در چنین مواردی «نسبی‌گرایی» به ما کمکی نمی‌کند. یعنی وقتی قرار است عمل جراحی روی ما انجام شود و نزد دو جراح رفته‌ایم و هر کدام تشخیصی متفاوت داده باشند، با گفتن اینکه نظر هر دو آنها صحیح است نمی‌توانیم تصمیم بگیریم بدن خود را به دست تیغ کدام جراح بسپاریم. همچنین در صورتی که در مورد سیاست‌های اقتصادی یا راهکارهایی برای مشکلات اجتماعی، دو نظر متفاوت یا متناقض بشنویم گفتن اینکه هر دو این نظرات صحیح هستند کمکی به حل مسأله نخواهد کرد و رهیافتی عملی پیش‌رویمان نخواهد گذاشت. از آنجا که «نسبی‌گرایی» بدین معنی است که پاسخ‌های متناقض، ارزش یکسانی دارند و در صورت پذیرش «نسبی‌گرایی» افراد موضعی را اتخاذ خواهند کرد که منفعت خودشان را تضمین کند، این رویکرد در مسائل کلان اقتصادی یا سیاسی در سطح جامعه نامطلوب است. حال که نسبی‌گرایی کمکی به ما نمی‌کند، بنابراین در مواردی که اختلاف‌ نظر بین متخصصان وجود دارد و ما تخصص لازم برای بررسی این اختلاف‌‌نظر و تشخیص پاسخ صحیح را نداریم چه باید بکنیم؟ ما نمی‌توانیم به راه‌‌حلی یقینی برای مواجه شدن با چنین اختلاف‌ نظرهایی دست پیدا کنیم، ولی در نظر گرفتن برخی نکات کمک‌مان می‌کند که به واسطه آنها بتوانیم تصمیم بگیریم در چنین شرایطی به سخن کدام یک از متخصصان گوش دهیم.

یکی از راهکارها این است که از متخصص مربوط بخواهیم به زبان ساده مسأله را برای ما توضیح دهد. یکی از نشانه‌های «تخصص» مهارت بیان یک مسأله پیچیده به زبان ساده است، البته وقتی مسأله‌ای به زبان ساده مطرح می‌شود ظرافت‌های زیادی نیز حذف خواهند شد، ولی دست‌کم گاهی ممکن است مطرح شدن مسأله تخصصی به زبان ساده توسط متخصصان تصمیم‌گیری را برای ما ممکن سازد. از طرف دیگر، هنگامی که یک متخصص مسائل سیاسی با زبانی بسیار مغلق و مبهم سخن می‌گوید ممکن است شما مرعوب لفاظی او شوید یا اصلاً به مرحله مقایسه دقیق دیدگاه او و دیدگاه مخالفش نرسید. پیچیده سخن گفتن و لفاظی، خود می‌تواند روشی برای پنهان کردن تخصص نداشتن هم باشد.

یکی دیگر از مسائلی که می‌توانیم به آن توجه کنیم میزان موافقت دیگر متخصصان با هر یک از دو دیدگاه مورد نظر است، به عنوان مثال در مورد گرمایش زمین اکثریت متخصصان بر این باورند که گرمایش زمین حاصل فعالیت‌ها و تصمیم‌های انسان‌هاست و تعداد بسیار کمی از آنها با این مسأله مخالف هستند. در چنین شرایطی که ما خود از دانش کافی برای بررسی گرمایش زمین برخوردار نیستیم احتیاط کردن و پذیرفتن نظر اکثریت متخصصان به عنوان نظر صحیح بهتر است، چرا که در مورد گرمایش زمین، هر موضعی که بگیریم به معنای این است که باید بر اساس تصمیم خود فعالیت‌های اقتصادی خود را تنظیم کنیم.

البته باید به یاد داشته باشیم که «توافق متخصصان» نمی‌تواند همیشه تضمین‌کننده پاسخ صحیح باشد، ولی علت اینکه در مواجهه با نظر متخصص‌ها «توافق اکثریت متخصص‌ها» می‌تواند نکته مهمی برای تصمیم‌گیری در اختلاف‌نظرها باشد این است که داشتن تخصص به این معناست که شخص توانایی تشخیص شواهد مرتبط به موضوع مورد بحث را دارد و می‌تواند بر اساس شواهد مرتبط تصمیم بگیرد. برخلاف سلبریتی‌ها و چهره‌های مشهور که اغلب دلیلی عقلانی برای نظرهای خود ندارند و احساسات شخصی و روابط بازار در شکل‌گیری نظرات‌شان در مورد پدیده‌های متفاوت نقش مؤثری بازی می‌کند. راهکار دیگر این است که به سابقه کاری و فعالیت متخصص‌های موردنظر نگاه کنیم. محل تحصیل، نهادهایی که متخصص برای آنها کار کرده است، پژوهش‌های احتمالی متخصص، تشخیص‌های فردی و میزان موفقیت یا عدم موفقیت شخصی او در گذشته از عواملی هستند که می‌توانند در مواجهه با اختلاف‌نظر متخصصان به ما کمک کنند،البته در این حالت نیز ممکن است صرفاً برخی موفقیت‌ها و فعالیت‌های صوری برای ما قابل تشخیص باشند و مثلاً محتوای پژوهش یا علت موفقیت شخص مورد نظر را نتوانیم مورد بررسی قرار دهیم.

این راه‌حل‌ها یا راه‌‌حل‌های مشابه نمی‌توانند تضمینی به ما بدهند که در مواجهه با اختلاف‌نظر بین متخصص‌ها نظر صحیح را پیدا کنیم ولی می‌توانند به ما کمک کنند دست‌کم راهکاری کلی برای مواجهه با چنین مواردی داشته باشیم. به عبارت دیگر به رغم تخصصی بودن اختلاف‌نظرهایی که ما توان فهم آنها را نداریم، می‌توانیم راهکارهایی برای تصمیم‌گیری در برابر چنین اختلاف‌نظرهایی داشته باشیم. این عدم قطعیت برای بسیاری از ما ناخوشایند است؛ بویژه اینکه در برخی موارد برای عمل کردن، به نظری قاطعانه نیاز داریم.

به رغم این پیچیدگی‌ها باید به خاطر داشته باشیم که اختلاف‌نظر بین متخصص‌ها وجود دارد ولی این نباید به نفی یا تنزل جایگاه تخصص بینجامد؛ در عوض می‌توانیم به راهکارهای مواجه شدن با چنین مشکلی بیشتر فکر کنیم. در ضمن تضعیف جایگاه «تخصص» در زندگی مدرن، به معنای از بین رفتن تخصص نیست، مثلاً با تضعیف جایگاه علم تصمیم‌هایی که به علم مرتبط هستند از بین نمی‌روند بلکه این احتمال افزایش خواهد یافت که افراد غیرمتخصص در مورد مسائل تخصصی علمی نظر دهند و به احتمال خیلی قوی سرمایه‌های مادی و اجتماعی یک جامعه را به پای چنین نظراتی هدر دهند.

با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه ایران، صفحه 15، تاریخ انتشار: 25 خرداد 1396، شماره: 6495 .