد و به خوبی کولر می تواند خنگی ساختمان را تامین کند.

* بقعه دوازده امام:(یزد)

این بقعه از قدیمی ترین بنای بر جا مانده از گذر تاریخ در محله فهادان است.از بناهای شاخص اجری و نمونه های غالب در معماری به شمار می رود که به دلیل سبک بنا و نقش و نگار کتیبه ای کوفی اش شایان توجه است.بقعه دوازده امام شامل تک گنبدی است به صورت یک چهار ضلعی که به هشت ضلعی تبدیل و گنبد روی هشت ضلعی قرار دارد.

این بنا در حال حاضر قدیمی ترین بنای تاریخ دار یزد محسوب می شود.به استناد کتیبه کوفی رنگ آمیزی بالای محراب،قبه به سال 429 ه.ق در زمان ابو جعفر علاءالدوله بن کاکویه دیلمی بنا شده و به احتمال زیاد مدفن خودش است.

این بنا بیشتر به لحاظ معماری و گنبد آجری آن است ودر زمره شاهکارهای هنری سلجوقی به شمار می رود.نور این بقعه به وسیله پنجره هایی که در چهار طرف آن تعبیه شده تامین می شود.وجود محراب در این بنا نشانه مسجدی است که در قرون دوم و سوم در این مکان بنا شده بود.

* زندان اسکندر: (یزد)

این بنا رازآمیز در محله فهادان یکی از کهن ترین محله های شهر یزد که در قدیم به شهرستان شهرت داشته،واقع شده است.بنا مشتمل بر حیاطی است که سه ایوان در پیرامون و فضاهایی در اطراف آن هاست.گنبد خانه ای کهن در گوشه ی حیاط ا بلندی ای زیاد از جمله بناهای سده ی هفتم ه.ق است که قالب بندی های کاهگلی،گوشه سازی تُرنب و محراب گل بری بیرون آن قابل توجه است.هویت واقعی این ساختمان معلوم نیست اما به زندان اسکندر و مدرسه ضیاییه (آثار مولانا ضیاءالدین حسین رضی)نیز معروف است.

* آتش ورهرام (آتشکده زرتشتیان):(یزد)

بنای فعلی آتشکده در سال 1313 خورشیدی با همت و کمک مالی زردتشتیان یزد و پارسائیان هندوستان احداث گردیده است.نقشه ی این بنا را مهندسان پارسی کشیده اند و «ارباب جمشید امانت»سرپرستی و نظارت ساخت این بنا را بر عهده داشته است.ساختمان دانشکده با معماری زیبایی بر گرفته از هنر معماری هخامنشیان(در تخت جمشید)در وسط حیاطی و سرسبز و بر بلندی قرار گرفته و بر پیشانی عمارت نقش«فروهر»جلوه گر است.

اهمیت آتشکده به قدمت آتش درون آن است که گفته شده از حدود 1520 سال پیش تاکنون فروزان مانده و حفاظت گردیده است.«آتش ورهرام»درون مجمری برنجی و در اتاقی مخصوص،در میان ساختمان آتشکده و در سطحی بالاتر از سطح زمین و به دور از باد و باران و تابش خورشید نگهداری می شود.

* بوستان ناجی:(یزد)

این عمارت و باغ و املاک شخصی بنام ناجی بوده که پس از اهدا به شهرداری بصورت بوستان بازسازی شده.

این بوستان در بلوار خروجی شهر یزد بطرف کرمان بنام بلوار شهید دشتی قرار دارد و مکان مناسبی برای تفریح و استراحت مسافرانی می باشد که از این مسیر عبور کنند.

* مسجد و تکیه امیر چخماق:(یزد)

میر جلا الدین چخماق از سرداران و امرا شاهرخ تیموری و حاکم یزد با همکاری همسر خود فاطمه خاتون در جهت آبادانی یزد مجموعه ای شامل:تکیه ،میدان،حمام،کاروانسرا،خانقاه،قنادخانه،چاه آب سرد و از همه مهمتر مسجد امیر چخماق بنا نهاد است.

سنگ نصب شده در مسجد به طرف میدان،شبکه ظریف از کاشی های معرق دور خارجی گنبد،محراب اصلی با طاق نمای مقرنس کاری و...این مسجد را از نظر مرتبه زیبایی بعد از مسجد جامع قرار داده است.این بنا،مسجد جمع نو نیز نامیده شده است.این مجموعه در قرن هشتم هجری بنا نهاده شده است.

* درخت سرو ابرکوه – یزد:

ابرکوه یکی از قدیمی ترین شهر های ایران است که در مرکز ایران و در محدوده استان یزد واقع می باشد.

هم اکنون آثار باستانی بسیار زیادی از روزگاران گذشته در این مکان بجای مانده است.که نشان از وجود تمدنی بیاد ماندنی و قدیمی دارد.اثری که اگر آنرا از عجایب بدانیم اغراق نکرده ایم و آن وجود یک درخت سرو کهن سال و بلند است بر پایه ارزیابی متخصصین فن و از جمله یک دانشمند مشهور مانند پروفسور الکساندروف روسی عمر این موجود زنده را بیش از چهار هزار سال دانسته اند و به اعتقاد برخی دیگر از دانشمندان تا هفت هزار سال از عمر این درخت می گذرد.

این درخت مشهور که هنوز نیز سرسبز و با صلابت در مرکز این شهر خودنمایی می کند دارای ارتفاعی بالغ بر 33 متر می باشد و محیط آن حدود 16 متر است.درخت سرو ابرکوه در نوع خود در جهان بی نظیر است.

* یخچال خشتی ابرکوه:

یخچال با نقشه ای (پلانی)مدور و حجمی مخروطی شکل به صورت پله ای بنا شده اند.در زمان های گذشته،یخچال ها مخصوص انبار کردن یخ بوده اند.ارتفاع این بنا اغلب حدود 20 متر است.سطح داخل کف بنا،گودتر از سطح زمین بیرونی ساخته شده است.یخچال دارای 4 بخش عمده ی حوض بند،مخزن یخ،دیواره های سایه انداز و گنبد بزرگ روی مخزن هستند.از خصوصیات این بارز این بنا،طرح و فرم ساخت آن است.قدمت برخی از یخچال ها را عهد قاجار،برخی دیگر را به رونق جاده ابریشم و بعضی از آن ها را به دوره«عضدالدوله دیلمی»نسبت می دهند.

* گنبدعالی – ابرکوه:

گنبد عالی ابرکوه بر فراز صخره ای طبیعی در ابتدای شهر ابرکوه قرار دارد و از سنگ های طبیعی کوهستان و با ملاط ساروج ساخته شده است.

تزئینات آن شامل دو رشته کتیبه کوفی است که یکی در بالای ورودی بنا و دیگری در انتها ساقه آن،زیر سه ردیف مقرنس قرار دارد.از متن کتیبه آجری بالای ورودی چنین بر می آید که گنبد در سال 448 ه.ق در دوران سلجوقیان و به فرمان عی فیروزان برای پدرش امیر شمس الدوله ساخته شده است.کتیبه دیگر حاکی از آن است که مادر بانی گنبد نیز در همین آرامگاه مدفون است.چهار ضلع گنبد یک در میان،دارای چهار روزنه است.میان قبه نیز باز است و این روزنه ها نو را به داخل بنا هدایت می کنند.این مقبره یادبود،یکی از سالم ترین گنبد های دوره سلجوقی و از نفایس هنر ایران است که بر روی تپه ای مشرف به جاده و شهر قرار گرفته است.

* خانه آقا زاده – ابرکوه:

این خانه با مساحتی بالغ بر 851 متر با طرح حیاط مرکزی است .بنای مذکور با گچ بری های ظریف و زیبا،مقرنس های گچ بری و...تزئین شده است.قسمت شاخص و جالب توجه بنا بادگیر دو طبقه و کلاه فرنگی بوده که در نوع خود بی نظیر است.ارتفاع بادگیر 18 متر و مساحت 18 متر و مساحت آن 18 متر مربع بوده و در دهانه ی بادگیر،19 عدد دریچه تنظیم هوا وجود دارد که با بادگیر دومی هماهنگی و ارتباط دارد.بادگیر و کلاه فرنگی به ترتیب حکم خنگ کنندگی و نور رسانی (نور گیر)فضای زیرین و تالار خانه را دارند.قدمت خانه ی آقازاده به دروه قاجاریه باز می گردد.

* روستا و قلعه خرانق – اردکان:

روستای خرائق مرکز بخش خرائق در شهرستان اردکان است.این روستا در 85 کیلومتری شهر یزد واقع شده است.آنچه بیش از همه در روستای خرائق را ارزشمند ساخته آثار تاریخی روستا است که شامل منارجنبان ،قلعه،کاروانسرا،مشهدک،باباخادم،پل آبراه،شترگلو،قریه ی شمس آباد،حمام ،آسیاب ،مسجد بیت المقدس ،مسجد جامع،حسینیه و... می شود.قدمت قلعه و برج و باروی آن،زمان ساسانیان یعنی 4000سال پیش ذکر شده است و وسعت آن 1 هکتار می باشد.یکی از عجایب قلعه کوچه های پیچ در پیچ و هولناک آن است که برای غافلگیر کردن دزدان و راهزنان مورد استفاده قرار می گرفته که یکی از این کوچه ها به کوچه ی گرگ معروف است.

* باغ گلشن – طبس

طبس در شمال شرق استان یزد،در کنار کویر لوت از شهر های میانه راهی خراسان،کرمان،فارس و اصفهان ،به عنوان گذرگاهی برای این استانهاست که حتی از زمان تاسیس اولین سلسله های پادشاهی در ایران،نام ان در روایات و اسناد تاریخی دیده می شود.این شهرستان پهناورترین شهرستان ایران است.

در طبس که نامش یاداور کیری بی انتها باشد باغی وجود دارد که به واقع باغ بهشت کویر ایران و یکی از بزرگترین و زیباترین باغهای کشور است.این باغ باشکوه که باغ گلشن نام دارد.باغی زیبا و تاریخی متعلق به دوره افشاریه – زندیه است که یکی از مهمترین باغهای ایرانی به شمار می رود.طراحی این باغ براساس نمونه چهار باغ و برگرفته از آیات قرآنی درباره ی بهشت است که دو نهر آب روان همدیگر را قطع می نمایند.

* قلعه خورمیز- مهریز:

قلعه خورمیز مربوط به دوره ساسانیان – دوران های تاریخی پس از اسلام است و در شهرستان مهریز،روستای خورمیز واقع شده است.بر روی تپه ای مشرف به روستای خورمیز ،قلعه ای از سنگ و خشت بنا شده که دارای شاهراهی در وسط بوده و مسیرهای دیگری از آن منشعب می شده و امکان دسترسی به اماکن مختلف قعه را میسر می کرده است .

این قلعه به نقل از جامع مفیدی ،توسط «هرمز پسر انوشیروان »ساخته شده.درون این قلعه چاهی مربع شکلی است که درون سنگ سیاه سخت به عمق 15 حفاری شده و همان چاهی است که «سید رکن الدین حسینی»در آن محبوس بوده است.

* برج کبوتر خانه میبد:

این بنا در جنوب شرقی باروی قدیم میبد واقع شده است.بنا از خارج به صورت برجی مدور و آراسته به نقشهای ویژه و از داخل دارای سه طبقه و مجهز به هزاران لانه برای جلب و نگهداری پرندگان مهاجر است.برج کبوترخانه هم به لحاظ حمایت از پرندگا ن و هم به جهت استفاده ای که در گذشته از کود آنها برای کشاورزان می کردند مورد توجه است.

قدکت برج کبوتر خانه میبد به دوران قاجار بر می گردد .این برج به صورت استوانه ای ساخته شده دارای تزئینات قطار بندی و آجری و گچی است که مانع تردد مارها به داخل برج ی شود.

* قدیمی ترین مسجد ایران – فهرج:

ساخت مسجد جامع فهرجواقع در 30 کیلومتر استان یزد، به نیمه اول هجری برمی گردد .این مسج تنها مسجد جهان اسلام است که ساختمان آن از ابتدا تاکنون هیچ تغییری نکرده است.اگر چه در میان باستان شناسان اختلاف نظر وجود دارد ما ظاهرا نسجد جامع فهرج قدیمی ترین مسجد ایران است.مسجد جامع فهرج کماکان زنده و پویا و مورد استفاده قرار می گیرد.

* آبشار دره گاهان – تفت:

دره گاهان ،دره ای است که در زمان های دور مردم به آنجا رفته و جشن ها و مراسم خود را در ان بر پا می داشتند.این دره ر فاصله 22 کیلومتری از شهر یزد واقع شده .

دره گاهان دارای آبشاری است فصلی ،با ارتفاع بیش از 20 متر،که در فصل بهار و اوایل تابستان از سچشمه شیر کوه سیراب می شودو در ارتفاع بالای 20 متر به صورت ابشار،طبیعت بی نظیر را خلق کرده است.به گفته کوهنوردان ،از دره گاهان تا ده بالا زیباترین مسیر این منطقه است.

* پیر چک چک – اردکان:

شهر یزد و بخشهای اطراف آن مهمترین مرکز تجمع زردتشتیان است که از دیرباز در این ناحیه زندگی می کنند.در 72 کیلومتری شهر یزد زیارتگاه مهمی وجود دارد بنام پیر سبز چک چک که در فصل تابستان عده ی کثیری از زردتشتیان از نقاط مختلف جهان برگزاری مراسم مهمی مانند جشن نوروز ،تولد زردتشت و مهرگان در آنجا جمع می شوند.

برای رسیدن به این زیارتگاه زردتشتیان بعد از گذراندن تعداد زیادی پله در دل کوه های یزد به این مکان رسیده و نظاره گر یکی از ادیان و مذاهب موجود در ایران خواهید بود.گفته می شود که نام چک چک یا چک چکو از صدای قطره های آبی گرفته شده که از صخره ای می چکد و اکنون به درون یک منبع ذخیره هدایت می شود.

با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت روز بلاگ، تاریخ انتشار: 22 مرداد 1391، کدخبر: - ، www.mf91.rozblog.com