شعار سال: محمدمهدی طهرانچی، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی در این کنفرانس با اشاره به «حکمرانی کمیت‌گرا در نظام آموزش عالی» با اشاره به چهار نسل فعالیت دانشگاه‌ها در کشور گفت: «دانشگاه‌ها از ابتدای شکل‌گیری تاکنون، در چهار محور «تربیت نیروی انسانی»، «افزایش دانش مستندشده»، «حل مساله» و «تعالی فردی، اجتماعی و فضای عمومی» نقش‌آفرینی داشته‌اند. در طول زمان شکل قضیه و سمت‌‌گیری دانشگاه‌ها تغییر کرد اما از ابتدا که دانشگاه تعریف شد، با هر چهار رویکرد تعریف شده بود.»

او با بیان اینکه از جایی به بعد شورای گسترش و برنامه‌ریزی، آموزش را به کشور وارد کرد، اظهار کرد: «پژوهش فاقد شورای گسترش و شورای برنامه‌ریزی است و نکته خلق معیوب این است که بدون اینکه حتی به لایه تاکتیک پژوهش فکر کرده باشیم، تحصیلات تکمیلی را در کشور وارد کردیم. یعنی بنا بود دانشجوی مقطع دکتری یک‌سال درس بخواند و چهارسال تحقیق کند. برای یک سال تحصیل شورای برنامه‌ریزی و شورای گسترش دیده شد در حالی که برای چهار سال دوره دکتری که به تحقیق اختصاص دارد، برنامه‌ریزی دقیقی در نظر گرفته نشد. از این رو اگرچه توانستیم نظام برنامه آموزشی داشته باشیم، اما نتوانستیم برنامه پژوهشی شکل دهیم. بنابراین شاهد آموزش فاقد لایه استراتژیک و سیاستگذاری بودیم و در پژوهش حتی لایه تاکتیک هم نداشتیم به همین دلیل آزمون جامع در دوره دکتری تبدیل به بزرگ‌ترین معضل دانشجویان شده است. برای اینکه برنامه‌ای برای بعد از آن نداشتیم.»

طهرانچی با تاکید بر اینکه باید حلقه‌های سیاستگذاری، برنامه‌ریزی و اجرا را در آموزش عالی خلق کنیم، گفت: «همان‌طور که در کنفرانس قبلی وعده داده بودم، این موضوع را در دانشگاه آزاد اسلامی پیگیری خواهیم کرد، برای ترمیم موضوع پژوهش نباید دانشگاه را فقط یک سازمان آموزشی به‌همراه فعالیت پژوهشی ببینیم، بلکه دانشگاه را سازمانی آموزشی، پژوهشی و فرهنگی ببینیم. در حال حاضر دانشگاه یک سازمان آموزشی است که فعالیت فرهنگی همراه با فعالیت پژوهشی دارد. فعالیت پژوهشی این است که به استادان بگوییم کارهایشان را ارائه کنند اما در آموزش نمی‌گوییم کارها، بلکه می‌گوییم آموزش این رشته‌ها را اجرا می‌کند.»

او افزود: «وعده کردیم در این حوزه وارد شویم و این ضعف را در کشور حل کنیم. خدا توفیق داد و در دانشگاه آزاد اسلامی به‌صورت سیستمی از درون دانشگاه به حل موضوع پرداختیم و مشارکت نهادهای بیرونی را که اصل است نیز جذب می‌کنیم. به این صورت که با یک برنامه جامع که به تدوین اطلس مسائل خواهد پرداخت و نقشه‌راه‌حلقه‌های سیاستگذاری و برنامه‌ریزی را کامل می‌کند.»

تبیین طرح پایش در راستای ترمیم وضعیت پژوهشی دانشگاه

عضو هیات‌امنای دانشگاه آزاد اسلامی با اشاره به تدوین طرح پژوهش اثرگذار یکپارچه شبکه‌ای (پایش) در دانشگاه آزاد اسلامی گفت: «در این برنامه توانستیم 40 چالش کلان ملی و منطقه‌ای احصا کنیم و برای آنها نظام موضوعات طراحی کردیم تا تبدیل به بسته‌هایی شود که دانشجویان دکتری و کارشناسی‌ارشد بتوانند برای رساله خود از آنها استفاده کنند. به استادان هم پیشنهاد شده به این بسته مراجعه و جایگاه خود را تعیین کنند تا نظامی برای حل مسائل ملی خلق کنیم.»

او ادامه داد: «تاکنون 11 برنامه علمی در طرح پایش احصا شده که شامل 98 رشته آموزشی می‌شود و برای این 11 برنامه، شش هزار و 389 زمینه پژوهشی در نظر گرفته‌ شده که به‌صورت نرم‌افزار در اختیار مجموعه قرار گرفته است.»

طهرانچی با بیان اینکه تاکنون 1200 استاد با مراجعه به سامانه پایش، برای همکاری در این طرح اعلام آمادگی کرده‌اند، گفت: «طرح پایش نظامی است که می‌تواند حلقه‌های استراتژی، برنامه‌ریزی و اجرا را به یکدیگر وصل کند. تاکنون 1182 پژوهشگر خارج از دانشگاه اعلام آمادگی کرده‌اند و از مهرماه 98 دانشجویان کارشناسی‌ارشد و دکتری دانشگاه آزاد اسلامی، عنوان پایان‌نامه و رساله خود را از بین این چالش‌ها و زمینه‌های پژوهشی انتخاب می‌کنند.»

استخراج 600 موضوع پژوهشی در حوزه حمل‌ونقل

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی ادامه داد: «به‌عنوان مثال در برنامه حمل‌ونقل، 600 موضوع پژوهشی توسط دانشگاه آزاد اسلامی احصا شده و برنامه بعدی شامل مواردی چون مخاطرات طبیعی و مدیریت بحران، اعتیاد، محیط‌زیست، تربیت‌بدنی و علوم مهندسی ورزش، مواد و انرژی، صنعت و سلامت، ایدز، کشاورزی، پدافند غیرعامل و صنعت و تجارت است که برای هرکدام از آنها صدها موضوع پژوهشی تدوین شده است.»

او افزود: «دانشگاه آزاد اسلامی در طرح پایش وارد موضوعات منطقه‌ای نیز شده و به‌عنوان نمونه موضوع چرم و کفش یکی از موضوعاتی است که به‌عنوان یکی از چالش‌ها مدنظر قرار گرفته و موضوع پوشاک و منسوجات نیز با محوریت یزد پیگیری می‌شود و همین‌گونه ادامه می‌یابد تا 40 چالش کشور احصا شود. این قولی بود که سال گذشته داده شد و امروز عملیاتی شده است.»

طهرانچی با بیان اینکه مقام معظم رهبری نکته مهمی دارند که «مراکز مهم تربیت قوه عاقله‌ کشور، دانشگاه است و هیچ کشوری بدون وجود یک قوه عاقله، قابل اداره و قابل پیشرفت نیست»، اظهار کرد: «تاکید ما در دانشگاه آزاد اسلامی این است که دانشگاه باید پیشرفت را برای آینده کشور تضمین کند و نگاه آموزش عالی نباید آموزش برای آموزش باشد. در غرب نیز همین‌گونه است و آموزش برای پیشرفت بوده، نه آموزش صرف. به همین دلیل از دانشگاه کلاسیک به دانشگاه مدرن یا اجتماعی و گسترده وارد شدیم و از دانشگاه گسترده به دانشگاه عصر جدید ورود کردیم که بحث‌های خاص خود را دارد.»

پیامدهای چارچوب حکمرانی کمی‌گرا در نظام آموزش عالی

او با اشاره به چارچوب حکمرانی کمی‌گرا گفت: «چارچوب مفهومی این نظام حکمرانی این‌گونه است. دانشگاهی با ماموریت سیاست کلان، سیاست اجرایی و برنامه اولویت ماموریت باید داشته باشیم. زمانی که در این مسیر قرار می‌گیریم با ورودی و فرآیند آن کار نداریم و فقط به خروجی آن توجه کرده‌ایم و آن‌هم بررسی کتابخانه‌ای است و این بررسی است که بر همه نگاه ما به آموزش عالی حاکمیت دارد و ما اساسا به دستاورد کاری نداریم و اینکه بگوییم صنعت و مهارت جدیدی باید از دستاوردهای دانشگاه باشد تعجب می‌کنند، درصورتی که اینها دستاوردهای دانشگاه است و آثار و پیامدهای دانشگاه همه ابعاد اجتماع را دربر می‌گیرد.»

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی در ادامه به چالش‌های پیش‌روی نظام آموزش عالی اشاره کرد و افزود: «نظام کمی و صورت‌گرای ارزش‌گذاری»، «نگاه اداری بر اداره علم» و «محصول آموزش عالی انسان غیرمتفکر و غیرخلاق» از چالش‌هایی است که نظام آموزش عالی را تهدید می‌کند، بنابراین برای مقابله با این چالش‌ها ساختار جدیدی را در دانشگاه آزاد اسلامی طراحی کردیم که در این ساختار جدید، معاونت‌های آموزشی و پژوهشی ذیل معاونت‌های تخصصی علوم‌انسانی و هنر، فنی و مهندسی، فناوری و نوآوری فعالیت خواهند کرد.»

طهرانچی با اشاره به نظام کمی و صورت‌گرای ارزش‌گذاری گفت: «یک رساله دکتری در کشور ما مساوی با دو مقاله علمی است. اینکه این دو مقاله چیست، کاری نداریم ولی هرکدام هفت،‌هشت امتیاز علمی دارد. در این نظام یک مساوی یک است. نگاه اداری بر اداره علم یعنی دانشمند شدن، یعنی 130 امتیاز اول کسب کنیم، 200 امتیاز هم بعد از آن به دست آوریم و با حدود 350 امتیاز دانشمند شویم. این به‌معنی نگاه کمی داشتن است و اگر هیات ممیزه با ارتقای مرتبه علمی مخالفت کند، با اعتراض روبه‌رو می‌شویم.»

او افزود: «نمی‌شود با نگاه کمی به کیفیت رسید. تا زمانی که نگاه به آموزش بدون توجه به گروه علوم‌انسانی یا مهندسی باشد و با یک نگاه صورت‌گرایانه برای همه رشته‌ها یک معاون آموزشی داشته باشیم، معاون آموزشی با خط‌کش خود رشته به دانشگاه می‌دهد و به فکر پشتیبان این رشته‌ها در دانشگاه فکر نمی‌کند بلکه به این موضوع اهمیت می‌دهد که مثلا سه دانشیار و دو استاد در اختیار داشته باشیم تا بتوانیم مجوز بگیریم. این یعنی نگاه کمی و اداری. اساسا محصول این نظام آموزش عالی، یک انسان غیرمتفکر و غیرخلاق است.»

وزیر علوم: باید در دانشگاه‌ها به سمت جامعه باز شود

منصور غلامی در ادامه این کنفرانس با تخصصی‌خواندن بحث سیاستگذاری و حکمرانی گفت: «قطعا هرکدام از مباحث این حوزه بدون حضور نخبگان مفهوم واقعی خود را ندارد، البته ما تعریف مشخصی برای جایگاه دانشگاه‌ها، مراکز علمی و تحقیقاتی قائل هستیم ولی باید بررسی شود و ببینیم تا چه اندازه از این ظرفیت‌ها استفاده شده است.»

او با بیان اینکه احساس می‌شود دانشگاه‌ها در تصمیم‌گیری، برنامه‌گذاری و سیاستگذاری‌ها سهم جدی، منظم و سازماندهی‌شده ندارند، تصریح کرد: «دانشگاه‌ها وظیفه تربیت نیروی انسانی خود را به‌خوبی انجام داده‌اند و ما نیز در تمامی بخش‌های کارشناسی از ظرفیت این نیروهای تربیت‌شده استفاده می‌کنیم، البته نباید فراموش شود دانشگاهیان ما در بخش‌های مختلف سیاستگذاری و حکمرانی مشارکت جدی ندارند و در حقیقت در‌ نگاه آینده به حوزه آموزش عالی جایگاه مناسبی را در‌ نظر نگرفته‌ایم.»

وزیر علوم افزود: «خروج از‌ این چالش و رسیدن به جایگاه مناسب نیازمند حرکتی‌ جدی است و مجموعه کلان برنامه‌ریزی و‌ سیاستگذاری کشور باید به بخش آموزش عالی‌ وظیفه تکلیفی ارائه دهد و در جهان در‌ حال توسعه به‌معنای عام کلمه، مبنای حرکت براساس استفاده از نخبگان بوده است.»

غلامی با بیان اینکه ما در حوزه آموزش عالی تلاش می‌کنیم دانشگاه‌ها را در وضعیت چارچوب خاص قرار دهیم، تصریح کرد: «متاسفانه هر سال داوطلبانی‌ داریم که وارد دانشگاه شده و درس می‌خوانند و فارغ‌التحصیل می‌شوند و پس از فارغ‌التحصیلی وظیفه‌ای ندارند. برای سفارش تحقیق در سطح کلان برنامه‌ریزی‌ مسیر و جایگاه جدی نداشتیم‌.»

او ادامه داد: «باید درهای دانشگاه‌ها گشوده شود و مردم نیز از این درهای گشوده استقبال می‌کنند و وظیفه ما نیز به‌عنوان مسئولان علوم و تحقیقات این است که از مسیرهای ممکن مراکز علمی و دانشگاه‌ها را عرضه کنیم.»

وزیر علوم با بیان اینکه گسترش آموزش عالی به سمت مرکز آموزش عالی یکی از آسیب‌ها به‌شمار می‌رود، افزود: «مراکز پژوهشی‌ ما به سمت مراکز آموزشی در حال حرکت بودند و ما باید به آنها نقش دهیم و از آنها عملکرد بخواهیم، چراکه تربیت نیروی‌انسانی باید نیاز محور و برآمده از سیاست‌های کلان و برنامه‌ریزی باشد و فارغ‌التحصیلان دانشگاهی باید محور توسعه قرار گیرند.»

وزیر علوم در جمع خبرنگاران خبر داد

70 مرکز دانشگاهی غیرانتفاعی در آستانه تعطیلی

وزیر علوم در حاشیه این کنفرانس در جمع خبرنگاران درباره ارزیابی دانشگاه‌های غیرانتفاعی و غیردولتی در آموزش عالی گفت: «ما این مساله را مدنظر قرار داده‌ایم و از نظر ما این مراکز جایگاه مهمی در حوزه آموزش عالی دارند اما به شرط اینکه استانداردها و شاخص‌های مدنظر وزارت علوم را رعایت کنند.»

غلامی با بیان اینکه استانداردها و شاخص‌های مدنظر ما مربوط به تربیت نیروی انسانی می‌شود، تصریح کرد: «با این حال متاسفانه شاهدیم که این دانشگاه‌ها فعلا در حال آموزش دانشجو هستند و به سمت تحقیقات و تربیت نیروی انسانی ورود نکرده‌اند.»

او افزود: «هرساله ارزیابی از این مراکز علمی در حال انجام است و امیدواریم آنها با رساندن خود به شاخص‌های مدنظر بتوانند فعالیت خود را در این حوزه حفظ کنند؛ البته در سال‌های گذشته در زمینه استانداردهای مدنظر وزارت علوم در دانشگاه‌های غیرانتفاعی اقداماتی انجام گرفته است.»

وزیر علوم در همین زمینه تصریح کرد: «در سال ۹۲ بیش از ۳۰۰ مرکز دانشگاهی غیرانتفاعی در کشور فعال بود که حدود ۵۰ مرکز به‌دلیل عدم رعایت شاخص‌ها تعطیل شده‌اند؛ امسال نیز براساس ارزیابی‌های انجام‌شده در شرایط فعلی حدود ۷۰ مرکز به‌دلیل عدم رعایت استانداردها و شاخص‌های مدنظر توقف فعالیت دارند.»

غلامی با بیان اینکه در کشور ما نیز سیاستگذاری و حکمرانی باید با حضور و اندیشه نخبگان علمی صورت گیرد، گفت: «بر این اساس سیاستگذاری و حکمرانی زمانی موفق خواهد بود که نتیجه برنامه‌ریزی‌ها مبتنی‌بر دانش نخبگانی باشد و در برنامه‌های اجرایی و اداره امور کلان کشور، از محاسبات علمی و پژوهشی استفاده شود.»

او با اشاره به لزوم حضور دانشگاه‌ها و ظرفیت‌های مراکز علمی شناخته‌شده در حکمرانی و سیاستگذاری کشور گفت: «دانشگاه‌های ما توان ارائه علم در سطح جهانی را دارند و انتقال این توانمندی‌ها به سمت برنامه‌ریزی می‌تواند برای پیشبرد اهداف توسعه کشور موثر واقع شود. »

وزیر علوم تصریح کرد: «امیدواریم همه مراکز علمی و دانشگاهی بتوانند خودشان را به استانداردهای وزارت علوم برسانند.»

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه فرهیختگان، تاریخ انتشار 14 بهمن 97، شماره: 2699