شعارسال: در رتبه‌بندی شانگهای برون‌داد علوم اجتماعی در دانشگاه‌های ایران از علوم مهندسی و فناوری ضعیف‌تر است و میان ۲۰۰ دانشگاه برتر جایگاهی ندارد. در نظام رتبه‌بندی QS در حوزه «علوم انسانی و هنر» و همچنین در حوزه «علوم اجتماعی و مدیریت» دانشگاه‌های ایران جایی میان ۴۰۰ دانشگاه برتر نیافته‌اند.

سابقه رده‌بندی دانشگاه‌ها به صورتی منسجم و روش‌مند به دهه ۸۰ میلادی در آمریکا بازمی‌گردد. از دهه ۹۰ میلادی و هم‌زمان با رقابت دانشگاه‌ها برای جذب دانشجویان و همچنین گسترش فرایند جهانی‌شدن، نظام رده‌بندی در مقیاسی گسترده‌تر و با سرعتی بالاتر گسترش یافت.

در اوایل قرن حاضر نظام رده‌بندی در کشور‌های غیر غربی نیز تأسیس شد. مهم‌ترین این نظام‌ها، نظام رده‌بندی آکادمیک شانگهای (Shanghai Academic Ranking of World Universities) است که از زمان انتشار اولین رده‌بندی جهانی در سال ۲۰۰۳ تأثیر شگرفی بر ترویج سنت جهانی رده‌بندی دانشگاه‌ها گذاشت. چنانکه اغلب پژوهشگران معتقدند که دوران رده‌بندی بین‌المللی با انتشار این گزارش آغاز شد.

طرح این ایده (تأسیس نظام رده‌بندی شانگهای) در پاسخ به دغدغه رئیس جمهور وقت چین بود که تأکید داشت تعدادی از دانشگاه‌های چین بایستی در سطح بین‌المللی فعال باشند و در شمار دانشگاه‌های برتر جهان محسوب شوند. بنابراین در راستای دستیابی به هدف فوق، سیاست‌گذاران چینی تصمیم گرفتند ابتدا مدلی برای رتبه‌بندی دانشگاه‌های جهان طراحی نمایند و سپس با بهره‌گیری از نتایج آن، نخست جایگاه دانشگاه‌های چین در مقایسه با سایر دانشگاه‌های جهان مشخص شود و نقاط قوت و ضعف دانشگاه‌های چین بر اساس نتایج حاصل شناسایی شود و سپس بر این اساس برای بهبود وضعیت و ارتقاء جایگاه دانشگاه‌های چین در رتبه‌بندی جهانی اقدام‌های لازم تدوین گردد.

از این رو طی پروژه‌ای به دانشگاه شانگهای جیاتانگ مأموریت داده شد دانشگاه‌های جهان را رتبه‌بندی کند و جایگاه دانشگاه‌های چینی را در سطح جهانی مشخص نماید. در واقع هدف این رتبه‌بندی اندازه‌گیری فاصله و شکاف دانشگاه‌های چین و دانشگاه‌های برتر دنیا و همچنین برنامه‌ریزی در جهت کاهش فاصله و بهبود کیفیت دانشگاه‌های چینی و ارتقاء جایگاه آن‌ها در سطح بین‌المللی بود.

نظام شانگهای در کنار نظام‌های تایمز و QS از معتبرترین نظام‌های رتبه‌بندی دانشگاهی هستند. نشريه آموزش عالي تايمز، نشریه‌ای واقع در انگلستان است كه هر ساله ليستي از دانشگاه‌های برتر دنيا را منتشر می‌کند. رتبه‌بندي دانشگاه‌های جهان توسط نشريه آموزش عالي تايمز براي اولين بار در سال ۲۰۰۴، منتشر شد.

نشريه آموزش عالي تايمز در ابتداي فعاليت خود با همكاري مؤسسه كاكارلي سيمونز (QS) طي سال‌های ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۹، داده‌های موردنیاز را جمع‌آوری و پردازش می‌كرد و نسبت به رتبه‌بندی دانشگاه‌های جهان اقدام می‌کرد.

در سال ۲۰۰۹، نشريه آموزش عالي تايمز اعلام كرد كه به همكاري مشترك خود با QS پايان داده است و این دو مؤسسه مستقلاً به کار خود ادامه دادند.

نظام رتبه‌بندی شانگهای

در گزارش سال[۱]۲۰۱۶ این رتبه‌بندی ۱۲۶ دانشگاه از قاره‌های آسیا و اقیانوسیه در میان ۵۰۰ دانشگاه برتر دنیا قرار گرفته‌اند. تنها ۲ دانشگاه ایران در میان ۵۰۰ دانشگاه برتر قرار گرفته‌اند.

دانشگاه تهران و دانشگاه امیرکبیر هر کدام رتبه‌ای میان ۴۰۰ تا ۵۰۰ کسب کرده‌اند. بر اساس این رده‌بندی در میان کشور‌های منطقه کشور عربستان سعودی ۲ دانشگاه در میان ۲۰۰ دانشگاه برتر و ۴ دانشگاه در میان ۵۰۰ دانشگاه برتر داشته است.

در این نظام همچنین رتبه دانشگاه‌ها در ۵ زمینه به صورت تفکیکی مورد سنجش قرار گرفته‌اند. (۱) علوم طبیعی و ریاضیات (۲) علوم کامپیوتر و مهندسی و فناوری (۳) علوم کشاورزی و زندگی (Life and agriculture science) (4) علوم پزشکی و داروسازی (۵) علوم اجتماعی.

جای خالی رده‌بندی «هنر و علوم انسانی» در این نظام کاملاً مشهود است و این امر در مجامع علمی موردانتقاد قرار گرفته است. نظام شانگهای دلیل این امر را در سایت خود مشکلات تکنیکی در یافتن شاخص‌های مقایسه‌پذیر بین‌المللی با اطلاعات قابل‌اعتماد ذکر کرده است.

همچنین حوزه‌های روانشناسی و روان‌پزشکی نیز به دلیل ویژگی‌های چندرشته‌ای بودن از فهرست رده‌بندی خارج شده‌اند. روش‌شناسی این نظام برای رتبه‌بندی در زمینة علوم اجتماعی مطابق شاخص‌های جدولی است که در جدول شماره ۱ آمده است.

در میان ۲۰۰ دانشگاه برتر در زمینة علوم اجتماعی دانشگاهی از ایران حضور ندارد. بهترین رتبه دانشگاه‌های ایران در زمینة علوم کامپیوتر، مهندسی و فناوری است. در این زمینه دو دانشگاه ایران در مقیاس جهانی رتبه زیر ۲۰۰ دارند و بهترین عملکرد در این زمینه مربوط به دانشگاه تهران با کسب رتبه ۴۸ است.

در نمودار منطقه‌ای ۲۰۰ دانشگاه برتر در زمینه‌های مختلف (تصویر ۱) ضعف علوم انسانی در قاره آسیا مشهود است. از دو قاره اقیانوسیه و آسیا تنها ۲۵ دانشگاه در زمره ۲۰۰ دانشگاه برتر‌ قرار دارند که از این تعداد ۱۱ عدد مربوط به اقیانوسیه (استرالیا و نیوزلند) و تنها ۱۴ دانشگاه مربوط به قاره آسیاست. این در حالی است که این قاره در علوم مهندسی با اختلاف زیادی از دیگر قاره‌ها قرار دارد.

تصویر ۱: رتبه‌بندی منطقه‌ای ۲۰۰ دانشگاه برتر در نظام رده‌بندی شانگهای در ۵ حوزه کلان

نظام رتبه‌بندی QS

در این نظام رتبه‌بندی درصد وزنی هر کدام از معیارها به قرار زیر است: (۱) اعتبار دانشگا‌ه (۴۰%). این معیار با استفاده از نظرسنجی از اعضای هیئت‌علمی سایر دانشگاه‌ها به دست می‌آید.

(۲) اعتبار افراد شاغل (۱۰%)، از طریق نظرسنجی از کارکنان و کارفرمایان به دست می‌آید. (۳) نسبت میزان اعضای هیئت‌علمی به دانشجو (۲۰%).

(۴) میزان استنادات (۲۰%) (۵) تعداد عضو هیئت‌علمی بین‌المللی (۵%) و (۶) تعداد دانشجویان بین‌المللی (۵%).

در زمینة «هنر و علوم انسانی» هیچ دانشگاهی از ایران در فهرست ۴۰۰ دانشگاه برتر قرار ندارند. همچنین در هیچ‌یک از زیرشاخه‌های علوم انسانی در این نظام رتبه‌بندی (رشته‌های مانند باستان‌شناسی، معماری، هنر و طراحی، ادبیات و زبان انگلیسی، تاریخ، زبان‌شناسی، زبان‌های مدرن، هنرهای اجرایی و فلسفه) دانشگاه‌های ایرانی میان ۴۰۰ دانشگاه برتر قرار ندارند.

این در حالی است که ۸۰ دانشگاه آسیایی در رتبه‌بندی کلی «هنر و علوم انسانی» در زمره ۴۰۰ دانشگاه برتر حضور دارند. از کشورهای منطقه در این فهرست (۴۰۰ دانشگاه برتر علوم انسانی و هنر) می‌توان به کشورهای ترکیه، لبنان و عربستان سعودی اشاره کرد. همچنین در زمینة موضوعی نیز به‌عنوان نمونه در رشته فلسفه نزدیک به ۲۵ دانشگاه از آسیا در فهرست ۲۰۰ دانشگاه برتر قرار دارند.

در این نظامِ رتبه‌بندی «علوم اجتماعی و مدیریت» شامل رشته‌های حسابداری و امور مالی، انسان‌شناسی، تجارت و مدیریت، جامعه‌شناسی، ارتباطات، علوم سیاسی، آموزش، مطالعات توسعه، آمار، اقتصاد، حقوق، سیاست اجتماعی است.

در این زمینه نیز رتبه ایران مانند زمینة هنر و علوم انسانی است. هیچ‌کدام از دانشگاه‌های ایران در میان ۴۰۰ دانشگاه برتر در این زمینه قرار ندارند. این در حالی است که ۹۱ دانشگاه آسیایی در این فهرست قرار دارند و از کشورهای منطقه سه کشور عربستان سعودی، ترکیه و لبنان ۶ نماینده در این لیست دارند.

به‌طورکلی در نظام رتبه‌بندی QS هفت دانشگاه از ایران در فهرست ۷۰۰ دانشگاه برتر قرار گرفته‌اند و بهترین رتبه دانشگاه‌های ایران میان ۴۳۱ تا ۴۴۰ است.

[۱] کلیه گزارش‌های این یادداشت بر اساس آمارهای سال ۲۰۱۶ تنظیم شده است.

شعارسال، با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از سایت بردار، تاریخ انتشار: 15آذر1398 ، کدخبر: -: bordar-ensani.ir