تغییر سال مالی دانشگاه و هماهنگ شدن آن با سال تحصیلی یکی از تغییراتی است که زمینه را برای مدیریت مالی و نقدینگی بهینه فراهم می‌کند. در جلسات فشرده بررسی و پیش‌بینی بودجه‌های استان‌ها برای دوره مالی جاری با نگاهی نو موارد پیشنهادی مورد بررسی قرار گرفت و سیاست‌های مربوط به برنامه‌های تحولی دانشگاه به‌صورت مبسوط تعیین گردید که می‌توان گفت فرصتی مغتنم برای پایه‌ریزی صحیح نظام بودجه‌ریزی دانشگاه در دوره مالی ۹۹-۹۸ و هماهنگ با سال تحصیلی مربوط بوده است.

بی‌شک برنامه‌ریزی مالی صحیح در قالب نظام بودجه‌ریزی علمی و عملی انجام هرگونه هزینه‌ای مبتنی بر رعایت اصول بودجه‌ای فراهم می‌کند؛ به‌نحوی که مصارف منابع با رویکرد افزایش کارایی، اثربخشی و بهره‌وری صورت بپذیرد.

**برنامه‌ریزی و بودجه‌بندی بر اساس نیازهای استانی:

برنامه‌های هر واحد و استان در چهارچوب موافقت‌نامه‌های برنامه عملیاتی ملاک پیش‌بینی ارقام بودجه‌ای قرار گرفته و در پیش‌بینی هزینه‌ها اصل صرفه‌جویی و مطالعه کارشناسی و دقت نظر مبتنی بر مسئولیت و درخصوص درآمدها نیز واقع‌بینی به‌همراه تلاش وافر برای دستیابی منطقی به اهداف درآمدی مدنظر قرار گرفته است و روش‌های درآمدزایی غیرشهریه‌ای با درنظر گرفتن جایگاه دانشگاه و باتوجه به توانایی و امکانات هر واحد و استان مورد بررسی و پیش‌بینی قرار گرفت.

دستورالعمل پیش‌بینی بودجه سال مالی ۹۹-۹۸ دارای رویکردهای کلانی نیز بود که واحدهای دانشگاهی و استان برنامه و بودجه سالانه پیشنهادی خود را باید براین اساس طرح‌ریزی می‌کردند. اولین ماده رویکردهای اصلی به اجرایی کردن راهبردهای بیانیه گام دوم دانشگاه آزاد اسلامی مبتنی بر منویات مقام معظم رهبری در گام دوم انقلاب اسلامی اشاره می‌کند. هماهنگی با سیاست‌های اقتصاد مقاومتی درجهت مقابله با تهدید دشمن در جنگ اقتصادی دیگر رویکرد راهبردی واحدها و استان‌ها درتهیه برنامه و بودجه به‌شمار می‌رود.

**دانشگاهی با رویکرد دانشجومحوری:

حرکت در مسیر توسعه پایدار دانشگاهی با تأکید بر افزایش کیفیت آموزشی، توانمندسازی منابع انسانی و جذب نخبگان جهت تحقق شعار «دانشگاه آزاد اسلامی انتخاب اول داوطلبان در سال ۱۴۰۴» و ازتقای بهره‌وری منابع دانشگاه در راستای اثربخشی و کارایی بیشتر و تحلیل شاخص‌های بهره‌وری در جهت ارزیابی عملکرد رؤسا و مسئولین واحدها و استان‌ها از جمله رویکردهایی است که تأکید بسیاری در کیفی‌سازی و بهبود شاخص‌ها دارد.

**«هم‌افزایی» رویکرد اصلی بودجه بندی در دانشگاه آزاد اسلامی:

هم‌افزایی و توانمندسازی ظرفیت‌های دانشگاه نیز جزء رویکردهای اساسی در تنظیم بودجه آمده است. برای تحقق این مهم جهت‌دهی برنامه‌ریزی‌ها و نگاه سیستمی با تأکید بر شبکه یکپارچه دانشگاه آزاد اسلامی ضروری است. بسترسازی استقرار نظام بودجه‌ریزی و کنترل مالی یکپارچه دانشگاه، متناسب با تحولات و تغییرات جدید نیز دیگر رویکردی بود که باید در تنظیم بودجه مورد توجه رؤسای استان‌ها قرار می‌گرفت.

بازشناسی حقوق فرهنگی دانشجویان و دانشگاهیان در ابعاد حمایتی و تقویتی با تأکید بر فرهنگ دینی و ملی رویکردی بود که در طرح‌ریزی بودجه فرهنگی باید مدنظر واحدها و استان قرار می‌گرفت. شفافیت و انضباط مالی و مدیریت هزینه نیز از جمله تأکیدات رئیس دانشگاه آزاد اسلامی در تنظیم بودجه بود که با درنظر گرفتن شرایط فعلی اقتصادی کشور باید در لیست رویکردهای اساسی طراحان بودجه‌های قرار می‌گرفت.

**نگاه اول: فعال‌سازی ظرفیت‌های واحدهای دانشگاهی:

فعال‌سازی ظرفیت‌های بلااستفاده دانشگاه اعم از نیروی انسانی و سایر منابع و دارایی‌هایی مالی منقول و غیر منقول در کنار تمرکز بر توسعه امور پژوهشی و هدفمند کردن تحقیقات مبتنی بر برنامه پایش در راستای ارتقای توان حل مسئله و رفع مشکلات علمی و پژوهشی کشور ادبیاتی است که در یک سال گذشته تأکید بسیاری برآن شده و رؤسای واحد و استان‌ها اهتمام ویژه‌ای به این رهیافت‌ها برای تحقق بودجه نظامند داشته‌اند.

**نگاه دوم: تجاری‌سازی دستاوردهای دانش‌بنیان:

حرکت در راستای تجاری‌سازی دستاوردها و بسترسازی اقتصاد دانش‌بنیان در راستای افزایش نقش دانشگاه به‌عنوان بسترساز اشتغال دانش‌بنیان و در راستای مقاوم‌سازی آموزشی فعالیت‌های دانشگاه و توسعه سراهای نوآوری از دیگر نقاط تحولی دانشگاه آزاد اسلامی در دوران جدید مدیریتی است که نگاه ویژه‌ای در نظام بودجه‌بندی سال مالی ۹۹-۹۸ به آن شده است.

**نگاه سوم: گسترش دانشگاه آزاد اسلامی در ملل اسلامی:

تمرکز بر رشد و توسعه فناوری در کشورهای اسلامی و هدف از طریق تأسیس شعبه‌های دانشگاه، حضور فعال در این کشورها و نیز جذب دانشجویان خارجی در راستای رهنمودهای مقام معظم رهبری و رسالت تمدن‌سازی در جهان اسلام از دیگر رویکرهای اصلی در برنامه و طرح بودجه واحدها و استان‌های دانشگاه آزاد اسلامی قرار گرفته است.

**نگاه چهارم: تأکید بر مدیریت بهینه منابع انسانی و مالی دانشگاه آزاد اسلامی:

مدیریت بهینه منابع انسانی، مالی و فیزیکی در دانشگاه و تأمین پشتوانه لازم جهت پرداخت به‌موقع حقوق و دستمزد کارکنان و اعضای هیئت علمی کشور و سایر هزینه‌های ضروری در راستای ارتقای انگیزه و بهره‌وری از مهم‌ترین رویکردهایی است که رؤسا اهتمام ویژه‌ای برای تحقق آن در بودجه جاری دانشگاه داشته‌اند.

**نگاه پنجم: تقسیم واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی با رویکرد ۴ نسل دانشگاهی:

با توجه به گستردگی واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی، این دانشگاه برای پیشبرد اهداف خود واحدهای خود را طبق ۴ نسل دانشگاهی تقسیم‌بندی کرده است تا بر اساس آن به بودجه بندی بپردازد. ۴ نسل دانشگاهی عبارتند از : آموزش محور، پژوهش محور، کارآفرین و سیاست‌گذار.

بر فرض مثال واحدی که دانشجوی تحصیلات تکمیلی نداشته باشد نمی‌تواند مانند دیگر واحدها به فعالیت‌های پژوهشی بپردازد. از این رو تقریباً به یک دانشگاه نسل اول یا آموزش‌محور تبدیل می‌شود و بر اساس آموزش محور بودن بودجه‌بندی خواهد شد.

**نگاه ششم: همکاری واحدهای دانشگاهی در حل مسائل بومی:

واحدهایی که از نظر تجهیزات آزمایشگاهی نسبت به واحدهای هم‌استانی خود امکانات بیشتریو مجهزتری دارند، در این بودجه بندی می‌توانند در کنار یکدیگر قرارگرفته و امکانات را در اختیار پژوهشگر و دانشجو قرار دهد. این نگاه باعث می‌شود نه‌تنها در خرید تجهیزات آزمایشگاهی صرفه‌جویی شود بلکه باعث افزایش پژوهش و خروجی‌های مثبت در دانشگاه گردد.

**نگاه هفتم: بودجه شرعی:

بنا به اذعان بسیاری از کارشناسان، دانشگاه آزاد اسلامی با بودجه‌بندی دقیق و بر اساس نیازهای واحدهای استانی، بودجه سال تحصیلی جدید را بر اساس موازین شرعی تدوین کرده است. این سبک از بودجه‌بندی شفاف که تمام هزینه‌ها و در آمدهای آن مشخص و نمایان است، خواسته دین و شرع را در حفاظت از بیت‌المال محقق می‌کند.

**نگاه هشتم: شفافیت در ردیف درآمد و هزینه:

اساس تدوین بودجه‌بندی دانشگاه آزاد اسلامی در سال تحصیلی ۹۹-۹۸، شفافیت است. دانشگاه با این بودجه تمام ردیف‌های درآمد خود را مشخص کرده و بر اساس ردیف‌های هزینه، خرج می‌کند. به عبارتی هر هزینه و درآمدی خارج از این حلقه تعریف نشده و باید بر همین محور باشد تا شفاف و دقیق عمل کند.

**نگاه نهم: پژوهش در واحدها مأموریت‌محور می‌شود:

در این سبک از بودجه بندی دانشگاه آزاد اسلامی، واحدها بر اساس شرایط بومی خود محور بندی شده و با نگاه نسل‌های دانشگاهی در فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی مشارکت خواهند کرد تا مسائل بومی استان و شهر را مدنظر قرار داده و گامی هدفمند و شفاف در حل مسائل منطقه بردارند.

فرآیند بودجه‌ریزی در دانشگاه آزاد اسلامی برای نخستین بار در سال گذشته مورد بررسی قرار گرفت. پیش از این مبنای بودجه نویسی این دانشگاه بر اساس در آمد واحدها بود؛ به این صورت که پس از تعیین درآمد هر واحد، ۳درصد از آن به سازمان مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی واریز می‌شد اما تفاوت قابل توجه بودجه نویسی در سال تحصیلی جدید این دانشگاه نشان می‌دهد که دانشگاه آزاد اسلامی با متمرکز کردن بودجه نویسی کل واحدهای دانشگاهی، گام بزرگی در راستای شفافیت و عدالت برداشته است تا از طرفی این بودجه بر اساس شرایط اقتصادی کشور و پتانسیل واحدها نوشته شود و از طرف دیگر نسبت به فعال سازی داشته‌های اختصاصی واحدها اقدام عملیاتی صورت گیرد.

ویژگی‌های این دوره را می‌توان تأثیر تورم از نظر مبالغ مورد پیش‌بینی و در خواست مورد نیاز واحدهای استانی در برآورد بودجه اشاره کرد؛ در این بودجه مقدمه عبور از بودجه تکلیفی نگاشته شده و برنامه آن تعریف عملیاتی فعالیت‌های واحدها است.

با این همه بر اساس بودجه نویسی متمرکز، دانشگاه آزاد اسلامی زبان واحدی به نام برنامه و بودجه دانشگاه خواهد داشت.

**تدوین بودجه مبتنی بر معیارهای عملیاتی/ مدیریت هزینه و صرفه‌جویی گفتمان محوری بودجه‌بندی دانشگاه آزاد:

از نکات مهم بودجه متمرکز در دانشگاه آزاد اسلامی می‌توان به تطبیق و بررسی موازی درآمدها و هزینه‌ها اشاره کرد؛ به‌نوعی که در بودجه‌های استانی درآمدها و هزینه‌ها جدا از یکدیگر دیده نشده و این دو رکن بودجه منطبق برهم پیش‌بینی شده است. به عبارتی یک ریال درآمد و هزینه خارج از این بودجه قابل قبول نظام دانشگاه آزاد اسلامی نخواهد بود.

سازوکار جلسات بودجه‌بندی دانشگاه به‌نوعی برنامه‌ریزی شده است که اسناد ارائه شده با کمترین خطا، مبنای عملیاتی داشته باشند.

اطلاعات استان اعم از شرایط کسب‌وکار، موقعیت صنعت، برنامه توسعه، GDP و شاخص‌های دانشگاهی، شهریه، خدمات دانشجویی، خوابگاه، سلف و بوفه دانشجویی، خدمات عمومی و اجتماعی، فناوری و خدمات پژوهشی، خدمات فناوری و نوآوری و دانش‌بنیان، کشاورزی و دامپروری، پزشکی و پیراپزشکی، آموزش‌های کوتاه مدت، اماکن و خدمات ورزشی، طرح‌های برون‌دانشگاهی، هزینه‌های پرسنلی، پشیبانی،اداری و خدماتی، تکلیفی و فرهنگی رئوس برنامه‌های هزینه و درآمد واحدهای استانی دانشگاه آزاد اسلامی در جلسات بودجه به‌شمار می‌رود.

طرح آمایش سرزمینی برای اهداف آموزشی، پژوهشی، دانش‌بنیان و تأکید بر ایجاد و تقویت گفتمان اولویت تقدم اقدام بودجه‌ای بر اقدام مالی از پیوست‌هایی است که در فرآیند بررسی بودجه در جلسات مورد تأکید قرار گرفته است. تقویت گفتمان مدیریت هزینه و صرفه‌جویی در دانشگاه و ایجاد بستر لازم برای بودجه‌ریزی بر مبنای عملکرد مقوله دیگری است رئیس دانشگاه آزاد اسلامی در این جلسات مدنظر قرار داده است.

به عبارتی می‌توان گفت دانشگاه آزاد اسلامی در تعیین بودجه سال تحصیلی ۹۹-۹۸ رویکردهای جدیدی را در نظر گرفته است که مبنای آن رسیدگی دقیق به درآمدها و هزینه‌ها بوده و بر گسترش درآمدهای غیرشهریه‌ای تأکید دارد.

**تمرکزگرایی در نظام بودجه‌بندی موجب شفافیت می‌شود/ فرایند بررسی بودجه در دانشگاه آزاد اسلامی:

جلسات بودجه‌ریزی ۹۸ ابتدا باحضور معاونان و مدیران کل سازمان مرکزی برگزار شده و پس از بررسی و تصویب برنامه‌ها رؤسا و مدیران واحدهای استانی برای توجیه مواد و نحوه هزینه‌کرد بودجه در سال مالی آتی در جلسه اصلی با حضور رئیس دانشگاه آزاد اسلامی شرکت می‌کنند.

مقوله تمرکزگرایی در نظام و رویکرد جدید بودجه‌بندی دانشگاه آزاد اسلامی در وهله نخست موجب شفافیت و انضباط مالی واحدهای دانشگاهی می‌شود، همچنین با این روش می‌توان تراز مالی واحدهای دانشگاهی کوچک را نیز به سطح مطلوب خود رساند. باید اذعان کرد که در تدوین و بررسی بودجه انضباط مالی، شفافیت مالی، ضوابط و مقررات دانشگاه به‌درستی تنظیم و تبیین می‌شود تا یک برنامه عمل‌گرا برای یک سال پیش‌رو در اختیار واحدهای دانشگاهی قرار بگیرد.

**اجماع مدیران ستادی و واحدهای دانشگاهی برای بهره‌گیری از توانمندی‌ها/ نگاه راهبردی در بودجه‌بندی استان‌ها:

حضور کارگروه‌های تخصصی از معاونت‌ها، مراکز و اداره کل‌های دانشگاه و بررسی و اعلام نظر برروی درآمدها و هزینه‌کردهای واحدهای استانی از ویژگی‌های بارز جلسات بودجه دانشگاه آزاد اسلامی به‌شمار می‌رود. می‌توان اذعان کرد اجماع مدیران سازمان مرکزی و واحدهای استانی بر شناخت توانمندی‌های استان در راستای پاسخ به نقاط ضعف و تقویت نقاط قوت تأثیر بسزایی دارد.

رویکردها و نگرش‌های جدید در تنظیم صورت‌های مالی دانشگاه، بودجه را تعریف عملیاتی از برنامه‌ها می‌دانند، همچنین موضوع سرانه‌ای شدن اقدامات براساس تعداد استاد، کارمند و دانشجو در جلسات این روزهای بودجه‌ریزی دانشگاه آزاد اسلامی مدنظر قرار گرفته است. باتوجه به سیاست‌های کلان دانشگاه آزاد اسلامی مبنی بر اثرگذاری در اکوسیستم و اقتصاد شهری، پیش‌بینی بودجه‌های استانی با نگاه به موقعیت استراتژیک استان، الویت‌های استان، تولید ناخالص داخلی استان و اسناد توسعه و اشتغال استان تنظیم می‌شوند.

**پیش‌بینی گسترش خوابگاه‌های متاهلی/ شهریه متغیر پایان‌نامه‌ها به پژوهشگران می‌رسد:

حرکت در مسیر ارتباط درآمدهای موضوعی در شهریه‌های دانشگاه با هزینه‌های مرتبط با آن، از رویکردهایی است که در تقویت اساس پژوهشی استادان و دانشجویان بسیار اثرگذار خواهد بود. ارتباط شهریه متغیر پایان‌نامه با هزینه‌های امور پژوهشی و تحقیقاتی و ارتباط شهریه متغیر دورس معارف با هزینه‌ فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی نمونه بارز این بهینه‌سازی و اثربخشی است.

تبیین فعالیت‌های فرهنگی استان‌ها در قالب سند راهبردی دانشگاه، اجرای برنامه‌های مسجدمحور و قرآنی، حمایت از فعالیت‌های تشکل‌ها و کانون‌ها، حمایت از نشریات دانشجویی، تداوم و حمایت از اردوهای زیارتی و جهادی، فعالیت مراکز مشاوره واحدهای دانشگاهی، گسترش خوابگاه‌های متاهلی در راستای تسهیل ازدواج جوانان از جمله رویکردهای بودجه‌ای دانشگاه در حوزه فرهنگی و اجتماعی است.

**دانشگاه آزاد اسلامی در راستای اثرگذاری در اکوسیستم اقتصادی کشور حرکت می‌کند:

دانشگاه آزاد اسلامی اقدامات قابل‌توجهی در راستای افزایش درآمدهای غیرشهریه‌ای، مسئله‌محوری دانشگاه، توسعه فعالیت‌های دانش‌بنیان و کمک به نظام سلامت و ارتقای سطح سلامتی دانشجویان انجام داده است که برای تداوم این راه یکپارچگی واحدهای استانی و اهتمام ویژه رؤسای واحدها ضروری است.

بررسی تفصیلی فرآیندها،‌ هزینه‌کردها و درآمدهای یک‌به‌یک واحدهای استانی کشور و تطبیق آنها با اسناد دانشگاه آزاد اسلامی و اسناد توسعه‌ای منطقه بلاشک موجب کیفی‌گرایی و حل مسائل منطقه‌ای خواهد شد. انتظار می‌رود با این رویه بودجه‌بندی، دانشگاه آزاد اسلامی به اثرگذاری در اکوسیستم اقتصادی کشور که از اهداف مهم این دانشگاه به‌شمار می‌رود نائل شود.

**جایگاه فعالیت‌های دانش‌بنیان در دانشگاه آزاد اسلامی/سراهای نوآوری کار تزئینی نیستند:

فعالیت‌های دانش‌بنیان و توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان و نوآور باید در دستور کار واحدها دانشگاهی قرار گیرد؛ البته باید به این فعالیت‌ها نگاهی بلندمدت داشت. از طرفی در این برنامه بودجه سرای نوآوری که شامل شتاب‌دهنده و مراکز رشد است کار تزئینی تلقی نشده بلکه نیاز اصلی آموزش عالی کشور است.

دانشگاه آزاد اسلامی چون برآمده از مردم است، سیاست خود را مبنی بر گسترش فناوری برای مردم قرار داده است؛ از این رو اقتصاد فناوری‌محور برای رفع نیازمردم از مزیت‌های دانشگاه آزاد اسلامی است.

یکی دیگر از نکات مثبت بودجه سال تحصیلی ۹۹-۹۸ در دانشگاه آزاد اسلامی بهره‌برداری از ساختمان‌های مازاد دانشگاه آزاد در استان‌ها به صورت مؤثر و به‌عنوان پردیس‌های پارک‌های علم و فناوری و مراکز رشد این دانشگاه است. این موضوع باعث می‌شود تا سرمایه‌های ساکن دانشگاه آزاد به گردش افتاده و ارزش افزوده تولید کند.

**از گیاه دارویی تا داروی گیاهی:

یکی از طرح‌هایی که در دانشگاه آزاد اسلامی برای توسعه صنعت دارویی و افزایش درآمدهای غیرشهریه‌ای به آن تأکید شد؛ «از گیاه دارویی تا داروی گیاهی» برنامه‌ای است که واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی باید به آن توجه کنند. استفاده از مزیت‌های تمام مناطق کشور در مطالعه و بهره‌برداری از داروهای گیاهی از برنامه‌های تعدادی از واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی خواهد بود.

این طرح زمانی اعلام شد که دکتر طهرانچی رئیس دانشگاه آزاد اسلامی صراحتاً بر ممنوعیت کشاورزی سنتی تأکید کرد. به همین دلیل واحدها باید برای استفاده بهتر از منابع کشاورزی دانشگاه برنامه‌ریزی کرده و از ظرفیت اساتید و دانشجویان کشاورزی برای توسعه این صنعت به صورت دانش‌محور اقدام کنند.

بر همین اساس می‌توان گفت تمامی منابع موجود در دانشگاه آزاد اسلامی باید بر اساس فناوری بهره‌برداری شوند. اشتغال دانشجویان و اساتید در طرح‌های اقتصادی و دانش‌بنیانی دانشگاه مورد انتظار است. به همین دلیل باید چارچوب ذهنی مدیران و اساتید دانشگاه در فعالیت‌های دانش‌بنیان تغییر کند.

سایت شعار سال، با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از خبرگزاری آنا، تاریخ انتشار:22مرداد1398 ، کدخبر:408043 : www.ana.ir