شعار سال:برخی آن را «ترکمانچای» خواندند و برخی «افتخار ملی». قرار داد ۲۰ ساله همکاری ایران و چین گرچه هنوز مورد تایید پکن قرار نگرفته، اما حسابی در ایران گرد و خاک به پا کرده است. از هر سو عدد و آماری درباره این قرار داد منتشر میشود، برخی برای آن یقه میدرند و فریاد واحسرتا برای از دست دادن جزایر جنوبی کشور سر میدهند و عدهای انتشار جزئیات را مشروط به موافقت طرف چینی میدانند و ادعاهای مطرح شده را تکذیب میکنند. قراردادی که پیشنویس آن از بهمن ۹۴ از سوی نهاد ریاست جمهوی منتشر شد، با «مخفیانه» برشمردنش از سوی رئیس جمهور سابق به کانون توجهات مبدل شد.
در چند روز اخیر نیز نشریات خارجی با ادعای دسترسی به برخی از مفاد این قرارداد، بر تنور آتش این بلوا دمیدند. در هر صورت باید منتظر ماند تا مفاد قرارداد به طور کامل منتشر شود تا «منافع ملی» را بر روی ترازوی آن قرار داد. پایگاه خبری تحلیلی اویل پرایس، روز دوشنبه مطلب جنجال برانگیزی را منتشر کرد که نمیتوان صحت و سقم آن را تایید کرد. بنا بر گزارش اویل پرایس، در پس این توافقنامه تجهیزات پیشرفته جنگ الکترونیک در حاشیه خلیج فارس مستقر خواهد شد و پدافند موشکی کشورهای عربی حوزه خلیج فارس را تضعیف خواهد کرد. این گزارش اشاره نمیکند که چین با کشورهایی حاشیه خلیج فارس و خصوصا با عربستان سعودی توافقی در همین سطح را به امضا رسانده است. از سوی دیگر این رسانه مدعی است که روسیه سامانه دفاع موشکی اس ـ ۴۰۰ را برای مقابله با حملات احتمالی آمریکا و اسرائیل در این منطقه مستقر خواهد کرد. این گزارش اشاره نمیکند که نسلهای قبلتر از اس ـ ۴۰۰ همچنان از سوی روسیه در اختیار ایران قرار نگرفته است و مسکو با تل آویو روابط حسنه و گاها استراتژیکی دارد و اساسا روسیه در کجای توافق تهران و پکن قرار دارد.
متن نهایی یا پیشنویس؟
صبح امروز، اما سندی با نام متن نهایی «همکاریهای جامع فی ما بین جمهوری خلق چین و جمهوری اسلامی ایران» از کانالهای غیررسمی منتشر شد که در واقع پیشنویس پیشنهادی ایران به پکن برای این توافق بوده و نمیتواند از آن به عنوان «متن نهایی» نام برد. با این وجود برخی از مفاد این پیشنویس قابل تامل است. این سند به عنوان یک سند استراتژیک که در حوزه اقتصادی به طور معمول میان دولتها منعقد میشود بر گسترش همکاریهای اقتصادی، فناوری و گردشگری تاکید میکند. در این سند، اما این همکاری به صورت «راهبردی» معنا شده و نشان از حساسیت این همکاری و سطح امنیتی آن میدهد. از جمله اهداف دیگر این سند، «حمایت از مواضع طرفین در مجامع بین المللی و سازمانهای منطقهای است» گرچه این عبارت، فارغ از هرگونه تعهد و ضمانت اجرایی است، اما نشان از نزدیکی راهبردی تهران پکن میدهد. در متن پیشنهادی ایران، همکاریهای حوزه انرژی (نفت، انرژیهای تجدیدپذیر و هستهای غیر نظامی)، همکاریهای بانکی، توسعه حمل و نقل، فقر و همکاریهای علمی به عنوان زمینههای همکاری ذکر شده است. آنچه که در متن این سند قابل توجه است، برخلاف موجی که در فضای مجازی بر سر به یغما رفتن منافع ملی به راه افتاد، استفاده از افعالی، چون «تشویق شرکتهای چینی به مشارکت»، «حمایت از شرکتها برای مشارکت»، «شناسایی و بکارگیری راهبردهای حمایتی و ترغیبی» و از این دست است. گرچه ذکر مجدد این نکته نیز الزامی است که این سند، تنها سند پیشنهادی ایران به چین است و میتواند با سند نهایی و مورد توافق چین تفاوت بسیاری داشته باشد. گرچه تا زمان نگارش این گزارش مسئولین ایرانی درباره این متن منتشر شده در فضای مجازی و همچنین جزئیات متن نهایی میان دو کشور سخن نگفتهاند شاید باید منتظر ماند تا صدایی از سوی پکن به گوش برسد.
فضای مجازی و واکنش سیاسیون
انتقادات و موضعگیریها نسبت به قراردادی که هنوز متن آن منتشر نشده، سبب شد تا سخنگوی وزارت خارجه ایران، نسبت به اضهارات ضد و نقیض واکنش نشان دهد. موسوی گفت «برنامه همکاریهای جامع ایران و چین یک نقشه راه روشن و ریل گذاری اصولی برای روابط دو کشور مهم در دنیای آینده است؛ جایی که چین به عنوان قدرت اول اقتصادی دنیا در آینده نزدیک و ایران به عنوان قدرت بزرگ منطقه غرب آسیا، میتوانند با روابطی مکمل و مستقل از قدرتهای سنتی و سلطه گر غربی، ضمن تامین منافع مشترک، در برابر فشار قلدرها ایستادگی کنند. نه از واگذاری جزایر ایرانی خبری است و نه حضور نیروی نظامی و نه سایر موهومات! شگرد کهنه دروغ پردازی و انتشار اطلاعات غلط برای دریافت جزئیات و اطلاعات صحیح که توسط دشمنان منافع دو ملت به جد پیگیری میشود، راه به جایی نخواهد برد».
سخنگوی دولت نیز روز گذشته تاکید کرد که هیچ چیز محرمانه و مخفیانهای درباره سند همکاری ایران و چین وجود ندارد. معاون رئیسجمهور نیز در جلسه ستاد هماهنگی روابط اقتصادی خارجی در روز سهشنبه تاکید کرد که دولت باید با شهامت از توسعه روابط راهبردی کشور با پکن دفاع کند. در باب منتشر نشدن جزئیات متن توافق، محسن بهاروند، معاونت حقوقی و بین الملل وزارت امور خارجه روز گذشته دلیل آن را ملاحظات طرف چینی معرفی کرد و این احتمال را مطرح ساخت که درز اطلاعات سبب از بین رفتن اعتماد طرفین گردد. وزارت خارجه ایالات متحده نیز بر این موج سوار شده و به آن نام «ترکمانچای» داد.
فروش و واگذاری جزیره کیش از دیگر مباحثی بود که در فضای مجازی به شدت انعکاس یافت و بار دیگر نام «قرارداد ترکمانچای» را از گنجینه حافظه ایرانی بیرون کشید. صبح امروز، اما دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی در این باره نیز موضعگیری کرد و گفت که در قرارداد ٢٥ ساله با چین هیچ مسئله محرمانهای وجود ندارد و تاکنون هیچ قراردادی برای واگذاری زمین، بندر و... نداشتهایم و این اخبار هیچ منبع و منشاء مستندی ندارد.
اهمیت شراکت برای چین
در میان قدرتهای بزرگ، چین تنها کشوری است که سیاستی «غیراتحادی» را دنبال میکند. این انتخاب گرچه از تجربه شکست «اتحاد» با شوروی نشات گرفته است، اما ترکشهای آن تا امروز در خطوط سیاست خارجی چین پررنگ است. پس از پایان جنگ سرد، چین دیپلماسی «شراکت استراتژیک» را الگوی سیاست خارجی خود قرار داد و آغوش خود را به سوی دیپلماسی چند بعدی در جهان چند قطبی و در حال جهانی شدن گشود تا جایی که قریب به یک چهارم از کشورهای جهان در زمره شرکای استراتژیک این کشور جای گرفتند. بنا به گزارش مرکز مطالعات اروپایی فراید، گرچه چین در مواجه با هر یک از شرکا، محاسبات خود را دارد، اما هسته این شراکت را حراست از منافع مرکزی ملی در منطقی دفاعی و بهبود شرایط برای پیشرفت چین در منطقی اعلامی تشکیل میدهد. چین همچنین از این شراکت استراتژیک برای پیشبرد دیپلماسی و روابط دو جانبه بهره میبرد. همگام با توسعه چین، لیست شرکای استراتژیک این کشور بالا بلندتر میشود.
برخی از متخصصان حوزه چین نیز بر این باورند که چین با توسعه شبکه شرکای خود در جهان سه هدف اصلی را دنبال میکند، مقابله با فشارهای ایالات متحده، برقراری صلح و ثبات در مرزهای خود و رسیدن به هدف طولانی مدتتر مدرنیزاسیون در کشورش. در میان اسنادی که چین برای شرکای خود ترتیب داده است، برخی از کشورهای زیر چتری با نام «شراکت استراتژیک جامع» قرار گرفتهاند که توافق با ایران نیز در ذیل همین شراکت قرار دارد. کشورهایی، چون عربستان سعودی، الجزیره، روسیه، اتحادیه اروپا در این طبقهبندی جای میگیرند. برخی از کشورها با نام «شراکت استراتژیک» با این کشور وارد توافق شده اند که از میان آنان میتوان به کانادا، قطر، امارات متحده عربی، اردن و عراق اشاره کرد. «شراکت» نیز دسته سومی است که چین، روابط خود را در با آنان تنظیم کرده که بلژیک و رومانی در این دسته قرار میگیرند. در همه این طبقهبندیها، چین در سطوح مختلف در جستجوی رسیدن به اهداف خود در هفت حوزه است. منافع مرکزی، منافع امنیتی و مبارزه با تروریسم، همکاریهای نظامی، مسائل منطقهای و بینالمللی، اقتصاد، هوا و فضا و در نهایت فرهنگ این حوزهها را تشکیل میدهند.
در نهایت باید توجه داشت که زمستان گذشته ایران پس از انقلاب اسلامی برای نخستین بار در یک رزمایش مشترک با روسیه و چین به عنوان دو قدرت جهانی در آبهای خلیج فارس شرکت کرد و دیدار عالیترین مقامات سیاسی بین سه کشور خود نشان از نزدیکی تهران به مسکو و پکن میدهد. گرچه همکاریهای استراتژیک برای هر بازیگر روابط بین الملل حیاتی محسوب میشود اما بایستی این همکاری به شکلی متوازن میان جهانیان توزیع شود.
شعارسال،با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت خبری تحلیلی دیدارنیوز ،تاریخ انتشار: 18 تیر 1399،کدخبر: 65207 ،www.didar.news