چهارشنبه ۰۵ ارديبهشت ۱۴۰۳ - 2024 April 24 
شعار سال: بچه های ایران از قرن ها و سده ها پیش از خلق پینوکیو با عروسکی به نام مبارک آشنا بودند و عروسک مبارک دارای یکی از عجیب ترین شخصیت پردازی های دنیای عروسکی است.
سنایی شاعر عرفانی و معناگرای ایرانی به نیکویی از عروسک سازی مادران در قرن ها پیش سخن می راند و خیام شاعر نجومی ایران زمین نیز آدمی را به عروسکی جاندار می داند که جهان او را بازی می دهد.
رابطه بین کودک و عروسک رابطه ای عاطفی است پر از رازها و رمزهای نامرئی که دوران کودکی انسان را دچار همذات پنداری و این همانی می کند.
در ایران باستان عروسک سنگی با عنوان سنگ صبور وجود داشته که انسان ها با او رازهای خود را در میان می گذاشتند و این عروسک کوچک سنگی بعدها در یونان باستان به عنوان آنیموس لقب گرفت.
عروسک ها دیگری انسان ها شدند که کودکان با آن زیست می کردند و کم کم این عروسک ها شکلی عمومی به خود گرفتند و پارچه و چوب جایگزین عروسک های سنگی شدند و لباس قرمز و رزد بر تن کردند تا رازهای رنگ های عروسک ها همچنان نهفته باقی بماند.
عروسک از دوره پیش تاریخی به دوره پسا تاریخی راه یافت و همدمی برای کودکان در دوره های مختلف شد و بازسازی قهرمانان هر دوره که رشادت های بزرگی از خود به یادگار گذاشته بودند در قالب عروسک ها شکل گرفت.
خمیه شب بازی نمایشی عروسکی بود که از ایران به کشورهای عربی و از کشورهای عربی به اروپای قرون وسطا راه بافت و عروسک های ایرانی تبدیل به عروسک هایی حجیم تر و شکیل تر شدند اما با هویت و فرهنگی دیگر که برخاسته از فرهنگ و تمدن غیر ایرانی بود.
در دوران صفویه عروسک های خیمه شب بازی به قصرهای پادشاهی راه یافتند و مبارک و تخلک رازدار پادشاه شدند و پادشاهان صفوی در اعیاد مختلف نمایش عروسکی را برپامی کردند.
در دوران معاصر نیز با گسترش هنر تئاتر و ورود تلویزیون و سینما به زندگی مردم و توسعه دانشکده های تخصصی هنر نمایش، تئاتر عروسکی نیز به عنوان یکی از ژانرها و گونه های نمایشی در بین مخاطبان جایی برای خود باز کرد.
بچه های ایران در دوران معاصر به کاراکترهای عروسکی از جمله مدرسه موش ها و خانه مادر بزرگه مرضیه برومند یا کلاه قرمزی و پسرخاله حمید جبلی و ایرح طهماسب روی خوش نشان دادند و چه بسا بسیاری از کودکان با این عروسک ها زندگی ها کرده اند.
اما عروسک ها روز به روز در دنیای معاصر مدرن تر شدند و مواد تشکیل دهنده عروسک ها را مواد شیمیایی و فرآورده های پتروشیمی تشکیل دادند که نه لطافت عروسک های دست ساز پارچه ای را داشتند و نه مهربانی مادرانه عروسک های چوبی را و نه لبخند مبارک را و حتی برای برخی از کودکان با این عروسک به دشمنی برخاستند و عروسک ها نتوانستند جایی در زندگی خود دست و پا کنند.
عروسک سازی هنری زنان کدبانوی ایرانی بوده که در گذشته برای کودکان خود عروسک می ساختند و این عروسک ها دارای ابعاد روانشناختی و جامعه شناختی در ابعاد ناخودآگاه خویش بوده که کودکان با آن کودکی خود را سپری می کردند.
در این بین قوم بختیاری در فلات مرکزی ایران نیز در هنگام کوچ بزرگ، برای کودکان خود عروسک های از جنس چوب و پشم گوسفند می ساختند تا به واسطه خلق آن کودکان را سرگرم پرداختن به دنیا این عروسک ها کنند.
عروسکی با نام پاژبزک یا پاژ پرک که ناصر خسرو قبادیانی به آن اشازه دارد نمایه ای از عروسک های تاریخی کودکان قوم بختیاری در طول تاریخ بوده و این عروسک ها بر اساس شخصیت های تاریخی برخی از سران طوایف و جنگاوران قوم ساخته می شد.
یکی از محققان هنر نمایشی نیز معتقد است در بین بختیاری ها عروسکی به نام بازبازک وجود داشته که این عروسک مورد توجه کودکان بختیاری بوده است.
تتاتر عروسکی ایران علاوه بر خیمه‌شب‌بازی و مبارک دارای عروسک های چون بازبازک، آهو و بره، جی جی ویجی بوده که همگی فرهنگ نمایش عروسکی ایران را می‌سازند. عروسک بازبازک گونه‌‌ای عروسک نمایشی ایل بختیاری است که مادر بزرگ‌ها به کودکان هدیه می‌دهند. باز، از بازی به مفهوم نمایش گرفته شده و باز و بازی به مفهوم حرکت موزون هم در فرهنگ ایرانی شناخته شده و حرف ک هم مفهومی برای تصغیر است. رقص در ایل بختیاری یک آیین است که به شکل میدانی و دایره‌ای صورت می‌گیرد و دایره یک نماد همبستگی است و وحدت انسان‌ها را در یک آیین نشان می‌دهد و تنها دو تا سه مقام موسیقایی متناسب با این عروسک وجود داشته و اسکلت اصلی این عروسک از یک چند قطعه چوب به شکل علامت صلیب تشکیل می داده است. نام دیگر این عروسک لال بریک یا لال بئیک بوده و واژه لال همان گنگ است و بئیک هم یک واژه پهلوی است که از بوکان شهری واقع در کردستان گرفته شده و بوک هم به معنی عروس است، پس بنابراین نام دیگر عروسک در واقع عروس خاموش است.
دنیای عروسکها فقط به کودکان تعلق ندارد، بلکه این دنیای عروسکها همه گروهها را شامل می‌شود و در ایران شخصیتهای هنری عروسک را فقط برای کودکان معرفی می‌کنند و رویکرد جدی و درام آن تبدیل به طنز می‌شود.
در تاریخ ادبیات ایران ، تئاتر عروسکی با خلق عروسک سیاه مبارک رواج پیدا کرد و در این تئاتر عروسک ، مبارک به نقد جامعه دوران قاجار می‌پرداخت. عروسک به دلیل داشتن ماهیت ساختاری دارای تخیل فراوان است و مخاطبان به راحتی با شخصیت عروسکی همذات پنداری می‌کنند.
بیشتر کشورهای جهان یک شخصیت عروسکی ثابت دارند که گویای فرهنگ و تاریخ آن کشور است و این عروسک‌های مشهور سالهاست که نسل به نسل به نمایش گذاشته می‌شوند.
در بسیاری از موارد در بین این عروسک ها یا عروسان خاموش وجه مشترکی وجود دارد و آن مهربانی کودکانه است که کودکان با ان همذات پنداری می کنند.
با این اوصاف نخستین دهکده نمایش عروسکی یا یونیمای ایران در روستای ده چشمه آغاز به کار کرده که این نشان از ظرفیت بالای این روستا در هنر یونمیای ایران دارد.
روستای ده چشمه در شهرستان فارسان سالهاست که در هنر نمایش فعال است و از این روستا در سالهای مختلف یک اثر به جشنواره تئاتر بین المللی فجر راه یافته است.
در این روستا هنرپرور هنرمندانی چون فرشید بزرگ نیا و پیمان بزرگ نیا یا مهدی جعفری و دیگران گام های بلندی برای توسعه و ترویج فرهنگ هنر نمایش برداشته اند و اینک این روستا صاحب نخستین دفتر روستایی یونیما یا نمایش عروسکی در ایران شده است.
نخستین دفتر روستایی یونیما در روستای ده چشمه واقع در شهرستان فارسان راه اندازی شده است.
این روستا دارای انجمن نمایش است و به همین دلیل یونیما قرار است در این محل نمایندگی داشته باشد و بعد از برگزاری کارگاه آموزشی نخستین دفتر روستایی یونیما را در روستای ده چشمه شد.
معاون فرهنگی هنری اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی چهارمحال و بختیاری از گشایش نخستین دفتر روستایی یونیمای جهان در روستای ده چشمه شهرستان فارسان خبر داد.
یونیما اتحادیه مردم نهاد، غیرانتفاعی و فرهنگی جهانی است که در پیشرفت، آموزش، پژوهش و اجرای نمایش های عروسکی در سراسر جهان فعالیت دارد و تشکیلات مبارک یونیمای ایران مورد تایید وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی کشور بوده و در بسیاری از فعالیت های تئاتر عروسکی کشوری و جهانی فعالیت موثر دارد.
توفیقی، ابقای عروسک های سنتی چهارمحال و بختیاری و جایگزینی فرهنگی آنها به جای عروسک های غربی را مهمترین فعالیت این اتحادیه در استان برشمرد.
آموزش فرهنگی، اخلاقی، علمی، بهداشتی و ورزشی در میان مدارس و مکان های عروسکی، تامین نیاز اوقات فراغت مردم و خانواده های نهادهای دولتی و خصوصی با اجرای نمایش عروسکی، استخراج عروسک از موتیوهای بافته و فرش های پرغنای استان و کوشش در جهت شناساندن فرهنگ بصری و آیینی مردم از دیگر فعالیت های این اتحادیه در استان است.
وی گفت:ایجاد این اتحادیه ها و نهادهای هنری در استان می تواند گام موثری در شناسایی و شکوفایی استعدادهای هنری هنرمندان و جوانان استان باشد.
روستای ده چشمه در 40کیلومتری مرکز چهارمحال وبختیاری واقع شده و تنها یادمان های مکتوب انقلاب مشروطه در کنار پیرغار این روستا قرار دارد و روستایی هنر پرور و هنر خیز در حوزه تئاتر می باشد.
با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از وبسایت روستا نت، تاریخ 5 دی 92، کد مطلب: 3208: www.zagrosseir.ir
