شعار سال: یخدان یا یخ‌چال گونه‌ای ساختمان است که در معماری قدیم ایران برای تولید و نگه‌داری یخ ساخته می‌شد. معمولاً هر یخ‌چال دارای یک دیوار بلند به نام حصار، یک مخزن گنبددار و یک استخر بود.

حصار طوری ساخته می‌شد که تمام روز سایه آن بر استخر می‌افتاد و از گرم شدن آب استخر جلوگیری می‌کرد. در فصل های گرم، یخی را که در زمستان در استخر یخ‌چال درست می‌شد می‌شکستند و در خزانه انبار می‌کردند.

سرتاسر خطه ایران و به خصوص در مناطق گرم و خشک که تابستان هایی گرم و طاقت فرسا دارند، «یخ» همواره از ضروریات مردم به شمار می رفته و علاوه بر خنک کردن آب شرب، برای حفظ خوراکی‌ها نیز مورد استفاده قرار می گرفته است.

برخلاف آب انبارها و برکه‌های عمومی که احداث آن‌ها از خیرات محسوب می شده و ساختمان و آبش وقف بوده است، یخچال ها، منابع درآمد زیادی برای صاحبانش به شمار می رفته‌اند.

دیوار سایه انداز، دیوار طویل و بسیار بلندی بوده که از مشرق به مغرب کشیده میشده است. ارتفاع بلند این دیوارها که گاهی تا ۱۰ متر می‌رسد، در طول روز از تابش آفتاب بر روی آب های منجمد شده در حوضچه‌ها جلوگیری می‌کرد.

وسط همه مخازن، گودال‌های عمیق و بزرگی حفر می کرده‌اند که محل انبار یخ‌ها بوده است. شکل و عمق این گودال ها نیز متفاوت بوده و با توجه به میزان تولید یخ و نیز میزان رطوبت و سرمای زمین، گاهی به ۱۰ متر نیز می‌رسد.

یکی از یخچال های قدیمی منطقه، یخچال تاریخی مزرعه درم است. این یخچال مربوط به سدهٔ ۹ و ۱۰ هجری قمری است و مزرعه درمِ یزدل، از توابع شهرستان آران و بیدگل واقع شده است. این اثر در تاریخ ۳۰ تیر ۱۳۸۴ با شمارهٔ ثبت ۱۲۱۰۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. مزرعهٔ درم یکی از مزارع باستانی دشت کاشان است که اراضی آن با آب قنات آبیاری می‌شود. مردم یزدل زارع، مالک و مستأجر این مزرعه هستند. به جز این یخچال تاریخی، در این دشت آثار باستانی فراوانی چون شهر باستانی درم، شاه فیروز و آثاری منسوب به فرعون وجود دارد. متاسفانه در حال حاضر این اثر تاریخی که چندین قرن در مقابل گردش روزگار مقاومت کرده، به دلیل بی توجهی مسئولان و عدم اجرای فعالیت های مرمتی، در معرض تخریب قرار گرفته است.

با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از پایگاه خبری تحلیلی خطب شکن، تاریخ 5 فروردین 96، کد مطلب: 42416: www.khatabshekan.ir