شعارسال: حدود سه چهارم سطح کره زمین مملو از آب است اما ٩٧‌ درصد آن به دلیل شوری زیاد قابل آشامیدن نیست. دستیابی به آب قابل آشامیدن یکی از مشکلات اصلی سلامتی امروزه است. خاورمیانه و آفریقا منطقه‌ای است که منابع آبی آن بسیار پراکنده و محدود است. از میان ٢٠کشور کم‌آب دنیا، ١۴مورد در منطقه خاورمیانه قرار دارند. این در حالی است که به گفته کارشناسان تقاضای آب خاورمیانه طی ٣٠‌سال آتی ٣برابر می‌شود. نرخ رشد بالای جمعیت، شهرنشینی و صنعتی همراه با دسترسی به منابع آب قابل ‌آشامیدن محدود به شرایط امروز منجر شده است. منابع آب تازه در حوزه خلیج‌فارس به‌طور مرتب مورد بهره‌برداری قرار گرفته است و از سوی دیگر افزایش استفاده از آب شیرین شده در این منطقه اجتناب‌ناپذیر است و این روند به گسترش خشک‌سالی در خاورمیانه و بالأخص کشورهای حوزه خلیج‌فارس دامن می‌زند.

با توجه به آن‌که این منطقه شرایط جغرافیایی خاصی ازجمله دسترسی محدود به رودها و وجود صحراهای وسیع برای دسترسی به آب پاک و قابل آشامیدن دارد، گزینه‌های انتخابی محدودی در اختیار دارد. در این میان دسترسی به آب دریا برای این منطقه نعمتی محسوب می‌شود زیرا می‌توان با شیرین‌سازی آن به منبع آب آشامیدنی موردنظر دست یافت.

به هر حال این روش مزایا و معایبی دارد. هرچند کشورهای حوزه خلیج‌فارس می‌توانند با این روش به منابع موردنظر خود دست یابند اما این روش برای محیط‌زیست خطراتی دربر دارد و علاوه بر آلودگی محیط‌زیست انرژی زیادی مصرف می‌کند.

عقب‌نشینی خطوط ساحلی، شور شدن آب و افزایش دمای آب سه تأثیر مهم استفاده از آب شیرین کن‌ها در منطقه هستند. این عوامل بر کشورهای همسایه ازجمله ایران نیز تأثیرگذار است. هم‌اکنون ۶٠‌ درصد آب موردنیاز خاورمیانه از طریق شیرین کردن آب دریا تأمین می‌شود، این در حالی است که ایران به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین کشورهای منطقه آب شیرین کن‌های محدودی در اختیار دارد. با این وجود نمی‌توان ادعا کرد از تأثیر آب شیرین کن‌های موجود در منطقه در امان بماند.

عربستان صاحب بیشترین آب شیرین کن‌های جهان

برای درک خطرات موجود شیرین کردن آب دریا، باید از فرآیندهای آن مطلع بود. در اصطلاح عامه نمک‌زدایی نوعی فرآیند است که نمک را از آب شور جدا می‌کند تا آب قابل شرب ایجاد شود. فرآیند نمک‌زدایی به مقادیر کلان انرژی نیازمند است تا نمک را از آب بزداید. سه روش اصلی برای شیرین‌سازی آب وجود دارد که عبارت‌اند از گرمایی، الکتریکی و فشاری. این روش‌ها در بخش مصرف انرژی، هزینه و نوع استفاده با یکدیگر متفاوت هستند. به هر حال سه فناوری شیرین‌سازی آب که در منطقه خاورمیانه به کار می‌روند، عبارت‌اند از RO یا reverse osmosis و MSF یا multistage flash و MED یا multi-effect distillation. روش‌های MSF و MED جزو روش‌های شیرین‌سازی واحد محور هستند اما در روش RO از نوعی غشا برای جدا کردن نمک از آب استفاده می‌شود. همه این روش‌ها پرهزینه هستند. علاوه بر آن به منابع کلان انرژی نیاز دارند. از لحاظ تاریخی، فناوری‌های شیرین‌سازی بیشتر در حوزه شیرین‌سازی آب دریا به کار می‌روند. دلیل عمده این روند آن است که از آن‌ها برای تولید هم‌زمان برق و آب آشامیدنی استفاده می‌شود.

اما در خاورمیانه که خانه کشورهای ثروتمند نفتی است، بالطبع بهای ارزان انرژی سبب می‌شود این کشورها از روش‌های پرهزینه‌تر استفاده کنند. این کشورها که شامل عربستان سعودی، کویت، امارات‌ متحده عربی، قطر، عمان و بحرین هستند تا ٢٠٠٨ میلادی دستگاه‌های آب شیرین کن با ظرفیتی معادل ٢۶‌میلیون مترمکعب آب در روز افتتاح کرده‌اند. عربستان سعودی که بزرگ‌ترین واحد‌های آب شیرین کن دنیا را در اختیار دارد، تقریباً حدود ٧٠‌درصد نیاز خود را با شیرین کردن آب دریا تأمین می‌کند. کشورهای دیگر این منطقه که ذخایر انبوه سوخت‌های فسیلی ندارند، نیز از فناوری‌های غشایی استفاده می‌کنند که انرژی کمتری مصرف می‌کند و فقط نیازمند الکتریسیته برای تولید است.

بر اساس آماری که در تحقیق ژورنال بین‌المللی محیط‌زیست در‌ سال ٢٠١٢ میلادی موجود است در خلیج‌فارس بیشتر واحد‌های شیرین‌سازی آب با واحد تولید برق ترکیب شده‌اند. در این‌ سال ١٩٩واحد آب شیرین کنی در خاورمیانه و ٣٨پروژه در حال ساخت در منطقه وجود داشت. کل ظرفیت شیرین‌سازی آب دریا در این منطقه سالانه ۵هزار میلیون مترمکعب در روز است. به بیان دیگر حدود ۴۵‌درصد تولید آب شیرین دریا در این منطقه انجام می‌شود. در منطقه خاورمیانه ٣۵‌درصد آب شیرین کن‌ها به امارات متحده عربی، ٣۴‌درصد به عربستان، ١۴‌درصد به کویت، ٨‌درصد به قطر، ۵‌درصد به بحرین، ۴‌درصد به عمان اختصاص داد. این رقم تا‌ سال ٢٠١٣ میلادی به ١٨٠٠‌میلیون مترمکعب در سال رسید.

عراق و سوریه در پی شیرین کردن آب

اما استفاده از آب دریا برای آشامیدن فقط به کشورهای حاشیه خلیج‌فارس محدود نمی‌شود. عراق و سوریه نیز هم‌اکنون مجبور شده‌اند از آب دریا برای آشامیدن استفاده کنند. دو رود باستانی فرات و دجله اکنون به دلیل تنش‌های سیاسی و حملات شبه‌نظامیان قابل استفاده نیستند. در حقیقت می‌توان گفت علاوه بر مردم دجله و فرات نیز قربانی جنگ‌های داخلی شده‌اند. با توجه به آن‌که سد ٨۵کیلومتری فرات اکنون به دست نیروهای داعش افتاده است، آن‌ها بیش از اندازه از آب آن استفاده کرده‌اند، به ‌طوری که از ارتفاع دریاچه پشت سد در ‌سال ٢٠١۴میلادی ۶متر کاسته شد و از سوی دیگر ترکیه نیز در بالادست، از جریان رود فرات کاسته و از آن برای تولید برق استفاده می‌کند. به این ترتیب سوریه نیز با مشکل تأمین آب روبه‌رو شده است. عراق برای حل مشکل خود به شیرین‌سازی آب دریا روی آورده است. در دسامبر ٢٠١۴ دولت عراق قراردادی ٢۴٠‌میلیون دلاری با شرکت هیتاچی ژاپن بست تا در بصره واحد آب شیرین کن تأسیس کند. البته این آب از دریا نبوده بلکه از دهانه رود فرات به دست می‌آید که میزان شوری آن بسیار بالاست. این در حالی است که با وجود فاصله ٣۵ مایلی عراق با ساحل خلیج‌فارس این کشور در آینده واحد‌های شیرین‌سازی آب را در جنوب این کشور تأسیس خواهد کرد. علاوه بر عربستان، مصر و اتیوپی نیز آب مورد نیز خود را از دریا تأمین می‌کنند.

آب دریا‌ها شورتر می‌شود دورنمای شیرین‌سازی آب دریا در خاورمیانه

واحدهای شیرین‌سازی آب در خاورمیانه در حقیقت از آب سوءاستفاده می‌کنند. ٧٠‌درصد واحدهای شیرین‌سازی آب در این منطقه قرار دارند. آب دریا که در بیشتر واحدهای آب شیرین‌سازی استفاده می‌شود، دارای میزان زیادی برومید است. از سوی دیگر نمک به دست آمده از این فرآیند دوباره به دریا ریخته می‌شود و این امر به شورتر شدن آب منجر می‌شود.

هرچند در سراسر جهان ٧٠‌درصد واحدهای آب شیرین کن گرمایی به روش RO تغییر کرده‌اند، اما در خاورمیانه این رقم ۵٠‌ درصد است زیرا روش غشایی که برای آن به کار برده می‌شود، با میزان شوری زیاد دریای ‌سرخ و آب خلیج‌فارس همخوانی داده نشده است. محدودیت دیگر این روش دمای هوای منطقه است که روی ظرفیت واحد‌های RO تأثیر می‌گذارد.

بهای آب در اردن طی ١٠‌ سال ٣٠‌ درصد افزایش یافت که دلیل آن کاهش ذخایر آب‌های زیرزمینی بوده است.

امارات ‌متحده عربی که برای شهرهای لوکس خود مشهور است. شادابی و طراوت این شهرها ممکن است این تصور را به وجود آورد که کمبود ذخایر آب برای کشورهای ثروتمند مشکلی به حساب نمی‌آید. در واقعیت امارات با مشکل عظیم تبخیر ذخایر آب خود روبه‌روست. در شرایط کنونی حتی با وجود واحدهای عظیم آب شیرین کن، این کشور هنوز هم باید مصرف آب خود را قبل از دو برابر شدن مصرف انرژی‌اش در ‌سال ٢٠٢٠ بکاهد.

سایت شعارسال، با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از سایت زمین سبز پارس، تاریخ انتشار: 18تیر1396 ، کدخبر: - : www.keepworldgreen.com