مهاجرت و منابع داده های آن

چهار تن از پژوهشگران و کارشناسان حوزه آمار و مهاجرت با حضور و سخنرانی در روز نخست برگزاری «کنفرانس بین المللی مهاجرت: الگوها، پیامدها و سیاست ها» در تهران منابع داده های مهاجرت را موشکافانه بررسی و مقاله هایی را در این زمینه ارایه کردند.

شعارسال : به مناسبت پنجاهمین سال تشکیل سازمان رسمی آمار کشور و بزرگداشت نیم قرن تلاش در این حوزه، سه شنبه پنجم آبان ماه 1394 هجری خورشیدی کنفرانسی با عنوان «کنفرانس بین المللی مهاجرت: الگوها، پیامدها و سیاست ها» همزمان با ششمین همایش آمار رسمی ایران در دانشگاه تربیت مدرس تهران تالار شهید چمران برگزار شد.

این کنفرانس بین المللی در روز نخست به دو محور با عنوان های «منابع داده های مهاجرت» و «مهاجرت داخلی» پرداخت.

کنفرانس مورد نظر با هدف فراهم سازی بستر مناسب برای تدوین راهکارها و سیاست های مناسب در ارتباط با مهاجرت در برنامه ششم توسعه با همکاری مرکز آمار ایران، انجمن جمعیت شناسی ایران، موسسه مطالعات و مدیریت جامع و تخصصی جمعیت کشور، صندوق جمعیت سازمان ملل متحد و سایر سازمان ها و دستگاه های مرتبط در حال برگزاری است.

در تشریح محور نخست که ریاست جلسه آن را محمد میرزایی استاد گروه جمعیت شناسی برعهده داشت، مارتین بل، محمود مشفق، آرزو باقری و علیرضا ساجدی از محققان و پژوهشگران این حوزه به ترتیب به ارایه مقاله های خود پرداختند.

** «مارتین بل» مدرس دانشگاه کوئینزلند نخستین محققی بود که به زبان انگلیسی به تشریح مقاله خود با عنوان «جمع آوری داده ها در مهاجرت های داخلی به سمت بهترین عمل» (collecting data on internal migration toward best practice) پرداخت.

استاد دانشگاه کوئینزلند در این باره ابتدا دو ضرورت فراگیر را یادآور شد که عبارت بودند از: نخست، نیاز به استفاده از داده ها با هدف شفاف سازی میزان توسعه، سیاست اطلاع رسانی و برنامه ریزی ها و دوم، نیاز به گسترش معیارها با استانداردهای بین المللی با هدف ارتقای قابلیت مقایسه.

محورهای مورد بحث وی در مقاله ارایه شده سه بخش مهم از جمله آزمون عملی همزمان اطلاعات جمع آوری شده، بررسی نقاط قوت و ضعف و همچنین نیاز به ارزیابی ابعاد گوناگون مهاجرت را شامل می شد.

در نهایت مارتین بل در مقام مقایسه به این نتیجه رسید انواع مختلف اطلاعات به صورت یکسان عمل نمی کنند و سپس برای نیل به هدف مورد نظر به تلفیق اطلاعات پرداخت و در این راستا پرسش هایی از جمله چه کسانی به مهاجرت اختیاری اقدام می کنند، مکان مقصد آن ها کجا است، این افراد چرا و چند بار مهاجرت کرده اند، مطرح کرد و به آن ها پاسخ گفت.

** محمود مشفق دکترای جمعیت شناسی و عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی دومین سخنران این کنفرانس بود.

مقاله وی با عنوان «ارزیابی جمع آوری، تولید و انتشار داده های مهاجرت در ایران و مقایسه آن با کشورهای منتخب: ضعف ها، قوت ها و راهکارهای بهبود» با هدف تحلیل و نقد جمع آوری، طبقه بندی و انتشار داده های مهاجرت در سرشماری های کشور نوشته شده است.

عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی در مقاله خود پرسش ها و اقلام موضوعی جمع آوری شده درباره مهاجرت از سرشماری 1335 تا سال 1390 هجری خورشیدی را مورد نقد و ارزیابی قرار داد و مسایل گروه بندی سنی – جنسی داده های مهاجرتی را بررسی کرد. وی در نهایت پیشنهادهای لازم را جهت تولید جدول ها و ماتریس های متناسب با معیارهای علمی ارایه داد.

محمود مشفق در این مقاله از راهکارهای رایج برای تکمیل عناصر چارچوب جمع آوری اطلاعات جمعیتی نظیر رویکرد واقعه یی (سیستم ثبتی) و رویکرد انتقالی (سیستم سرشماری) استفاده کرد و به مقایسه دو رویکرد تفاوت تعریف مهاجرت، نقاط قوت و نقاط ضعف هر کدام از آن ها پرداخت.

محمود مشفق در بیان تعریف های گوناگون مهاجرت گفت: تعریف مهاجرت در رویکرد انتقالی با رویکرد واقعی متفاوت است به طوری که رویکرد انتقالی مهاجرت به معنای مقایسه محل اقامت دایم فرد در دو نقطه زمانی محسوب می شود که این فرصت به طور عمده فاصله زمانی میان دو سرشماری است اما در رویکرد واقعی مهاجرت به هر تغییر آدرسی اطلاق می شود که در یک دوره زمانی مشخص رخ دهد.

وی در مقاله خود نقاط قوت و ضعف هر یک از این رویکردها را در کنار هم قرار داد تا بتواند برپایه آن بهترین روش را برای نمونه گیری انتخاب کند. شمارش کامل جمعیت، ارایه جزییات جغرافیایی، سری زمانی تاریخی طولانی از جمله نقاط مثبت رویکرد انتقالی و عکس برداری مقطعی، حذف کودکان و مهاجران فوت شده، ثبت نشدن مهاجرت های برگشتی و چندگانه از جمله نقاط مثبت رویکرد واقعه یی به شمار می روند. علاوه بر آن که در کنار نقاط مثبت این دو رویکرد، نقاط ضعفی نیز وجود دارد.

محمود مشفق که در استفاده از روش مورد نظر به داده ها و اطلاعات مرکز آمار به این نتایج جالب دست یافته بود، افزود: در این پژوهش مشخص شد که استفاده از دوره سنجش 10 ساله، خطای اندازه گیری تعداد مهاجرت ها را افزایش می دهد. از طرف دیگر، محل اقامت فعلی اشخاص مشخص نیست و یک معیار زمانی به عنوان مثال یکساله برای احراز دایمی بودن اقامت لازم است. در نقاط قوت می توان به این نکته اشاره کرد که سازمان رسمی آمار کشور به بیشتر توصیه های سازمان ملل در زمینه جمع آوری داده های مهاجرت عمل کرده و همچنین برای تولید و به اشتراک گذاری اطلاعات و داده های مهاجرت از هیچ تلاشی رویگردان نبوده است.

**آرزو باقری استادیار موسسه مطالعات و مدیریت جامع و تخصصی جمعیت کشور به تشریح مقاله خود با عنوان« نمونه گیری از مهاجران با استفاده از روش نمونه گیری پاسخگو محور» پرداخت.

آرزو باقری در این پیوند گفت: امروزه مطالعه مهاجران با توجه به افزایش روزافزون مهاجرت ها از ملل و مرزهای بین المللی مختلف برای رسیدن به شاخص های مهم توسعه یافتگی مانند دستیابی به بازارهای کار، رفاه و سلامت ضروری به نظر می رسد. از طرف دیگر، ویژگی بسیاری از جوامع، آن ها را برای تعیین تعداد دقیق مهاجران جوامعی با دسترسی سخت ساخته است و دستیابی به این اطلاعات را به دلیل مشکل هایی چون نبود تعاریف یکسان، پوشش مناسب و انگیزه و اعتماد کافی در پاسخگویان برای شرکت در طرح ها با چالش مواجهه کرده است.

وی ادامه داد: از آن جا که برای دستیابی به اطلاعاتی معرف از وضعیت اقتصادی- اجتماعی مهاجران، روش های نمونه گیری متداول مناسب نیستند، روش نمونه گیری پاسخگو محور که یک روش زنجیره یی اصلاح شده بسیار موفق در به دست آوردن اطلاعات قابل اعتماد و دقیق از جوامع با دسترسی سخت است و بیشتر برای تحقیقات سلامت عمومی به کار می رود و بنابراین پیشنهاد می شود. این روش در سال های گذشته به طور کارا در نمونه گیری از مهاجران مورد استفاده قرار گرفته است. با توجه به اینکه این روش می تواند رهیافتی در مواجه با چالش های پیشرو در نمونه گیری از مهاجران فراهم آورد، این مقاله به معرفی این روش نمونه گیری و ارایه مزیت ها و معایب موجود آن برپایه بررسی طرح هایی که از این روش برای نمونه گیری از مهاجران استفاده کرده اند، پرداخته است.

آرزو باقری در مقاله خود به معرفی «گلوله برفی» و «نمونه گیری پاسخگو محور» پرداخت و افزود: در روش نمونه گیری گلوله برفی نمونه گیری تعقیب پیوندها (ارجاع زنجیره یی) و روش آسان، کم هزینه و مناسب برای نمونه گیری از جمعیت های با دسترسی سخت است. روش نمونه گیری پاسخگو محور برای نخستین بار از معتادان مواد مخدر در آمریکا صورت گرفت و در حال حاضر در سراسر جهان برای نمونه گیری از جوامع در معرض بیماری های نادر و پنهان مورد استفاده قرار می گیرد.

استادیار موسسه مطالعات و مدیریت جامع و تخصصی جمعیت کشور در پایان به بررسی جامع درباره روش نمونه گیری پاسخگو محور پرداخت و گفت: در این روش، مشوق نخست برای مشارکت به عضوگیری از میان همتایان خود اقدام می کند و به همین ترتیب دومین مشوق عضوهای دیگری را به این مجموعه می افزاید و در نهایت پس از عضوگیری ها به نقطه تعادل نزدیک می شویم و این نقطه جایی است که زنجیره ها به اندازه کافی بزرگ شده اند و به تدریج ترکیب نمونه تثبیت می شود. به این معنی که عضوگیری های بعدی تغییر چندانی در آرایش نمونه نمی دهند.

** علیرضا ساجدی کارشناس تحلیل آمار حیاتی دفتر آمار و اطلاعات جمعیتی و مهاجرت سازمان ثبت احوال کشور چهارمین و آخرین سخنران این بخش از همایش بود که مقاله خود را با عنوان «تولید و ارزیابی داده های ثبتی جابجایی و مهاجرت داخلی (ثبت تغییر نشانی) در سازمان ثبت احوال کشور» ارایه داد.

ساجدی مهاجرت و باز توزیع جمعیت را از عوامل مهمی دانست که برای کنترل جمعیت، جهت دادن به جابجایی های جمعیتی و نیز هدایت جمعیت به طرف قطب های مختلف اقتصادی حایز اهمیت است. او ادامه داد: مهاجرت های داخلی که اغلب از یافته های سرشماری ها حاصل می شود بسیار محدود بوده است و تنها شناخت های بسیار عام و کلی تری را به دست می دهد. بنابراین بسیاری از کشورهای توسعه یافته اطلاعات مهاجرت را از سیستم ثبتی جمع آوری می کنند. با ایجاد نظام ثبتی دقیق و متمرکز می توان تغییرهای محل سکونت افراد را شناسایی و یک تصویر پویا و داینامیک از جابجایی های جمعیتی ارایه کرد اما تحقق این هدف نیازمند ایجاد ساختارهای اساسی در نظام آماری کشور است.

وی افزود: سازمان ثبت احوال به عنوان یکی از مرکزهای تولید آمارهای جمعیتی و از اجزای مهم نظام آمارهای ثبتی کشور با اتکا بر ظرفیت های موجود در خود از جمله الزامات قانونی مربوطه، پایگاه تمام مکانیزه اطلاعات جمعیت کشور، بانک اطلاعات مربوط به کدپستی، سامانه اعلام تغییر نشانی و سایر ظرفیت های موجود، بستر مناسب را برای جمع آوری اطلاعات مهاجرت و جابجایی جمعیت کشور با رویکرد ثبتی ایجاد و از سال 1392 خورشیدی نیز مبادرت به ایجاد سامانه گزارشگیری «آمار ثبت جابجایی و مهاجرت داخلی (تغییر نشانی)» کرده است.

این کارشناس تحلیل آمار تا با استفاده از روش مطالعه اسنادی، علاوه بر تبیین ظرفیت های موجود در ثبت احوال، ابعاد گوناگون فرایند جمع آوری و تولید آمار جابجایی و مهاجرت داخلی با رویکرد ثبتی و چالش های مربوطه را مورد بررسی قرار داد و سپس با بهره گیری از روش تحلیل ثانویه داده های ثبتی و سرشماری نفوس و مسکن 1390 خورشیدی، به ارزیابی داده های ثبتی جابجایی ها و مهاجرت داخلی سازمان مورد نظر پرداخت و راهکارهایی مناسب و کارآمد برای ثبت مهاجرت به عنوان یک واقعه ارایه کرد. وی تاکید کرد: با توجه به نتیجه های ارزیابی داده های ثبتی در این مطالعه می توان فهمید که الگوی ثبت جابجایی ها از طریق سامانه اعلام تغییر نشانی با الگوی آمار مهاجرت در سرشماری سال 1390 خورشیدی هم خوانی ندارد. افرادی که از استان های کشور وارد استان تهران می شوند، بیشتر تمایل به تغییر نشانی و ثبت آن در سامانه اعلام تغییر نشانی سازمان ثبت احوال دارند و سامانه اعلام تغییر نشانی حدود پنج درصد از جابجایی های کشور را (در طول یکسال) زیر پوشش خود قرار داده است.

ادامه دارد...

با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از خبرگزاری ایرنا ، تاریخ انتشار چهار شنبه 06 آبان 1394 ، کد مطلب : 81815549 (4952180): www.irna.ir