شعارسال: چند روز پیش یکی از آشناهایمان تعریف می‌کرد، یکی از فرزندانش که علاقه شدیدی در حد اعتیاد به فیلم‌های انیمیشن پیدا کرده، حرکات عجیبی در رفتار‌های روزانه‌اش از خود بروز می‌دهد. می‌گفت؛ مثلاً همین‌طور که نشسته‌ایم به یکباره با جفت پا روی کول من فرود می‌آید و وقتی علت این رفتارش را سؤال می‌کنم پاسخ می‌دهد، این حرکت را به تقلید از فلان شخصیت کارتونی انجام می‌دهد و دلش می‌خواهد شبیه او باشد! از این آشنایمان پرسیدم؛ مگر فرزند شما چه انیمیشن‌هایی می‌بیند؟ در پاسخ گفت؛ دقیقاً نمی‌دانم. هرازگاهی وقتی از محل کارم به منزل برمی‌گردم یکی دو تا از این کارتن‌ها که دستفروش‌های اطراف مترو و سوپرمارکت‌ها حراج می‌کنند می‌خرم تا در خانه مشغول آن‌ها بشوند و کمتر اذیت کنند.
به عقیده کارشناسان مسائل تربیتی، اساساً این نوع نگاه به تربیت کودک نتایج خوبی به دنبال نخواهد داشت. علاوه‌بر آن بی‌توجهی به رده‌بندی سنی تولیدات رسانه‌ای و حضور گتره‌ای کودکان و نوجوانان در فضای مجازی عواقبی بهتر از حکایت بالا ندارد.
در دو شماره قبل به خلأ جدی رها بودن فضای مجازی در کشور پرداخته شد. اما در سایه بی‌خیالی مسئولان اجرایی کشور نسبت به این فضا، برخی اقدامات خودجوش در این حوزه نیز صورت گرفته که به عنوان نمونه و معرفی در بخش پایانی این گزارش سراغ دو تن از فعالان این بخش می‌رویم تا از اهمیت توجه به این مسئله بیشتر برایمان روایت کنند. با ما همراه باشید.
رویکرد‌های موجود به فضای مجازی کودکان و نوجوانان
آقای قاسم عابدی از کارشناسان و فعالان فضای مجازی کودک و نوجوان در گفتگو با گزارشگر کیهان می‌گوید: «در این موضوع سه نگاه کلی وجود دارد. نگاه اول یک رویکرد سلبی است. یعنی به طور کل فضای بسته. بخشی از سیم کارت‌ها و تبلت‌های ویژه کودکان در دنیا با همین رویکرد تولید می‌شوند. ویژگی اصلی تولیدات با این رویکرد، امن بودن و محدودیت آنهاست. پدر و مادر‌ها کاملاً این محصولات را می‌توانند به صورت کنترل شده در اختیار فرزندان‌شان قرار دهند. نگاه دوم یک رویکرد ایجابی است. یعنی برای کودکان، سرویس ویژه آن‌ها تولید شود. تولید انواع بازی‌ها، سایت‌های ویژه کودکان و... از این قسم هستند. رویکرد نگاه سوم، آموزش و توانمندسازی بچه‌هاست. در حقیقت این نگاه بیشتر روی والدین و مربیان تمرکز می‌کند، اما برای بچه‌ها هم برنامه دارد. مثلاً یکی از بحث‌هایی که وجود دارد پایین بودن سواد رسانه‌ای والدین است، در این نگاه، والدین و کودکان در مواجهه با انواع رسانه‌های مجازی توانمند می‌شوند و به آن‌ها آموزش داده می‌شود که با دیدن تبلیغات مختلف چگونه با آن مواجه شوند که آسیب نبینند.»
وی می‌افزاید: «در کشور ما به صورت محدود در رویکرد اول کار‌هایی مثل تولید سیم‌کارت و تبلت انارستان صورت گرفته است. انارستان در حقیقت یک زیست‌بوم کودک و نوجوان است که در آن به برخی نیاز‌های کودکان و نوجوانان مثل بازی و سرگرمی، آموزش، شبکه ارتباطات امن شده و... پاسخ داده شده است. سیاستگذاری انارستان کاملاً مستقل بوده و با تفاهم‌نامه‌ای که با یکی از اپراتور‌ها به امضا رسیده در حال فعالیت است. همچنین رویکرد دوم که ایجابی هست را نیز در برنامه‌های آینده این سرویس دنبال می‌کنیم. از جمله برنامه‌های پیش‌رو تعامل با یکی از شبکه‌های اجتماعی برای تولید یک شبکه اجتماعی ویژه کودکان و نوجوانان است.»
عابدی در ادامه توضیح می‌دهد: «در پاسخ به رویکرد سوم، در حال حاضر سرویس «چی خوبه؟» که شامل سایت و اپلیکیشن می‌شود را راه‌اندازی کرده‌ایم. فاز اول این سرویس معرفی انیمیشن است. نظام نامه رده‌بندی سنی و تحلیل انیمیشن برای اولین بار در کشور را پایه‌گذاری کردیم و ان‌شاءالله تا یک ماه دیگر کتاب آن هم منتشر خواهد شد. این نظام‌نامه صرفاً سلبی نیست بلکه علاوه‌بر هشدار‌های سلبی، نگاه ایجابی هم داشته‌ایم. مثلاً تحلیل یک بازی یا انیمیشن از نظر ویژگی‌های مثبت، خلاقیت و... چگونه است؟ ما سعی کردیم به اینگونه سؤالات والدین پاسخ ایجابی هم بدهیم. در فاز‌های بعدی بنا داریم، در حوزه کتاب، بازی، اسباب بازی و حتی معرفی بازی‌های فیزیکی هم ورود کنیم.»
لزوم رده‌بندی سنی کارتون‌ها
آقای علیرضا گودرزی از فعالان فضای مجازی کودکان و نوجوانان درخصوص لزوم رده‌بندی سنی انیمیشن‌های ویژه کودک و نوجوان به گزارشگر کیهان می‌گوید: «در حال حاضر در کشور ما، محتوا‌هایی که در فضای مجازی عرضه می‌شوند، رده‌بندی شده نیستند و همه به صورت رها شده و باز به همه چیز دسترسی دارند. در حالی که این محتوا‌ها برای هر رده سنی خاصی کاربرد دارند. در دنیا این موضوع کاملاً وجود دارد. یعنی علاوه‌بر فیلم، حتی سیم‌کارت و تبلت و اینترنت‌شان را برای کودکان و نوجوانان‌شان جداسازی کرده‌اند. حتی در کشور‌های مختلف، سایت‌هایی که برای‌اشتراک‌گذاری فیلم و سریال طراحی شده‌اند، موظف هستند ورژن کودکان را از سایر رده‌های سنی جدا کنند. ولی متاسفانه این موضوع در کشور ما رعایت نمی‌شود.»
او می‌افزاید: «ما در حال حاضر قانون خاصی نداریم که مثلاً اپراتور‌های تلفن همراه را ملزم کند که سیم‌کارت‌های ویژه کودکان هم تولید کنند. یک بخش از این موضوع خلأ قانونی است، تا جایی که اطلاع دارم کمیسیون فرهنگی مجلس این موضوع را دنبال می‌کرد. شورای عالی فضای مجازی هم در این حوزه اقدام خاصی انجام نداده است. در بخش اجرایی نیز، وزارت ارشاد می‌تواند نقش ایفا کند، اما آن‌ها هم کاری در این زمینه صورت نداده‌اند. وزارت ارتباطات می‌تواند با ابلاغ به اپراتورها، از آن‌ها بخواهد که سیم‌کارت و اینترنت پاک در اختیار خانواده‌ها بگذارند. علاوه‌بر این با حمایت وزارت ارتباطات از شرکت‌های خصوصی می‌توان این فضا را برای استفاده کودکان و نوجوانان پاک نمود.»
گودرزی تصریح می‌کند: «در چنین فضایی که نه قانون خاصی که الزام‌آور باشد وجود دارد و نه دغدغه‌ای از سوی مسئولان اجرایی، برخی شرکت‌های خصوصی که در این حوزه دغدغه دارند به صورت خودجوش فعالیت می‌کنند. مثلاً در حال حاضر مجموعه‌هایی مثل انارستان و درسا و... در بحث‌های مرتبط با فضای مجازی کودکان و نوجوانان فعالیت دارند و تولید سیم کارت و تبلت ویژه کودکان و نوجوانان از جمله فعالیت‌های این مجموعه‌هاست. این مجموعه‌ها با ایجاد زیرساخت‌های فنی، دسترسی به سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی که مناسب حضور کودکان و نوجوانان در آن فضا‌ها نیست را محدود ومدیریت کرده‌اند.»
دغدغه یک کار فرهنگی تمیز
این فعال فضای مجازی کودکان و نوجوانان ادامه می‌دهد: «ما دوست داشتیم یک کار فرهنگی که می‌خواهیم انجام بدهیم در واقع یک کار تمیز و موثر باشد. نه چند توصیه یا یک کار گذرا که بعد از مدتی فراموش بشود. دوست داشتیم کاری باشد که بتوانیم آن را جهت رفع دغدغه مذکور عرضه کنیم. مثلا زیاد پیش می‌آید والدینی که فرزندان همسن و سال دارند بپرسند: یک کارتون آموزشی برای پسرم که کلاس سوم هست می‌خواهم. چیزی سراغ دارید؟ یک کارتون سراغ داری که دخترم تشویق به مسواک زدن بشود؟ از این کارتون‌های موزیکال خسته شده‌ام. کارتونی سراغ دارید که یک چیز خوب هم به بچه یاد بدهد؟ این‌ها همه دغدغه ما به عنوان کسانی که می‌خواستیم در حوزه خانواده و سبک زندگی کار فرهنگی موثر انجام بدهیم هم بود. به هرحال مطالبه‌ای بود، اما برای آن نه پاسخی وجود داشت و نه ایده‌ای. همین مسیر بالاخره و در نهایت ایده یک استارت‌آپ رده‌بندی سنی تصویب شد و ما کار راه‌اندازی سرویس «چی خوبه» را شروع کردیم.»
وی در توضیح خدمات این سرویس اظهار می‌دارد: «ما یک نظام‌نامه داریم که در تدوین این اساسنامه از محتوا‌های مشابه در کشور‌های خارجی استفاده کردیم. در مرحله بعد طبق هدفی که داشتیم تغییرات لازم را در معیار‌ها ایجاد کردیم و همچنین طبق فرهنگ جامعه آن‌ها را بومی‌سازی کردیم. این نظام‌نامه حدودا ۳۰۰ صفحه‌ای، جنسیت، سن، خشونت، مباحث جنسیتی و باقی فاکتور‌هایی که لازم است در یک پویانمایی مدنظر قرار داده بشود را به طور کامل تعریف کرده است. مثلا گفته‌ایم که اگر در پویانمایی «خون» وجود داشته باشد چه رده سنی می‌توانند آن را تماشا کنند. اگر خون رنگ خاصی داشته باشد یا به صورت خاصی موردنمایش قرار بگیرد، باز هم رده سنی آن متفاوت خواهد شد. برمبنای این توضیحات فرمولی تهیه شده است که از آن برای دادن یک عدد سنی به هر اثر پویانمایی استفاده می‌شود. مثلا مثبت ۷ یا مثبت ۱۱. در سایت هم برای راحتی کار والدین دسترسی به گزینه‌های سنی از ۳ تا ۱۸ سال موجود است.
عابدی، کارشناس حوزه فضای مجازی کودکان و نوجوانان در بخش دیگری از سخنانش تصریح می‌کند: «البته قبل از همه این کارها، توصیه ما این نیست که پدر و مادرها، فرزندان‌شان را به فضای مجازی بفرستند. هرچند این فضا کاملاً برای بچه امن باشد و آثار انیمیشنی و بازی‌های رایانه‌ای خوب به آن‌ها معرفی شود. توصیه اصلی ما این است تا جایی که امکان دارد، والدین، بچه‌ها را از حضور در فضای مجازی فاصله دهند. بگذارید بچه‌ها بچگی کنند و بازی‌های واقعی و شیطنت خودشان را دنبال نمایند. یک وقت هست که بچه با این فضا آشنا شده و دیگر زور پدر و مادر به فرزندشان نمی‌رسد، اینجاست که ما توصیه می‌کنیم از این محصولات استفاده شود.»
عواقب کم کاری در راه‌اندازی
شبکه ملی اطلاعات
عابدی با بیان اینکه «ما در حد خودمان داریم جور کم‌کاری شبکه ملی اطلاعات را می‌کشیم»، ضمن انتقاد از مسئولان دولتی اضافه می‌کند: «اگر شبکه ملی اطلاعات راه‌اندازی شده بود، کار‌های ما خیلی راحت‌تر می‌شد. انتظار ما از مسئولان دولت این است که با یک نگاه ملی، از این دغدغه‌ها بیشتر حمایت مالی و زیرساختی داشته باشند تا اختلالی در روند تربیت نسل‌های آینده کشورمان از نظر روحی و جسمی که آینده‌سازان ما هستند ایجاد نشود و حتی با یک نگاه ایجابی، به این روند کمک کنند.»
وی در بخش پایانی گفتگو به عدم احساس نیاز نسبت به لزوم توجه به تفکیک و مدیریت فضای مجازی کودکان در جامعه‌اشاره کرده و هشدار می‌دهد: «ما برای توجه دادن جامعه به این مسائل باید یک سری فعالیت‌ها در راستای نیاز سازی آن‌ها صورت بدهیم. یعنی یک وقت یک نیاز در جامعه وجود دارد و همه آن نیاز را احساس می‌کنند و به دنبال تامین آن می‌روند. اما یک سری نیاز‌ها وجود دارد که احساس نمی‌شود و با فرهنگ‌سازی باید این نیازسازی و توجه دادن جامعه به آن صورت بگیرد. مثلاً همین بحث نیاز رده‌بندی سنی انیمیشن‌ها، حداقل کاری است که والدین باید در قبال فرزندان‌شان انجام دهند. متاسفانه الان حتی این نیاز در جامعه وجود ندارد و از سوی والدین احساس نمی‌شود. خیلی‌ها اصلاً نمی‌دانند که انیمیشن‌ها رده‌بندی سنی دارند. خب طبیعتاً تبلیغات در این خصوص و نیازسازی در این حوزه به شدت هزینه‌بر است و انتظار این است که دولت و صدا و سیما کمک کنند.»

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات بر گرفته از روزنامه کیهان ، تاریخ انتشار: ۲۷ بهمن 1398 ، کدخبر: ۱۸۲۴۰۱ ،kayhan.ir   . www