طراحی لباس درایران خلاء آموزش و پژوهش دارد

درطول تاریخ ، لباس بیانگر فرهنگ ، قومیت ، شخصیت و مقام یك فرد بوده است وهمین ویژگی سبب ارزش و اهمیت شده است . بنابراین باید برای رشته طراحی لباس ، ارزش بسیاری قائل شد زیرا از یك سو در حفظ فرهنگ و ملیت یك كشور نقش بسزایی دارد و از دیگر بهترین ، راحت ترین و كاربردی ترین پوشاك را برای مردم جامعه به ارمغان آورد .

شعارسال: در كشور ما رشته طراحی لباس حدود 49 سال پیش پایه گذاری شد تا با بهره گیری از میراث غنی فرهنگی و هنری كشور ، كیفیت پارچه های تولید داخل بالا رود و توان رقابت با منسوجات وارداتی به وجودآید تا این حركت به استقلال اقتصادی و فرهنگی كشور منتهی شود كه البته به نظر می رسد تاكنون به این مهم دست نیا فته ایم .
هدف اصلی از این گفت و گو كه درادامه مطالعه خواهید كرد ، واكاوی و پرداختن به نقاط ضعف وقوت طراحی لباس در ایران است و پاسخگویی به سوالات و دغدغه های از این دست كه چرا صنعت پوشاك در ایران دچار بی برنامگی و ضعف ساختاری است؟ واینكه شبكه های اجتماعی در الگو دهی وبازتولید فرهنگ پوشاك در ایران چه نقشی دارد ؟
ایرنا در گفت و گویی با دكتر حسین حجت پناه جامعه شناس، به تحلیل وبررسی، فرهنگ پوشاك در ایران پرداخت و دیدگاه های وی را جویا شد كه از نظرتان می گذرد .
حجت پناه دانش آموخته جامعه شناسی فرهنگی از دانشگاه علوم و تحقیقات و مدرس دانشگاه آزاد اسلامی است .

**س: فرهنگ پوشاك در ایران را چگونه ارزیابی می كنید ، به نظر شما مولفه های مبانی اعتقادی ، زیست محیطی ، شرایط و روابط اجتماعی و تاثیر همجواری با اقوام مجاور چه تاثیری در فرهنگ پوشاك ایران دارد؟
- فرهنگ در هرنظریه و مكتبی معانی بسیار گسترده ای دارد به ویژه در سه یا چهار دهه اخیر با مطرح شدن موضوع چرخش فرهنگی در نگاه نظریه پردازان علوم انسانی فرهنگ نسبت به گذشته جایگاه قوی تری پیدا كرده است ، فرهنگ شامل هرنوع ارزشی است و چگونگی انجام اعمال افراد یك نوع كار فرهنگی است ، به عنوان مثال چگونگی غذا خوردن ، نشستن ، خوابیدن همه ازجمله مقولات فرهنگی است .
ارزش ها ، هنجارها ، دستاوردهای مادی مانند معماری، كتاب ، پوشاك ، غذا و نمادها ، بخشی از فرهنگ محسوب می شوند و پوشاك در ایران از این چهار مولفه تبعیت می كند ، پوشاك در خود ارزش ها و كهن الگوها یی دارد كه با تغییرات اجتماعی مواجه است . در واقع پوشاك علاوه بر این كه دستاورد مادی است یك نماد محسوب می شود كه در بطن خود پیامی تداعی می كند، پوشاك قابل تفسیر است چنانكه از نحوه پوشش یك نفر می توان مكنونات ذهنی ، روحیه وطبقه فرد را قضاوت كرد.
بحث پوشاك و پوشیدن بنابر طبقه بندی مازلواز جمله نیازهای اولیه است، انسان ها برای انطباق با محیط نیاز به پوشش و پوشاك دارد . پوشاك دارای كاركردهایی در نظام اجتماعی است و حتی پوشاك قسمتی از هویت جنسی افراد است چنانكه پوشاك به زنانه و مردانه اختصاص دارد .
پوشاك از ابتدا با بشر همزاد بوده است و ازدید گاه دین اسلام زمانی كه آدم و حوا میوه ممنوعه خوردند و پی به تفاوت های جسمانی خود پی بردند آنان با برگ درختان انجیر خود را پوشاندند یعنی به روایات دینی موضوع پوشاك و پوشش مطرح شد. همچنین به روایات دینی، حضرت ادریس نبی اولین كسی بود كه حرفه و هنر دوزندگی داشت و لباس می دوخت چنانكه قبل از وی مردم پوست برتن می كردند .
فردوسی معتقد بود كه كیومرث اولین پادشاه پیشدادیان از پوست پلنگ استفاده می كرد و به این صورت پوشاك را در آن دوران مرسوم كرده است . آثار باستانی سر پل ذهاب ملكه ایلامی را نشان می دهد كه او پوشیده است و با مردی در حال صحبت است كه دامنی بر تن دارد و دراین آثار باستانی بردگانی دیده می شود كه عریان اند یعنی پوشاك نوعی منزلت اجتماعی درآن دوران بوده است .
همچنین آنچه در پوشاك باستانی دیده می شود گشادی آن است . اگرچه اقوام می دانستند گشادی لباس ، پارچه بیشتری را نیاز دارد و در آن دوران پارچه بسیار گران قیمت بود اما آنان از پوشاك گشاد استفاده می كردند . این فرم گشادی لباس حتی در ایران درسربازان ماد و اشكانی دیده می شود .
پوشاك در ایران كاركردهای دیگری هم داشته است به عنوان مثال كمربند مردان جنگجو قوم ماد دو برابر دور كمرآنان بود به این علت كه بتواند سلاح های جنگی خود را در كمر جای دهند یا در جنگ تن به تن از كمربند به عنوان ابزار جنگی استفاده كنند.
پوشاك از بعد ارزشی هم در ایران بسیار مهم بوده است زیرا استفاده از پوشاك به عنوان عامل حفظ همبستگی اجتماعی تلقی می شد . همچنین پوشاك در ایران از دیرباز به گونه ای بوده است كه سر وموی زنان و مردان را می پو شانده است، البته در تمام ادیان یك نوع سر بند توصیه می شود زیرا آن را برای حفظ سلامت ملاج ضروری می دانند.
بنابر این آنچه از آثار باستانی استنباط می شود گویای آن است كه پوشاك از ابتدا بوده است .

**س: برخی از جامعه شناسان معتقدند ، صنعت پوشاك در ایران دچار بی برنامگی ، آشفتگی ، ضعف ساختاری ورعایت نكردن معیارهای زیبایی است . نظر شماچیست ؟
- یكی از مهمترین دلایل این آشفتگی و ضعف ساختاری این است كه تغییرات پوشاك مورد مطالعه قرار نمی گیرد . به عنوان مثال صنعت نساجی، قوی ترین صنعتی بود كه هندوستان داشت و این صنعت جمعیت زیاد این كشور را پوشش می داد یكی از اقداماتی كه انگلستان انجام داد سعی كرد این صنعت قوی هندوستان را از بین ببرد و مردم این كشور را به پوشاك انگلیسی ترغیب كرد .
موضوع پوشاك فقط به پوشیدن محدود نمی شود ، پوشاك تاثیری بر ذهن افراد دارد و بر ناخودآگاه افراد و ناخود آگاه جامعه ارزش هایی را وارد می كند . به عنوان مثال كمپانی هند شرقی در ایران ابتدا كراوات را به صورت رایگان بین مردم توزیع كرد ، این توزیع رایگان كراوات ارزش ها یی را با خود همراه داشت . این اقدام یك كار صنعتی و استحاله فرهنگی بود .
حال باید ببینیم صنعت درایران در پی چه هدفی است ؟ آیا در پی سوددهی است ؟ تا زمانی كه مقوله های فرهنگی وچگونگی تغییر پوشاك مورد توجه نباشد سامان دهی این صنعت مشكل است . تا زمانی كه سلایق افراد مورد بررسی و مطالعه قرار نگیرد صنعت پوشاك نمی تواند سود دهی داشته باشد.
بعد فرهنگ صنعت پوشاك بسیار مهم است، امروزه بعد فرهنگی كنشگران جامعه ما در این است كه لباس خارجی از زیبایی و كیفیت بهتری برخوردار است چنانكه در مناطق آزاد ایران مثل كیش و قشم مرسوم است كه اجناس از خارج وارد شود در حالی كه در كارگاه هایی در تهران و حاشیه آن لباس تولید می شود و مارك خارجی بر آن می خورد و به مناطق آزاد فرستاده می شود و دراین مناطق به عنوان اجناس خارجی عرضه می شود .
این سوال پیش می آید كه چرا خارجی بودن لباس برای مردم اهمیت دارد ؟ زیرا افزایش سرمایه نمادین مردم با لباس خارجی است ، انسان ها همیشه تمایل دارند كه تمایز خود را چه به صورت فردی ، گروهی یا طبقاتی نشان دهند در نتیجه سعی می كنند مارك های برند را خریداری كنند تا خاص ، متفاوت بودن وپایگاه بالای اجتماعی خود را ثابت كنند.
واقعیت آن است كه آگاهی نداشتن در مورد تاریخ و فرهنگ پوشاك در ایران ، این ضعف ساختاری را در صنعت پوشاك ایجاد كرده است یعنی اگر موانع اقتصادی این صنعت هم برداشته شود اگر به این مولفه فرهنگی بی توجهی شود صنعت پوشاك همچنان با مشكل مواجه خواهد بود .

**س: پژوهشگران هنر براین باورند كه رسانه ها به ویژه شبكه های اجتماعی با ایجاد فضای تعاملی راهی برای بیان خواسته ها و شنیدن نیازهای نسل جوان شده و توانسته اند نقش الگو دهی برای بازتولید فرهنگ پوشاك در ایران بازی كنند . دیدگاه شما در این مورد چیست ؟
- این نظر را قبول ندارم چون فضای مجازی فضای گفت وگو نیست ، فضای مجازی فضای 'گفت وگفت 'یا فضای' گفت وسكوت' است . در فضای مجازی مبادله عادلانه اطلاعات صورت نمی گیرد ، اما در فضای مجازی اتفاقاتی رخ می دهد و آن این است كه افراد وگفتمان های خاص با اسطوره سازی ، یكسری لباس های خاص را در ناخود آگاه جوانان وارد می كنند . البته معتقد نیستم كه مخاطبان رسانه كاملا منفعل اند وهیچ تشخیص و انتخابی ندارند ، اما واقعیت این است كه رسانه قدرت خود را داردو بر طیف وسیعی از افراد تاثیر گذار است .
رسانه به عنوان یك دستاورد مادی بخشی از فرهنگ است ، هرجامعه ای كه تولید كننده فرهنگی نباشد و بخواهد آن فرهنگ را بپذیرد خود به خود تمام مقولات آن فرهنگ را می پذیرد . ما تولید كننده رسانه نبودیم چه در تولید سخت افزار آن و یا حتی در تولید نرم افزار كه قابل مقایسه با دیگر كشورها نیستیم ، در نتیجه نسل جوان ما در برابر هجمه الگوهای تولید كنندگان رسانه قرار گرفته اند .

**س: برخی طراحان لباس با انتقاد ازاینكه در ایران رسانه ای وجود ندارد كه كارهای خوب طراحان را تایید كند ونشان عموم مردم دهند تا سایر طراحان لباس امیدی برای این اقدامات داشته باشند. این دیدگاه راچگونه ارزیابی می كنید ؟
درست است متاسفانه ما رسانه ای نداریم كه طراحی لباس های ایرانی را به خوبی نشان دهد حتی ممكن است در بعضی مكان ها این طرح ها ارائه شود اما بحث این است كه پیام به خوبی و تاثیرگذار و با یك استراتژی معینی نشان داده شود.
به عنوان مثال در شوهای مد پاریس برای مكان و زمان ارائه طرح های لباس برنامه ریزی می كنند كه پیام ارسالی آن ان تاثیرگذار باشد اما در ایران تمهیداتی برای ارائه طرح های لباس وجود ندارد .

**س: جامعه شناسان هنر معتقدند، چیزی به عنوان طراحی لباس در كشور وجود ندارد و در مورد رشته طراحی لباس نسبت به سایر رشته ها منابع مكتوب علمی كمتری وجود دارد ؟ نظر شما چیست ؟
- البته بطور كلی نمی توان گفت طراحی لباس وجود ندارد اما این یك واقعیت است كه رشته طراحی لباس با ضعف های زیادی مواجه است . كارهنر كاری است كه به مرارت وزحمت نیاز دارد و فردی می تواند طراح لباس خوبی باشد كه نظریات مردم شناسی ، فرهنگ ، ادبیات ، تاریخ اجتماعی ایران ، آ یین ها و مراسم ایرانی و افزایش تحرك عمودی طبقاتی را به خوبی بشناسد .
وقتی یك طراح لباس از جایگاه زن درادبیات ایران اطلاعی نداشته باشد واینكه نداند زنان در تاریخ كشور ما چه كنش هایی انجام داده اند چگونه می تواند برای چنین زنانی و سلایق مورد نظر آنان ، لباس طراحی كند . یك از ویژگی های لباس ایرانی تنوع در رنگ است به ویژه این تنوع در لباس زنان وجود دارد ، این رنگ ها هركدام پیام و مفهوم خاصی دارد ، ولی طراحان لباس مطالعات جدی در این زمینه ندارند .
واقعیت این است كه در رشته طراحی لباس خلاء آموزش وجود دارد و نبود تیم تحقیقاتی در صنعت پوشاك ایران سبب شده است كه این صنعت توان رقابتی خود را از دست دهد.

**س : به منظور بازتولید و ساماندهی ساختار صنعت پوشاك درایران، چه راهكارهایی را پیشنهاد می فرمایید ؟
- مهمترین راهكار برای ساماندهی ساختار صنعت پوشاك در ایران بحث تحقیقات است و راهكار دیگر شناخت داشته های جامعه ایران است ، به عنوان مثال در جنوب ایران ، در بخش بندرعباس تاچابهار بسیار كم مورد مطالعه قرار گرفته است در حالی كه در این مناطق گیاهی به نام «استبرق » می روید كه در قرآن هم به آن اشاره شده است و می توان از این گیاه الیاف و پوشاك تهیه كرد بنابر این ما در شناخت داشته ها ضعف داریم .
راهكار اصلی و استراتژیك راهكار فرهنگی است ، امروزه پوشاك از بعد تولید ، توزیع و مصرف در ایران با بحران مواجه است و اصل بحران پوشاك ، فرهنگ است و این بحران یك شبه ایجاد نشده است كه یك شبه ازبین برود اما كار نظام مند و سیستماتیك همراه با استراتژی و تحقیقات علمی ضروری است .
به عبارتی دیگر لباس ایرانی باید به گونه ای طراحی شود كه هم دین یك فرد حفظ شود وهم از نظر زیبایی شناسی رغبت استفاده از آن وجود داشته باشد .