شعار سال: این روزها استارتاپ‌ها شاید بخش مهم اقتصاد نشده باشند. حداقل در ایران هنوز راه زیادی داریم. اگر به آمارها نگاه کنیم نمی‌توانیم بگوییم استارتاپ‌ها بخش زیادی از بازار را گرفته‌اند. در بخش‌های مانند خرده‌فروشی و حمل‌ونقل سروصداهایی راه انداخته‌اند؛ منتها هنوز هم بخش مهم بازار دست کسب‌وکارهای سنتی است. در بخش مالی هم نمی‌توان ادعا کرد استارتاپ‌های این حوزه که معروف به استارتاپ‌های فین‌تک هستند بازار را در دست گرفته‌اند. هنوز هم بانک‌های سنتی و شرکت‌های پرداخت بازیگران اصلی بازار هستند. اما همیشه در بر یک پاشنه نمی‌چرخد و ما به زودی شاهد تغییرات مهمی خواهیم بود. پیش از اینکه به چالش‌های استارتاپ‌های فین‌تک در ایران بپردازیم بگذارید از خودمان بپرسیم استارتاپ چیست؟ تعریف استارتاپ آسان نیست؛ مثل تعریف مدیریت. بیشتر تعریف‌ها ولی این اشتراک را دارند که استارتاپ کسب‌وکار نوپایی است که هنوز به سوددهی نرسیده و احتمال رسیدن به موفقیت آن اندک است، ولی اگر موفق شود این قابلیت را دارد که مقیاس‌پذیر باشد. منظورم از مقیاس‌پذیر هم این است که رابطه بزرگ شدن کسب‌وکار متناسب با افزایش منابع کسب‌وکار نیست؛ یعنی اگر مشتریان استارتاپی ۱۰ برابر شوند این استارتاپ مجبور نیست به همان نسبت منابعش را افزایش دهد. منابع هم از منابع انسانی گرفته تا زیرساخت‌های فنی را شامل می‌شود. اگر کسب‌وکاری متناسب با بزرگ شدن بخواهد منابع بیشتری مصرف کند استارتاپ نیست. ما قبل از استارتاپ‌ها کسب‌وکارهای بزرگ و کسب‌وکارهای کوچک را داشتیم. برخی استارتاپ را با کسب‌وکار کوچک اشتباه می‌گیرند. تفاوت مهم کسب‌وکار کوچک و استارتاپ در مقیاس‌پذیری است. البته نکته مهم این است که وقتی یک استارتاپ بزرگ می‌شود دیگر وارد همان دنیایی می‌شود که پیش ‌از این کسب‌وکارهای بزرگ در آن حضور داشتند. منتها کسب‌وکارهای بزرگی که قبلا استارتاپ بودند سعی می‌کنند فرهنگ استارتاپی‌شان را حفظ کنند.

درباره اکوسیستم استارتاپی در ایران صریح و کوتاه می‌گویم که اوضاع خوب نیست. بیشتر استارتاپ‌های ایرانی متمرکز بر خدمات شده‌اند و کمتر به دنبال تولید هستند. منظورم از تولید فقط سخت‌افزار نیست؛ چراکه در زمینه‌های نرم‌افزاری هم دچار مشکل هستیم. حتی استارتاپ‌های معروف ایرانی در زمینه نرم‌افزار تولید ندارند و بیشتر یک کسب‌وکار خدماتی هستند. در نمایشگاه جیتکس یکی از استارتاپ‌هایی که خیلی مورد توجه قرار گرفت کسب‌وکاری بود که سه‌چرخه‌ای هوشمند ساخته بود که معایب اسمارت‌های دوچرخ را رفع کرده بود. تاکید می‌کنم اصرار بر تولید سخت‌افزار ندارم. حتی به حوزه‌ای مانند تولید محتوا هم که نگاه می‌کنید بیشتر وب‌سایت‌های خبری ایران محتوای دیگران را کپی می‌کنند و این پدیده‌ای است که در آمریکا و اروپا اصلا وجود ندارد. تکراری بودن ایده‌ها و سن کسب‌وکارها مهم نیست. مهم این است که به سمت تولید حرکت کنیم و از تمرکز بیش ‌از حد روی خدمات کم کنیم. با این اوصاف کسب‌وکارهایی که می‌خواهند در فضای مالی فعالیت کنند کار سخت‌تری در پیش دارند. بانک‌ها پول زیادی دارند. پول، قدرت و توانایی زیادی به بانک‌ها می‌دهد. مردم به بانک‌ها اعتماد دارند. حتی در جهان و کشورهای توسعه‌یافته هنوز استارتاپ‌های فین‌تک بیشتر از چند درصد بازار را نگرفته‌اند. آن چیزی که بانک‌ها را نگران کرده این موضوع است که به زودی شاهد رشد استارتاپ‌های فین‌تک خواهیم بود. بانکداران ایرانی هم خبرها را شنیده‌اند و دل‌شان نمی‌خواهد بازارشان را از دست دهند. منتها با وجود همه سروصداهایی که شده هنوز موج اصلی فین‌تک به ایران نرسیده است.

استارتاپ‌های فین‌تک در ایران در فضایی مبهم فعالیت می‌کنند. قانون درباره آنها شفاف و روشن نیست. البته این موضوع درباره همه نوع کسب‌وکارهای نوآورانه صدق می‌کند. منتها کسب‌وکارهای نوپای فین‌تک به دلیل فعالیت در فضای پیچیده و البته پر‌ریسک مالی از اهمیت بیشتری هم برخوردارند. مدتی است بانک مرکزی ایران فین‌تک‌ها را به رسمیت شناخته است و با رویکردی باز سراغ آنها رفته است. با همه این احوال به نظر می‌رسد جریانی که در بانک مرکزی شروع شده لازم است در بخش‌های دیگر حاکمیت هم مورد توجه قرار گیرد. ما در سال‌های گذشته در حاکمیت با بی‌توجهی به روندهای فناوری فرصت‌ها را از دست داده‌ایم. متاسفانه جدی نگرفتن کسب‌وکارهای جدید باعث شده بسیاری از جوانان ایرانی که کسب‌وکارهای نوپایی در زمینه‌های نوآورانه ایجاد کرده‌اند به مرور دچار مشکل شوند و با آمدن رقبای خارجی و به دلیل محدودیت‌های قانونی آرام آرام از چرخه رقابت کنار روند. به عنوان نمونه ببینید که پیام‌رسان‌های ایرانی با چه محدودیت‌هایی دست‌وپنجه نرم‌ کرده‌اند و با آمدن رقبای خارجی مانند تلگرام چه شرایط سختی برای آنها رقم خورده است. حالا اگر کسب‌وکارهای نوپای ایرانی در فضای فین‌تک بخواهند در فضای غیرشفاف فعالیت کنند، به مرور و با آمدن رقبای خارجی به دست خودمان بازار را تقدیم دیگران کرده‌ایم. به نظر می‌رسد دولت نباید زمان را از دست بدهد و تا فرصت باقی است باید شفافیت در فضای فین‌تک ایران را افزایش دهد. شفافیت هم صرفا با تدوین چارچوب‌ها، قوانین و خط قرمزها زیاد می‌شود. زمان را از دست ندهیم.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه فرهیختگان، تاریخ انتشار 24 آبان 96، شماره: 2366