زمزمه بازگشایی دانشگاه‌ها با وجود کرونا

با ورود بی سر و صدای کرونا به کشور ما، اولین جایی که تعطیل شد، دانشگاه بود. در حالی به روزهای پایانی آموزش مجازی دانشجویان نزدیک می شویم که بحث بر سر بازگشایی این مراکز و چالش آن داغ شده است.

شعار سال: چند ماه است که دنیا میزبانی کووید ۱۹ را می‌کند، ویروسی که در حال حاضر تمام دنیا روی دست آن می‌چرخد و باعث از بین رفتن جان هزاران هزار انسان بی‌گناه در جای جای دنیا شده است؛ به طوری که تمام ارگان‌ها، نهاد‌ها و کسب وکار‌های خرد و کلان از جمله بخش آموزشی با شیوع این بیماری به شدت غافلگیر شدند.

در این بین وزارت علوم، تحقیقات و فناوری تعطیلی دانشگاه‌ها را جزو اولویت‌های اصلی قرار داد و به سرعت تعطیلی دانشگاه‌ها و خوابگاه‌های سراسر کشور را اعلام کرد و بستری فراهم کرد تا اساتید دروس را به صورت مجازی به دانشجویان ارائه کنند تا آسیب جدی به حوزه آموزشی کشور وارد نشود.

این عمل وزارت علوم موافقان و مخالفان متعددی داشت، برخی از دانشگاهیان خواستار این بودند که دانشگاه‌ها هرچه سریع‌تر باز شود برخی دیگر هم مخالف بودند و می‌گفتند با این وضع شدت بیماری افزایش می‌یابد و مشکلات دو صدچندان می‌شود.

به تازگی زمزمه‌هایی مبنی بر بازگشایی دانشگاه‌ها بعد از ماه مبارک رمضان به گوش می‌رسید تا اینکه بالاخره رئیس جمهور از تصمیم برای بازگشایی دانشگاه‌ها برای برگزاری دروس عملی از ۱۷ خرداد خبر داد و مسؤولان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری هم تاکید کردند که اولویت حضور با دانشجویان تحصیلات تکمیلی است.

*دانشگاه‌ها برای برگزاری کلاس‌های عملی و امتحانات حضوری مجوز گرفتند

حسن روحانی رئیس جمهور در جلسه ستاد ملی مبارزه با کرونا از آغاز به کار دانشگاه‌ها از ۱۷ خردادماه خبر داد و گفت: دانشگاه‌ها غیر از رشته‌های پزشکی که اکنون هم فعال هستند فعالیت خود را از ۱۷ خرداد در حوزه آزمایشگاه و کارگاه‌ها و بعد هم امتحانات آغاز خواهند کرد.

منصور غلامی وزیر علوم، تحقیقات و فناوری هم درباره تصمیم جدید ستاد ملی مدیریت کرونا، می‌گوید: این امر به معنی صدور مجوز کلی از سوی ستاد ملی مقابله با کرونا است و به معنی اجبار نیست و اگر وزارت بهداشت شرایط را مناسب بداند، قابل اجرا است. دانشگاه‌ها برحسب شرایط خود، اختیار اولویت‌بندی برای شروع کار را دارند و ترجیحاً شروع با دوره‌های تحصیلات تکمیلی خواهد بود. آموزش مجازی هم همچنان تا پایان ترم ادامه دارد.

* حضور اساتید دانشگاه آزاد از ۲۷ اردیبهشت در محل کار

از سوی دیگر جواد علمایی مسئول ستاد مرکزی آموزش مجازی دانشگاه آزاد تاکید دارد که براساس مصوبات جلسه هیأت رئیسه این دانشگاه، کلاس‌های آموزشی و جبرانی تا ۱۷ خرداد به صورت مجازی ادامه خواهد داشت و پس از آن دانشجویان یک هفته برای آماده‌سازی حضور در امتحانات، فرجه خواهند داشت. با توجه به شرایط ویژه کشور به دلیل شیوع ویروس کرونا، امتحانات پایان ترم این دانشگاه در نیم سال جاری به مدت سه هفته از ۲۴ خرداد تا ۱۳ تیرماه، با رعایت کامل پروتکل‌های ابلاغی ستاد ملی مقابله با کرونا و وزارت بهداشت برگزار خواهد شد.

* بازگشایی کارگاه‌های دانشگاه جامع از ۱۷ خرداد

محمدحسین امید رئیس دانشگاه علمی کاربردی، اما تاکید دارد که تعطیلی فقط در مورد دانشگاه‌هایی که خوابگاه و سلف سرویس دارند منطقی است نه برای دانشگاه‌هایی که خوابگاه و سلف سرویس ندارند و فقط ۱۵-۱۰ نفر دانشجو در هر کلاس حاضر می‌شوند و با رعایت فاصله اجتماعی می‌توانند به کار خود ادامه دهند؛ بنابراین این دانشگا‌ه‌ها باید هرچه زودتر باز می‌شدند.

امید با اشاره به سامانه آموزشی این دانشگاه از بازگشایی کارگاه‌ها و آزمایشگاه‌های این دانشگاه از ۱۷ خرداد ماه خبر می‌دهد و تاکید می‌کند که به امید خدا از اوایل مردادماه امتحانات این دانشگاه هم برگزار خواهد شد.

* دل‌نگرانی رئیس دانشگاه شریف

دل نگرانی محمود فتوحی رئیس دانشگاه صنعتی شریف از باز شدن دانشگاه‌ها، خوابگاه‌های دانشجویی است و این نگرانی را به مسؤولین نیز اعلام کرده است.

وی تاکید می‌کند که برنامه این دانشگاه فعلا ادامه برگزاری کلاس‌های مجازی است، اما در نهایت تابع مصوبات ستاد مقابله با کرونا هستند.

فتوحی تاکید دارد که دانشگاه شریف آمادگی لازم برای برگزاری کلاس‌های حضوری را دارد، ولی نکته مهم سلامت دانشجویان است و باید اطمینان خاطر حاصل شود که هیچ خطری دانشجویان را تهدید نمی‌کند؛ اولویت اصلی سلامتی دانشجویان است.

* استفاده از ظرفیت‌های لازم برای برگزاری کلاس‌های جبرانی

غلامرضا گودرزی معاون آموزشی و تحصیلات تکمیلی دانشگاه امام صادق (ع)، نیز تاکید بر برگزاری آموزش‌های مجازی دارد و با اشاره به وضعیت قرمز شهر تهران حضور دانشجویان را خیلی به صلاح نمی‌داند.

گودرزی از وضعیت خوب آموزش‌های مجازی این دانشگاه می‌گوید و تاکید دارد که آزمون‌های میان ترم به صورت مجازی در بهترین شرایط برگزار شده و برای برگزاری آزمون‌های مجازی پایان ترم هم این دانشگاه مشکلی ندارد.

هرچند که وی هم تاکید دارد که مسؤولان دانشگاه تابع مصوبات ستاد ملی کرونا هستند.

* خوابگاه‌ها و سلف‌های غذاخوری گلوگاه‌های اصلی بازگشایی دانشگاه‌ها هستند

محمدتقی احمدی رئیس دانشگاه تربیت مدرس، خوابگاه‌ها و سلف‌های غذاخوری را گلوگاه‌های اصلی بازگشایی دانشگاه‌ها می‌داند و تاکید دارد که در این مدت این دانشگاه برای حضور اساتید و مدیران گروه‌های آموزشی حداقل‌هایی را مشخص و اعلام کرده به طوری که حضور اساتید نسبت به گذشته ۳-۲ برابر افزایش یافته است.

احمدی برگزاری کلاس‌های حضوری در سطح تحصیلات تکمیلی را قابل مدیریت می‌داند، اما در کل پیشنهاد می‌کند که تا حد امکان ترم جاری به صورت مجازی به پایان برسد مگر در مواردی که مربوط به دروس عملی یا برخی امتحانات است.

* ترم جاری دانشگاه صنعتی امیرکبیر مجازی است و کلاس حضوری نداریم

سیاوش خرسندی معاون دانشجویی دانشگاه صنعتی امیرکبیر نیز به ۴ برابر شدن پهنه باند اینترنت این دانشگاه در ماه‌های اخیر اشاره دارد و از برگزاری ۸۵ درصدی کلاس‌های مجازی این دانشگاه بدون هیچگونه مشکلی خبر می‌دهد و تاکید دارد که اگر ستاد ملی مبارزه با کرونا مجوز بازگشایی خوابگاه‌های دانشجویی را صادر کند، در مرحله اول به صورت پلکانی دانشجویان تحصیلات تکمیلی و سپس دانشجویان کارشناسی را در خوابگاه‌های دانشجویی اسکان خواهیم داد.

البته وی تاکید می‌کند که نمی‌توان دروس عملی و آزمایشگاهی دانشجویان را به صورت مجازی برگزار کرد و در بازه زمانی فصل تابستان این کلاس‌ها برگزار خواهد شد.

صحبت‌های ما با روسا و مسوولان دانشگاه‌ها نشان داد که همه آن‌ها نگران سلامتی دانشجویان هستند و به رغم اینکه تاکید دارند هر آنچه ستاد ملی کرونا اعلام کند را اجرایی می‌کنند، اما اغلب بر ادامه روند آموزش مجازی تاکید دارند. حال سوال اینجاست که اگر ویروس کرونا ترم بعد و چه بسا سال بعد هم مهمان ناخوانده ما بود، چه باید کرد؟

* باید رویکرد اقتضایی برای دانشگاه‌ها در نظر گرفته شود

یوسف خجیر رئیس دانشکده فرهنگ و ارتباطات دانشگاه سوره تاکید دارد که با توجه به تنوع دانشگاه‌های کشور و قرار گرفتن آن‌ها در وضعیت‌های سفید تا قرمز باید رویکردی اقتضایی در پیش گرفته شود تا بر این اساس به سلامت دانشجو، استاد، همکاران و بحث آموزشی پرداخته شود.

وی معتقد است که دانشگاه‌ها باید با توجه به وضعیت و استانی که در آن قرار دارند، نوع دانشگاه، میزان تردد دانشجو در سطح شهر، استان یا کشور می‌توانند تصمیم بگیرند که به چه نحوی باید عمل کنند.

وی همچنین به آلودگی هوا در کلان شهر‌هایی مثل تهران، اصفهان و تبریز اشاره می‌کند و تاکید دارد که آموزش مجازی می‌تواند به عنوان جایگزینی مناسب به خصوص در این شرایط مدنظر قرار گیرد.

* برای آموزش دروس عملی در دوران کرونا باید فکر اساسی شود

سمیه رمضان ماهی دکتری فلسفه هنر و مدیر گروه ارتباط تصویری و تصویرسازی یکی از دانشگاه‌های تهران تاکید دارد که بسیاری از استادان نخبه از سن بالایی برخوردارند و در پاندمی کرونا که به ویژه قشر مسن جامعه را هدف قرار می‌دهد استفاده از فضای کلاس‌های مجازی نه یک امکان بلکه یک ضرورت است.

رمضان ماهی، اما شرایط برگزاری کلاس‌های کارگاهی و دروس عملی را متفاوت می‌داند و تاکید دارد که برنامه‌های فعلی شبکه‌های آنلاین امکانات لازم برای پیشبرد این دروس را ندارند و نیازمند برنامه‌های کمکی در این زمینه است.

به نظر این استاد دانشگاه در خصوص دروس کاملا عملی مثل چاپ دستی، حجم‌سازی، کارگاه طراحی و کارگاه عکاسی دانشجو و استاد نیازمند حضور در لابراتوار و کارگاه دانشگاهی هستند و این امکانات در منزل قابل فراهم کردن نیست، برای این دروس باید فکری اساسی شود. شاید نیازمند تغییری بنیادی در تعریف سرفصل جدید برای این دروس هستیم که کاری بلند مدت و تخصصی خواهد بود.

وی بر عدم نظارت کافی در بازار عرضه محصولات الکترونیکی هم اشاره و تاکید دارد زمانی که ضرورت استفاده از شبکه‌های مجازی برای تدریس ایجاد شد، نیاز به موبایل هوشمند، لپ تاپ یا میکروفون وب کم، قلم نوری نیز افزایش یافت که متاسفانه به دلیل نبود نظارت کافی در بازار، عرضه این محصولات با روند رشد صعودی قیمت مواجه شد. مساله قیمت نت هم مشکل بعدی است که این حوزه نیز نیازمند بازنگری است.

رمضان ماهی دلیل اهمیت توجه به موارد مذکور را احتمال برگشت بیماری کرونا در مهر و آبان ماه سال جاری اعلام می‌کند و تاکید دارد که باید برنامه‌ریزی ویژه‌ای در این زمینه داشته باشیم.

* گامی رو به جلو در حوزه آموزش مجازی در شرایط کرونایی

مریم سلیمی که دکتری علوم ارتباطات دارد و مدرس دانشگاه است، شرایط کرونایی را گامی رو به جلو در حوزه آموزش مجازی می‌داند که سبب شد تا نظام آموزشی کشور در سطوح عالی تا آموزش و پرورش، بیش از پیش خود را به استاندارد‌های آموزش مجازی نزدیک کنند. همین شرایط نیز موجب شد برخی مشکلات، خلا‌ها و کمبود‌ها خودنمایی کرده و برای رفع آن‌ها گام‌های موثری در زمانی محدود برداشته شود.

وی معتقد است که این شرایط سبب شد تا مسؤلان و کادر اداری نظام آموزشی، استادان، دانشجویان، معلمان، دانش آموزان و خانواده‌هایشان بکوشند تا سواد‌ها و مهارت‌های لازم برای حضور و کار در محیط‌های آموزشی مجازی را در خود ارتقاء دهند. این تلاش ها، با همه خلأ‌ها و کمبودها، ارزشمند و ستودنی است و انتظار می‌رود تا ضمن رفع مشکلات موجود، راهکار‌های لازم ارائه شود تا کیفیت آموزشی در این حوزه افزایش یابد.

سلیمی با اشاره به مزایای روش مجازی، از برگزاری به موقع کلاس‌ها در زمان‌های تعیین شده و مشارکت بیشتر دانشجویان با توجه به حذف مشکلات رفت و آمد و هزینه‌های ایاب و ذهاب به خصوص برای دانشجویان شهرستانی می‌گوید و تاکید دارد که برخی دانشجویان در همین ایام و در این بستر به انجام دفاع از پایان نامه‌های خود اقدام کردند که از ابعاد مختلف تجربه موفقی داشتند. ضمن رفع مشکلات رفت و آمدی برای دانشجویان و استادان و امکان ارائه ها، توضیحات و داوری‌های لازم، از تشریفات و برخی هزینه‌های مازاد در این خصوص جلوگیری شد و بعضا استقبال دانشجویان سبب شده تا به خصوص برای دانشجویان ساکن شهرستان، تقاضا برای دفاع مجازی بعد از دوران کرونایی نیز ادامه داشته باشد.

وی معتقد است که از دیگر مزایای برگزاری دوره‌های آموزشی در این قالب، امکان دسترسی سریع‌تر و سهل‌تر به منابع و مستندات ارائه شده در کلاس و نیز ضبط مباحث مطروحه و رجوع بیشتر دانشجویان به آن‌ها است. همچنین با امکان آنلاین بازخوردگیری و انجام نظرسنجی‌ها و اعمال اقدامات مدیریتی لازم، فرصتی برای ارتقاء کمی و کیفی کلاس‌ها فراهم می‌کند.

سلیمی معتقد است که حضور مدیران آموزشی و نظارت بیشتر آن‌ها بر کیفیت کلاس‌ها و مباحث مطروحه، فرصت شناخت بیشتری را به آن‌ها در شناسایی اساتید به خصوص مدعو و تصمیم گیری برای ادامه یا عدم ادامه همکاری‌ها فراهم کرده است؛ لذا این شرایط فرصت و محک مناسبی از بعد کیفیت آموزشی نیز هست.

وی پایبندی به زمان از سوی اساتید و دانشجویان و پشتیبانی‌های لازم کارشناسان آموزشی و فنی از کلاس‌ها از دیگر مزایای روش آموزشی حاضر اعلام می‌کند و با اشاره به برخی محدودیت‌های تعیینی وزارت علوم برای انتخاب پلتفرم‌ها و عرضه کنندگان بستر و محیط آموزشی، تاکید دارد که در شرایط بحران می‌توان در این خصوص انعطاف لازم را داشت و با لحاظ مباحث امنیتی بستر و شبکه، مجوز بیشتری به دیگر محیط‌ها داد چرا که تمرکز بر یک بستر و پلتفرم، مشکلات فنی را می‌تواند افزایش دهد و موجبات کاهش بازدهی کلاس‌های مجازی را فراهم کند.

این مدرس دانشگاه هم تاکید دارد که علی رغم همه مزایای آموزش‌های مجازی، این روش مناسب برخی رشته‌ها و دروس نیست و بیشتر، مناسب دروس نظری است. وقتی دروس وارد حیطه استاد شاگردی و کارورزی می‌شوند و جنبه عملیاتی بیشتر می‌یابند، کار سخت‌تر می‌شود. مانند عمده رشته‌های زیر مجموعه هنر‌های تجسمی، دستی، نمایشی و همچنین علوم آزمایشگاهی، پزشکی و موارد مشابه. بهره گیری از واقعیت‌های مجازی، واقعیت افزوده، ترکیبی، توسعه یافته و نیز هولوگرافی گاه در این خصوص شاید بتوانند برخی خلأ‌ها را جبران کنند که قطعا این مساله با بحث‌های هزینه‌ای و امکانات فعلی دانشگاه‌ها سازگار نیست، هرچند می‌توان به تدریج گام‌هایی در این خصوص برداشت.

سلیمی پیشنهاد می‌کند که حتی با بازگشایی دانشگاه‌ها همچنان برخی دروس یا انجام دفاع از پایان نامه‌ها را در قالب مجازی باشد چرا که از مزایا و صرفه لازم برخوردار است، کما اینکه سبب می‌شود این پیوند با محیط‌های مجازی حفظ شود، حتی در همین بستر‌ها به برگزاری وبینار‌های آموزشی اقدام کرده و از دانش و تجارب اساتید بین المللی نیز استفاده شود.

به نظر این پژوهشگر ارتباطی تمام‌دروس نظری بهتر است مجازی ارائه شوند و دانشجویان رشته‌هایی که جنبه عملی دارند با ملاحظات لازم در کلاس‌ها حاضر شوند و تاکید دارد که وزارت علوم و مدیریت بحران کرونا باید به ابلاغ دستورالعمل‌های لازم درباره برگزاری کلاس‌ها و امتحانات اقدام کنند تا این مهم با کمترین آسیب احتمالی ممکن صورت گیرد.

وی برگزاری کلاس‌ها در محیط‌های بزرگ‌تر حتی آمفی تاتر دانشگاه ها، با رعایت فاصله فیزیکی به همراه ماسک صورت را یکی از راهکار‌های برگزاری حضوری کلاس‌های درس مطرح می‌کند و تاکید دارد که وضعیت دانشجویان کم شنوا، نابینا، دارای مشکلات جسمی و حرکتی باید لحاظ شود به عنوان مثال اساتیدی که داری دانشجوی کم شنوا هستند لازم است از ماسک‌های مخصوص در این خصوص استفاده کنند که این مساله یاری دانشگاه را برای تهیه این نوع ماسک‌ها می‌طلبد.

وی همچنین بر لزوم کمک دولت در ارتقای کیفیت ارائه خدمات اینترنتی و پهنای باند تاکید دارد و معتقد است که ضمن اینکه این مشکل به کاهش بازدهی کلاس ها، ایجاد اختلال، عدم امکان ارتباط تصویری منجر می‌شود به شور و اشتیاق و انگیزه آموزشی و تمرکز لازم هر دو سوی ماجرا صدمه می‌زند. کمبود‌ها و مشکلات فنی و اینترنتی، نباید به قضاوت نادرست در خصوص کیفیت و مزایای برگزاری دوره‌های آموزش مجازی منجر شود.

کامران دانشجو وزیر علوم اسبق نیز تاکید دارد که برگزاری آزمون مجازی برای بسیاری از دروس امکان‌پذیر نیست و بسیاری از آزمون‌ها را هم نمی‌توان مجازی برگزار کرد و دانشگاه‌ها می‌توانند راهکار‌های مختلفی از جمله طولانی‌تر کردن زمان برگزاری آزمون‌ها داشته باشند، به این صورت که آزمون‌های یک دانشکده را در زمان مشخصی در نظر بگیرند و وقتی تمام شد آزمون دانشکده دیگر را آغاز کنند، با این روش می‌توانند از ظرفیت کل دانشگاه استفاده کرده و با بهترین شرایط آزمون‌ها را برگزار کنند، در این صورت حتی می‌توان به هر دانشجو یک خوابگاه اختصاص داد.

* نیازمند کارگروه ویژه در بحث آموزش دانشگاهی دوران کرونایی هستیم

وی تاکید دارد که مشخص نیست تا چه مدتی درگیر ویروس کرونا باشیم و بر همین اساس برای آموزش خود باید برنامه‌ریزی دقیقی داشته باشیم، نیازمند کارگروه ویژه در بحث آموزش دانشگاهی دوران کرونایی هستیم و باید توجه داشته باشیم که اگر دانشجو در این ترم تحصیلی آموزش‌های لازم را نبیند و درست محک نخورد در ترم‌های بالاتر قطعا دچار مشکل می‌شود.

دانشجو همچنین طولانی‌تر شدن ترم تحصیلی را مطرح می‌کند و تاکید دارد که برای آموزش بهتر می‌توان در این شرایط خاص از تعطیلات تابستانی و نوروزی صرف نظر کرد تا کیفیت آموزش ارتقاء یابد.