شعارسال: اعظم ذوالفقاری منظری؛ * خشکسالی دیگر به عنوان جزئی از زیست بوم ایران شناخته می‌شود و برخی نقاط کشور را به شدت تحت تأثیر قرار داده است. تأثیرات خشکسالی را بیشتر همسایگان دشت لوت به خوبی می‌شناسند؛ به طوری که این روز‌ها روستائیان زیادی در مناطق شرق و جنوب شرقی ایران، به دلیل خشکی آب قنات‌ها و نبود امکان کشاورزی، روستا‌های خود را ترک کرده اند.

برخی تحقیقات دانشگاهی در سال ۸۸ نشان دادند که خراسان جنوبی خشک‌ترین دوره را در سال آبی ۷۸-۷۷ طی کرده و سال آبی ۷۱-۷۰ مرطوب‌ترین سال برای این استان بوده است.

نتایج تحقیقات دانشگاه‌های کشورمان نشان می‌دهد خشکسالی باعث خشک شدن آب‌های سطحی و زیرزمینی شده و تخریب پوشش گیاهی را به همراه دارد. از طرف دیگر از بین رفتن و افول حیات وحش و افزایش طوفان و گردوخاک نیز از دیگر اثرات خشکسالی معرفی شده است. به لحاظ اقتصادی هم خشکسالی سطح درآمد خانوار‌های روستایی از محصولات زراعی و دامی را کاهش می‌دهد و همین امر منجر به افزایش نرخ بیکاری در این مناطق می‌شود و آنچه در نهایت برای خانوار‌های آسیب دیده از خشکسالی رخ می‌دهد، افزایش فقر و وابستگی بیشتر به سازمان‌های حمایتی، افزایش مهاجرت و حتی بیشتر شدن فعالیت‌های غیرقانونی است.

درگیری ۷۸درصد مساحت خراسان جنوبی با انواع خشکسالی
اقلیم خراسان جنوبی، خشک است. آب و هوای این استان در دشت‌ها و مناطق هموار مرکز، غرب و جنوب این استان خشک و گرم بوده و در بخش‌های مرتفع شمال غربی استان و اطراف بیرجند آب و هوا خشک و ملایم است. بارش‌ها در این استان کمتر از متوسط بارش در کشور است به طوری که متوسط بارش در سال‌های ۶۸ تا ۹۵ در بیرجند تا ۱۵۰ میلیمتر بوده، در حالیکه در همین زمان متوسط بارش در کشور، بیش از ۲۲۵ میلیمتر ثبت شده است. البته این میزان کمتر از یک هفتم نزولات آسمانی در سطح جهان است.

این پژوهش‌ها نشان می‌دهند که حدود ۳۱ درصد از مساحت خراسان جنوبی با خشکسالی خفیف، ۲۳ درصد خشکسالی متوسط، ۲۴ درصد با خشکسالی شدید و حدود ۵ درصد نیز با خشکسالی بسیار شدید مواجه است. تحقیقات پژوهشگران تا سال ۹۵ نشان می‌دهد که این استان بیش از ۱۶۰۰ آبادی خالی از سکنه دارد. منظور از آبادی، مکان‌هایی است که قبلا محل سکونت خانواده‌هایی بوده و حالا با وجود ابنیه ها، از جمعیت خالی شده است. علت اصلی تخلیه این آبادی ها، نبود آب و خشکسالی گزارش شده است.

۱۶۰۰ آبادی خالی از سکنه در خراسان جنوبی / بی آبی امنیت را در شرق ایران به چالش می‌کشد/آبرسانی سیار به ۳۸۷ روستای خراسان جنوبی / خشکسالی‌های پی در پی غیزانیه‌هایی در شرق ایران ایجاد کرده است
از طرف دیگر، خشکسالی در خراسان جنوبی بر منابع آبی زیرزمینی نیز تأثیر زیادی گذاشته است. بیش از ۶۰۰ قنات در سطح استان خشک شده و ۱۲۵۰ رشته قنات آبدهی آن‌ها نیز از بین رفته، به طوری که دیگر امکان برداشت آب از آن‌ها وجود ندارد. ۵ درصد دشت‌های آبی این استان نیز در محدوده بحرانی قرار گرفته اند و برداشت آب از ۵۲ درصد دشت‌های این استان نیز ممنوع اعلام شده است. دشت بیرجند نیز از دشت‌های ممنوعه خراسان جنوبی شمرده می‌شود.

کاهش شدید منابع آبی زیرزمینی در خراسان جنوبی
تحقیقات پژوهشگران از آن حکایت دارد که افت آب زیرزمینی در دشت‌های خراسان جنوبی به طرز شدیدی ادامه دارد و در دشت بیرجند به میزان متوسط سالانه ۰.۶ متر در طی سه سال بوده است. پایین آمدن دبی چاه‌ها و افزایش عمق حفاری به سبب خشکسالی‌های اخیر، همچنین دور شدن منابع آبی باعث شده تا هزینه تأمین، انتقال و توزیع آب در خراسان جنوبی افزایش یابد. مردم این استان در روز‌های پرمصرف آب با کسری جدی آب مواجه می‌شوند که همین امر یکی از چالش‌های بزرگ و اصلی در مناطق شهری استان به شمار می‌رود.

قصه مردمی که آب ندارند
این توصیف‌ها درباره وضعیت آب در خراسان جنوبی وقتی ملموس‌تر می‌شود که بدانیم در این استان بیش از ۳۸۷ روستا وجود دارد که با تانکر به مردم آن‌ها آبرسانی می‌شود.

فاطمه هنری، دبیر خواهران قرارگاه احمدی روشن خراسان جنوبی در گفتگو با خبرنگار دانشگاه خبرگزاری دانشجو، با اشاره به وضعیت آبرسانی به این روستا‌ها بیان می‌کند: یکی از وظایفی که برای قرارگاه‌های احمدی روشن تعریف شده، مطالبه گری، شنیدن صدای مردم و رساندن حرف آنان به مسئولان است.


هنری به اتفاقاتی که در غیزانیه رخ داده، اشاره می‌کند و می‌گوید: برای مردم این روستا خوشحالم که مظلومیتشان دیده شد. مردم استان ما نجیب هستند و سال‌ها است که با بی آبی سر کرده اند و چیزی نگفته اند. اما بالاخره باید صدای مردم به گوش مسئولان برسد.

دبیر خواهران قرارگاه احمدی روشن خراسان جنوبی تأکید می‌کند: حق طبیعی هر انسانی است که از امکانات اولیه مانند آب برخوردار باشد و در خراسان جنوبی روستا‌هایی هستند که حتی از همین حق اولیه دور مانده اند.

وی با اشاره به اینکه عدالتخواهی از توصیه‌های امام خمینی (ره) در همان روز‌های اول انقلاب بود و مقام معظم رهبری هم در بیانات خود به خدمتگزاری مسئولان به محرومان اشاره می‌کنند، بیان می‌کند: اگر مسئولان ما به این رهنمود‌های امام و رهبری توجه می‌کردند، اکنون وضعیت در خراسان جنوبی اینگونه نبود.

هنری با بیان اینکه کمبود آب شرب در خراسان جنوبی مساله تازه‌ای نیست، می‌گوید: تعداد و وضعیت روستا‌هایی را که با تانکر آبرسانی می‌شوند یا آب ندارند، از شرکت آب و فاضلاب روستایی جویا شدیم که گفتند، چون اداره آبفا و آبفار ادغام شده، فعلا اطلاعات دقیقی ارائه نمی‌دهند تا وضعیت این اداره سروسامان بگیرد.

چند نمونه از مشکلات آبی روستا‌های خراسان جنوبی
وی ادامه می‌دهد: از طریق بسیج موضوع را پیگیری کردیم و به آمار ۳۸۷ روستا که با تانکر به آن‌ها آب رسانده می‌شود، رسیدیم. آبرسانی به این روستا‌ها هم به شکل دقیقی انجام نمی‌شود؛ گاهی تانکر آب می‌رسد گاهی نمی‌رسد؛ شاید یک تانکر آب در یک روستا فقط بتواند بعضی خانه‌ها را آبرسانی کند و تا زمانی که تانکر بعدی آب به روستا برسد، مردم بالادست آب نخواهند داشت.


به گفته هنری، در برخی روستا‌های خراسان جنوبی آب شیرین کن نصب شده است، اما به عنوان مثال در روستای چاهشند، از توابع شهرستان نهبندان ۲۰۰ خانوار جمعیت دارد و دو ماه است که دستگاه آب شیرین کن آن خراب است. هنری توضیح می‌دهد: پس از پیگیری متوجه شدیم که دستگاه در تهران است و هنوز تعمیر شده آن را نفرستاده اند!

دبیر خواهران قرارگاه شهید احمدی روشن خراسان جنوبی می‌گوید: در این پیگیری‌ها توانستیم وضعیت برخی روستا‌ها را رصد کنیم. مثلا روستا‌های بزن آباد، حاتم آباد و آچونی از توابع شهرستان قائن، تجهیزات دارند، اما آب ندارند. یا روستا‌های کرچ، خسروی و انجول در بخش خزری، آب دارند، لوله کشی ندارند! در تعدادی از روستا‌های بخش سده آریافر هم لوله‌ها فرسوده اند و آبی که از لوله‌ها خارج می‌شود، بدرنگ است و قابل شرب نیست.

به گفته وی در روستا‌های عشایری سرایان که آب شیرین کن دارند، این دستگاه‌ها اغلب خراب است. روستا‌های چاه قیاس، چاه ترخی، چاه قالب و چاه پنیری چنین وضعیتی دارند.

او همچنین به مشکل آبرسانی به روستا‌های بالادست یا کوهستانی اشاره می‌کند و برای نمونه از روستا‌های خورزاد، نوبهار و نبی خانی نام می‌برد. روستا‌های مردستان با ۷۰ خانوار جمعیت، باغ دهک با ۴۰ خانواده، فتح آباد با ۱۴۰ خانواده، جو زردان با ۱۹ خانواده، خودآفرید با ۱۳ خانواده، بیدک با ۵ خانواده، کورند با ۷۰ خانواده، موگند با ۱۷ خانواده و مجد با ۳۵ خانواده ساکن در روستا، مشکل خط انتقال آب دارند؛ یعنی یا لوله هایشان ترکیده یا فرسوده است.

هنری می‌گوید: این تنها بخشی از مناطق روستایی است با مشکلاتی مرتبط با آب دست و پنجه نرم می‌کنند.


وی با بیان اینکه پیش از مراجعه به مسئولان و مطالبه گری از آنان، به جمع آوری اطلاعات پرداختیم، می‌گوید: هفته گذشته وزیر نیرو به خراسان جنوبی آمده بود، آن روز گفتند که با حضور وزیر نیرو به ۱۰ روستا آبرسانی شده است!

دبیر خواهران قرارگاه شهید احمدی روشن خراسان جنوبی بیان می‌کند: به زودی جلسه‌ای با مدیران آب و فاضلاب استان داریم و از آن طریق مطالبات مردم را به گوش مسئولان می‌رسانیم.

وزیر نیرو در سفر هفته گذشته خود به خراسان جنوبی که در ۱۰ خرداد رخ داد، سد مخزنی سیاهوی سربیشه و پروژه آبرسانی پایدار برای ۱۵ روستا را در این استان افتتاح کرد. البته یادمان نرود که پروژه سد سیاهو از سال ۸۴ آغاز شده و پس از ۱۵ سال به مرحله آب گیری رسیده است. اردکانیان در خراسان جنوبی عملیات اجرایی یک نیروگاه بادی ۵۰ مگاواتی را هم کلنگ زده است. اما آیا این اقدامات برای کم آبی‌ها در خراسان جنوبی کافی است؟ وزرای اقتصادی دولت و نهاد ریاست جمهوری آیا برنامه‌ای طولانی مدت برای کاهش اثرات خشکسالی در خراسان جنوبی دارند؟

شعارسال، با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از سایت دانشجو، تاریخ انتشار: 19خرداد ۱۳۹۹، کدخبر: ۸۵۲۶۵۸: www.snn.ir