شعار سال: نظم طبیعی تهران به‌هم ریخته‌است. منطقه‌ای که روزگاری به‌خاطر آب‌وهوای خوش و داشتن محیط‌ زیستی جذاب، به‌عنوان پایتخت انتخاب شد، امروزه با مشکلات گسترده‌ای روبه‌روست. آلودگی‌ها این شهر را از هر سو احاطه کرده‌ است.

آلودگی هوا در نیمه دوم هر سال، میهمان دائمی پایتخت است. در کنار آن تولید روزانه شش هزار و 500 تن پسماند خانگی در شهر باعث شده‌است تا پایتخت چالشی جدی پیش رو داشته باشد. اقدامات مدیریت شهری تهران طی سال‌های گذشته باعث شده‌است تا آلودگی‌های ناشی از تولید روزافزون پسماند در پایتخت را تغییر دهد و بخش عمده‌ای از زباله‌های تولیدی به چرخه مصرف دوباره بازگردند.

به گفته مدیرعامل سازمان پسماند، همین مسئله بازیافت را به‌ خاطر به‌کارگیری مجدد دورریختنی‌ها در جایگاه ویژه‌ای قرار داده است. طبق آمار این سازمان، پسماند روزانه در مناطق 22گانه تهران به‌طور میانگین 6.541تن است. این آمار پسماند است؛ البته به همراه پسماند، خاک و ماسه نیز جمع‌آوری می‌شود که رقم پسماند جمع‌آوری شده را به حدود نه هزار تن می‌رساند. در این بین، منطقه چهار با داشتن 10 درصد از جمعیت به‌عنوان پُرجمعیت‌ترین منطقه تهران با تولید 2.035تن زباله در سه ماه نخست سال 97 بیشترین تولید پسماند را در اختیار دارد. بعد از آن مناطق پنج، دو، 15 و یک در جایگاه دوم تا پنجم قرار دارند. البته کمترین تولید پسماند برای منطقه 22 است که در سه ماه نخست 349 تن تولید زباله داشته است. طبق طرح تفضیلی این منطقه حداکثر باید 500هزار نفر جمعیت داشته باشد و هنوز به این رقم نرسیده است اما با فروش تراکم در مدیریت قبلی شهرداری تهران به‌نظر می‌رسد جمعیت این منطقه به یک میلیون نفر برسد. به موازات رشد جمعیت در منطقه 22 میزان تولید پسماند آن نیز دوبرابر خواهد شد.

تولید پسماند در سه ماه نخست امسال در کل به‌طور میانگین کمتر از 20 هزار تن بوده است اما ضرورت بازیافت آن و زباله‌سوزی سبب‌ساز اتفاقات دیگری شده که مهم‌ترین آن به خطر افتادن وضعیت محیط‌زیست و در عین حال، آلودگی هواست. مهدی جلیلی، کارشناس آلاینده‌های محیطی تأکید می‌کند با توجه به اینکه بخش عمده‌ای از زباله‌های ایران را مواد آلی تشکیل داده، محتمل‌ترین گاز تولید شده VOC هاست. درواقع این گاز بسیار فرار در روند زباله‌سوزی وجود دارد. محمد حقانی، رئیس سابق کمیته محیط‌زیست شورای شهر تهران نیز بر این باور است که «روال طبیعی طبیعت به هم ریخته است.»

طیفی از آلاینده‌های زباله‌سوزی

اینکه روند احتراق در سوزاندن پسماند چگونه صورت می‌گیرد یا موادی که قرار است سوزانده شود، از چه چیزی تشکیل شده، می‌تواند روی میزان و نوع آلاینده‌ها تأثیر بگذارد؛ یعنی از آلاینده‌هایی که از دودکش زباله‌سوز خارج می‌شود، به‌طور دقیق نمی‌توان گفت که یک زباله‌سوز چه نوع آلاینده‌ای تولید می‌کند. با این حال، طیفی از آلاینده‌ها معمولا گزارش شده است؛ از آلاینده‌های مرسومی مانند ناکس، ساکس و حتی مونوکسیدکربن گرفته تا آلاینده‌های خاص‌تری که مربوط به سوزاندن ترکیبات کلردار است؛ مانند دی‌اکسین و فوران‌ها که سرطان‌زا هستند. مواد آلی به اشکال مختلفی در زباله وجود دارد؛ یعنی ترکیب همگنی نیست که بگوییم چه چیزی تولید می‌کند اما با توجه به اینکه بخش عمده‌ای از زباله‌های ایران را مواد آلی تشکیل داده، محتمل‌ترین گاز تولید شده VOcهاست. درواقع این گاز فرار بسیار در زباله‌سوزی وجود دارد. وقتی که تفکیک زباله از مبدأ ضعیف باشد، احتمال دارد که برنامه‌های زباله‌سوزی هم به مشکل بربخورد؛ چون جداسازی زباله درهم در مقصد کار بسیار سختی است. تصور کنید مثلا هفت هزار تن زباله وارد آرادکوه می‌شود، مطمئنا تفکیک آن کار سختی است اما شدنی‌ است. ما روش‌های مختلفی را در دفع زباله داریم؛ از بازیابی ماده (که اصطلاحا به آن بازیافت گفته می‌شود اما من اسم آن را بازچرخش می‌گذارم؛ مانند بازچرخش کاغذ، پلاستیک و...) گرفته تا روش‌هایی مانند کمپوست، هضم بی‌هوازی، سوزاندن اعم از سوزاندن زباله با حضور انرژی اکسیژن یا پلاسما و انرژی‌های دیگر. انواع این روش‌ها موجود است و نکته مهم اینکه در دنیا هیچ‌کدام از این روش‌ها منسوخ شده نیست. مشکل در کل کشور این نیست که ما از زباله‌سوز استفاده می‌کنیم یا نه.

به‌کارگیری دوباره دورریختنی‌ها

رشد جمعیت، افزایش مصرف و تولید بیش از حد پسماند سبب شده‌است بازیافت به‌عنوان «به‌کارگیری مجدد دورریختنی‌ها» جایگاه ویژه‌ای در کنار شیوه‌های مرسوم دفع پسماند از قبیل سوزاندن و دفن قرار گیرد؛ چرا که علاوه بر صرفه‌جویی در هزینه‌ها، انرژی و منابع طبیعی، آلودگی‌های حاصل از پسماند را نیز در محیط کاهش می‌دهد. فرایند بازیافت روی پسماندهای خشک ارزشمند قابل انجام است؛ به‌طوری که کاغذ، پلاستیک، شیشه، آهن و سایر فلزات غیرآهنی همچون مس، آلومینیوم و روی ازجمله موادی هستند که می‌توانند در چرخه بازیافت مورد استفاده قرار گیرند.

براساس مطالعات انجام شده هزینه‌های جمع‌آوری و بازیافت نصف هزینه دفن پسماندهای تولیدشده در روز است. برای تولید یک تن خمیر کاغذ، 17 اصله درخت قطع می‌شود و می‌توان از طریق بازیافت سرمایه‌های ملی را حفظ کرد و مانع قطع شدن درختان بی‌شماری شد یا اینکه به وسیله بازیافت فلزات علاوه بر حفظ منابع طبیعی مانع آلودگی محیط‌زیست شویم. با بازیافت و استفاده از بطری‌های پلاستیکی، نزدیک به 50 تا 60 درصد در انرژی مصرفی برای ساختن بطری‌های نو صرفه‌جویی می‌شود. اضافه بر تمامی موارد یادشده، بازیافت، مصرف آب صنایع تولیدی را نیز کاهش می‌دهد. آلاینده‌های ناشی از سوزاندن پسماندهای جامد شهری ا دو طریق عمده یعنی خروجی از دودکش و تخلیه خاکستر وارد محیط‌زیست می‌شوند. به‌منظور حذف یا کاهش غلظت آلاینده‌های موجود در گازهای خروجی از زباله‌سوزها و رساندن آن ها به مقادیر الزام شده در استانداردهای زیست‌محیطی واحدهای زباله‌سوز عموما مجهز به سیستم کنترل آلودگی هوا هستند.

روال طبیعی طبیعت را به هم ریخته‌ایم

محیط‌ زیست با سلامتی و به‌طور کلی با زندگی مردم در ارتباط است؛ یعنی بیابان خدا نیست که بگوییم هر چه شد، شد. الان در تهران یکی از مقوله‌هایی که مربوط به محیط‌زیست است، این است که هیچ توازنی بین برداشت آب، نفوذ آب و حفره‌های زیرزمینی وجود ندارد؛ هر چند زمین دچار فرورفتگی می‌شود. هیچ‌کسی هم یادش نیست که روزی ما طرحی به نام «آمایش سرزمین» داشتیم. با توجه به ظرفیت‌های زیست‌محیطی که ما در کشور داریم باید بارگذاری جمعیت صورت بگیرد؛ تهرانی که حداکثر برای چهار و نیم میلیون نفر جمعیت آماده شده و الان به 10، 12میلیون نفر جمعیت رسیده است.

به‌اصطلاح سفره‌ای که برای پنج نفر پهن شده بود، الان باید 12نفر دور آن بنشینند. همین‌ها باعث می‌شود ما روال طبیعی طبیعت را به هم بریزیم. جای تأسف است که بگوییم ما نتوانستیم با طبیعت کنار بیاییم.

با دستبردهای صورت گرفته و توسعه‌های افسارگسیخته‌ای که انجام دادیم، متأسفانه از همه استانداردها و خط قرمزها عبور کرده‌ایم. الان هم فقط داریم حرف می‌زنیم و عزم جدی برای این کار وجود ندارد. مشکل هم این است که کسی سر جای خود ننشسته است. کارشناسان متأسفانه پشت در اتاق مدیران نشسته‌اند و به داخل راه‌شان نمی‌دهند. برای همین، ما در تمام مقوله‌های محیط‌ زیستی از پسماند گرفته تا آلودگی آب، هوا و صوت دچار مشکل شده‌ایم. واقعیت این است که در حوزه محیط‌ زیست حرف مردم اجرا نمی‌شود. تهران کشش ساختمان‌سازی‌ ندارد و در 10، 15سال گذشته بی‌محابا ساخت‌وساز کردیم. زمین‌های ذخیره شهری که راه تنفس مردم به‌حساب می‌آید، همه را فروختند تا ساخت‌وساز انجام شود.

سایت شعار سال، با تلخیص و اضافات برگرفته از سایت روزنامه همشهری، تاریخ انتشار 23 مرداد 97، کد مطلب: 26991، www.newspaper.hamshahri.org