کشور بدون پلاستیک

این‌ روزها با برگزاری مراسم عزاداری به مناسبت ماه محرم و افزایش مصرف ظروف پلاستیکی یکبارمصرف، بار دیگر شاهد توجه اذهان عمومی به سمت ابعاد زیست‌محیطی موضوع هستیم. از طرفی، مصرف بی‌رویه محصولات پلاستیکی یکبارمصرف موجب آلودگی محیط‌ زیست و آب‌های زیرزمینی و دریاها می‌شود و از طرف دیگر مدیریت این پسماند در سطح شهر، محله و کوچه‌ها نیز با معضلاتی روبه‌روست.

شعار سال: ورود پلاستیکی به آب‌ها و انتقال آنها در چرخه حیات جانوری و بازگشت این مواد سرطان‌زا به بدن انسان نیز از معضلات زیست‌محیطی مصرف بی‌رویه ظروف پلاستیکی یکبارمصرف است. بگذریم از بحث درباره مسائل پزشکی، معضلات گوارشی و شیوع سرطان‌ها! اما برای وضع موجود و معضلات زیست‌محیطی چه می‌توان کرد؟ تجربه کشورهای مختلف جهان می‌تواند راهکارهای مؤثر در مدیریت محیط‌ زیست شهری را مشخص کند. در کشور فرانسه 150 لیوان پلاستیکی یکبارمصرف در هر ثانیه دور انداخته می‌شود که برابر با 4.73‌میلیون لیوان در سال خواهد بود.
فرانسه در سال جاری (2018) با ارائه برنامه مدیریت مصرف مواد پلاستیکی، خود را اولین کشور ممنوع‌کننده ظروف یکبارمصرف پلاستیکی در جهان معرفی کرد. برنامه‌ای که در آن تا سال 2020، حداقل 50 درصد ظروف پلاستیکی از مواد بیولوژیکی تجزیه‌پذیر ساخته خواهد شد و تا سال 2030 به 60 درصد افزایش پیدا خواهد کرد.
همچنین این کشور کاهش 50 درصدی زباله‌های دفنی و 40 درصدی انتشار گازهای گلخانه‌ای تا سال 2030 را در برنامه دارد. بنگلادش با ممنوعیت مصرف کیسه‌های پلاستیکی شفاف در سال 2002 به‌عنوان اولین کشور ممنوع‌کننده این کیسه‌ها شناخته شد و در ادامه کشورهایی مانند آفریقای‌جنوبی، کنیا، چین، روآندا، مکزیک و برخی ایالات آمریکا اقداماتی را در این زمینه انجام دادند.
انگلستان و نیویورک هزینه‌های اضافی بابت مصرف کیسه‌های پلاستیکی دریافت می‌کنند. در سال 2002 ایرلند با دریافت 0.17 یورو (معادل حدود دو هزارو 700 تومان) باعث کاهش مصرف این کیسه از 328 کیسه به‌ازای هر نفر در سال به 14 کیسه در سال 2014 شد و در سال 2016 این مبلغ را به 0.22 یورو افزایش داد.
امروزه تولید پلاستیک در اروپا 20 برابر بیشتر از دهه 1960 است و همین امر موجب شده است تا اتحادیه اروپا پیشنهاد ممنوعیت کاربرد ظروف پلاستیکی یکبارمصرف شامل بشقاب، کارد و چنگال، نی و نخ‌های پلاستیکی را در دستور کار قرار دهد. کنیا سخت‌ترین قوانین را در جهان در مبارزه با تولید و مصرف ظروف پلاستیکی یکبارمصرف دارد؛ به‌طوری‌که از آگوست 2017 اگر فردی در حین مصرف، تولید یا فروش ظروف پلاستیکی یکبارمصرف مشاهده شود، تا چهار سال زندان و 38 هزار دلار جریمه در انتظار اوست.
زیمبابوه جریمه 30 تا 500 دلاری، مونترال جریمه هزار تا دو هزار دلاری و روآندا جریمه 61 دلاری همراه با زندان را با ممنوعیت مصرف ظروف پلاستیکی یکبارمصرف در قوانین خود وضع کرده‌اند.
کانادا و انگلستان از ژانویه 2018 کاربرد میکرو ذرات پلاستیکی را در بسیاری از لوازم آرایشی و بهداشتی ممنوع کردند؛ چراکه انتشار این مواد در دریاها و انتقال آنها به بدن ماهیان و در نهایت انسان آثار جبران‌ناپذیری را بر سلامت جهانی به دنبال دارد. تجربه‌های مشابه در ممنوعیت مصرف، تولید، توزیع، واردات و فروش ظروف و کیسه‌های پلاستیکی یکبارمصرف در کشورها و شهرهای جهان از جمله تایوان، مالیبو، سیاتل، استرالیا، کانادا، هامبورگ، فرانسه، دهلی‌نو، مراکش، انگلستان و آمریکا به چشم می‌خورد. اما جالب است که هیچ‌یک از کشورهای اسلامی تجربه‌ای در زمینه ممنوعیت مصرف ظروف پلاستیکی یکبارمصرف یا وضع قوانین و جرائم مربوطه ندارند. از این نظر ایران جایگاه ویژه و پیشرفته‌ای در حوزه مدیریت محیط‌ زیست در بین کشورهای جهان اسلام دارد و می‌تواند به‌عنوان اولین کشور جهان اسلام در ممنوعیت کاربرد لوازم پلاستیکی یکبارمصرف در جهان باشد. این خود مستلزم ارائه برنامه جامع مدیریت تولید و مصرف ظروف و کیسه‌های پلاستیکی یکبارمصرف در کشور و در ادامه وضع قوانین و جرائم مرتبط با موضوع است. چنین برنامه‌ای می‌تواند با چشم‌انداز 2030 صورت بگیرد و تصویب و اجرای قوانین گام‌به‌گام آن با بسیاری از کشورهای جهان همراه باشد.