نظم اجتماعی که پیامبر (ص) ایجاد کرده بود مبتنی بر انسان آزاد مؤمن بود؛ این انسان جامعه را به درستی میسازد. پیامبر (ص) دولت را براساس توافق و قرارداد و جامعه مدنی شکل داده بود و دولت کوچک در کنار جامعه بزرگ را شکل میداد. اما بنی امیه جامعه را لاغر کرد و حقوق مردم و آزادی انسانها را کاهش داد و دولت را فربه و مطلقه کرد.
شعار سال : عضو هیأت علمی دانشگاه تهران با بیان اینکه فساد از نظر امام حسین (ع) کم و زیاد شدن سنت پیامبر (ص) است، گفت: نظم اجتماعی که پیامبر (ص) ایجاد کرده بود مبتنی بر انسان آزاد مؤمن بود؛ این انسان جامعه را به درستی میسازد.
حجت الاسلام و المسلمین داود فیرحی در سلسله نشستهای مجازی کانون توحید در خصوص «مفهوم فساد و اصلاح در نهضت عاشورا» گفت: در نهضت عاشورا کلمه «اصلاح» زیاد استفاده میشود و بعضا این کلمات در طول زمان معنایش تغییر میکند. معنای مدرن اصلاح تحت تأثیر انقلابهای جدید است و اصلاح در برابر انقلاب به کار میرود. اصلاح به معنای مدرن آن به عنوان یک حرکت تدریجی و محافظه کارانه در برابر انقلاب است که عمیق و ناگهانی است.
عضو هیأت علمی دانشگاه تهران افزود: برخی متفکران چپ قبل از انقلاب، به جای نهضت و اصلاح حسینی از کلمه «قیام» استفاده میکردند که بار چریکی و نظامی دارد؛ در حالی که کتاب «نهضت حسینی» چنین ادبیات و حالتی را ندارد. مرحوم شریعتی برای حرکت حسینی واژه «انقلاب» را به کار میبرد و در واقع تعبیر انقلاب در آن زمان، لازمه جمع آوری تسلیحات و نیروی نظامی است. از همین رو چنین فضایی را ایجاد کردند که حرکت امام حسین (ع) قیام است. در حالی که در ادبیات امام حسین (ع) واژه «خروج» وجود دارد و خروج یعنی حرکت و از جای خود تکان خوردن. امام حسین (ع) همچنین واژه اصلاح را به کار بردند.
وی با اشاره به اینکه اصلاح در ادبیات سنتی در برابر «فساد» یا «افساد» است، اظهار داشت: در نظریات کلاسیک فساد دو گونه است. نوع اول به صورت تدریجی است؛ مثل زنگ زدن آهن. یعنی حکومت خود به خود از درون به صورت تدریجی فاسد میشود. نوع دوم حالت فساد دفعی و بیرونی دارد که به آن افساد میگویند؛ مثل اینکه بر آهن اسید بریزیم.
فیرحی یادآور شد: در یک تقسیم بندی دیگر هم فساد دو گونه است. یک نوع کم شدن محتوا و لاغر شدن و یک نوع افزودن غیر به محتوا و آلودن است و اصلاح در هر نوع فساد باید عکس آن اتفاق باشد؛ یعنی اگر محتوای صحیح کمرنگ شده باشد باید آن را تقویت و اگر افزودههای خارجی داشته باشد باید آنها را پیراست و زدود.
وی با اشاره به اینکه هر جامعهای معیار خودش را دارد و فسادی که رخ میدهد در تغییر آن معیار است، تصریح کرد: معیار حسین بن علی (ع) که نگران تغییر آن بود و فساد را تغییر آن میدانست، سنت پیامبر (ص) بود و فساد از نظر امام حسین (ع)، یعنی کم و زیاد شدن سنت پیامبر و اصلاح از نگاه ایشان یعنی بازگشت به سنت پیامبر (ص).
استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران ادامه داد: در سالهای پس از پیامبر (ص) دو مولفه تغییر کرد؛ یکی اینکه تفسیر وحی عوض شد و دیگری هم این بود که سیره پیامبر (ص) را تحریف کردند. از نظر امیرمؤمنان (ع)، فساد یعنی از جا درآمدن سنت و سیره پیامبر (ص). نظم اجتماعی که پیامبر (ص) ایجاد کرده بود مبتنی بر انسان آزاد مؤمن بود؛ این انسان جامعه را به درستی میسازد.
وی افزود: زمان خلیفه دوم، عمر گفت اگر من کج رفتم چه میکنید؟ گفتند با شمشیر راستت میکنیم؛ یعنی معیار و شاقول مشخص آن دوران سیره و سنت پیامبر (ص) بود. در زمان پیامبر (ص) انسانها آزاد بودند. اگر پیامبر دو معجزه داشت یکی قرآن و دیگری حکومت مبتنی بر قرارداد و توافقات بود. حتی در اختلاف و جنگ با یهود هم مبدأ پیامبر نیست بلکه اختلاف با اوس و خزرج بود که پس از افول تنش، پیامبر حقوق یهود را برمی گرداند. در مورد مسیحیان بیش از این است و پیامبر میگوید شما مثل مایید.
فیرحی تأکید کرد: پیامبر (ص) دولت را براساس توافق و قرارداد و جامعه مدنی شکل داده بود و دولت کوچک در کنار جامعه بزرگ را شکل میداد. اما بنی امیه جامعه را لاغر کرد و حقوق مردم و آزادی انسانها را کاهش داد و دولت را فربه و مطلقه کرد. سیدالشهدا (ع) در خطبهای که در مکه قبل از سفر به کربلا یا سال قبل بیان میکند، تفسیر و تصویر دقیقی از جامعه نشان میدهد. در متن مدینه هم که به عنوان وصیتنامه امام است شرایط مدینه تشریح شده است.
وی افزود:، چون راه خروج بر امام (ع) بسته شده است، ایشان ناگهانی و به صورت پوششی از مدینه و مکه خارج میشود و میفرماید من بی دلیل یا از سر خوشی خروج نکردم بلکه میخواهم به سیره جدّم باز گردم. میفرماید من در این مسیر نظرم را خواهم گفت؛ هرکس خواست بپذیرد و هرکس خواست رد کند و من صبر میکنم تا تقدیر الهی رخ دهد.
عضو هیأت علمی دانشگاه تهران یادآور شد: در ابتدای حکومت امیرمؤمنان (ع) هم شعار اصلی بازگشت به سیره پیامبر (ص) است، اما آنقدر سیره تغییر کرده که کسی نمیداند سیره پیامبر (ص) چیست. این به اصطلاح تغییر دی انای جامعه است؛ این یک حرکت چریکی نیست بلکه یک حرکت گفتمانی و روشنگرانه است.
وی اظهار داشت: امام حسین (ع) در خطبه منا میفرماید «شماای نخبگان دینی و اجتماعی کاری کردید که هیبت جامعه شکسته شد و بازی را باختید. همه چیز در اختیار حکومت قرار گرفته و دین را طوری که میخواهد ارائه میدهد. اعتبارتان را از دست ندادید جز به خاطر اختلافتان در حق و سنت پیامبر (ص) که موجب گم شدن سیره و راه درست شد.
فیرحی با بیان اینکه در هرکشوری چهار وضعیت ممکن است به وجود بیاید، تصریح کرد: جامعه قوی و دولت قوی، که هر کدام کار خود را میکند؛ مثل دولتهای اروپایی. جامعه ضعیف و دولت ضعیف، نه جامعه میتواند دولت را تغییر دهد و نه دولت جامعه را؛ مثل یمن. جامعه قوی و دولت ضعیف، که جامعه، دولت را سرنگون میکند.
وی ادامه داد: نوع چهارم دولت قوی و جامعه ضعیف است که دولت همه فضای فرهنگی، دینی، آزادی و حرکتهای اجتماعی را تصرف میکند؛ دولت هم قانونگذار است و هم مفسر و جامعه را لاغر میکند و به اصطلاح خون جامعه را میمکد. در این شرایط مردم چارهای جز چاپلوسی دولت ندارند تا باقی بمانند. نخبگان جامعه در چنین شرایطی به سمت سوء استفاده میروند. نخبگان و علمای دین شرایط دین را تحریف میکنند تا با سلیقه حکومت تطبیق پیدا کند.
استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران افزود: امام حسین (ع) میفرماید، «جامعه توانش را از دست داد و تبدیل به مستضعفانی شد که در برابر اربابان مطیعند و به خاطر نان شب، کمر خم کردند. مستضعف یعنی کسی که توسط قدرت و حکومت ضعیف شده و جامعه را لاغر و ضعیف کردند تا در حکمرانی هر تقلبی که بخواهند بتوانند انجام دهند و حقایق را وارونه کنند و هر خط و سیاستی که میخواهند میگذارند. هرکس شرورتر و زورگوتر، استوارتر. به هر شهری بروی، منبرهایی وجود دارد که با صدای بلند استبداد را توجیه میکنند. دین در واقع وسیله حکومت شده و بی اعتمادی مردم به نخبگان دینی به دین سرایت میکند و اعتقاد مردم به خدا از دست میرود».
وی با اشاره به اینکه در کوفه نیز شاهد متنی هستیم، گفت: کوفیان به دلیل ترس از شام به امام حسین (ع) تمایل داشتند، اما جرأت میدانداری را نداشتند. به همین دلیل فرزدق به امام میگوید: «قلوب کوفیان با توست، اما شمشیرهایشان با امویان است». این تناقض کامل درون مردم، نتیجه عملکرد انحرافی حکومت است و سیدالشهداء (ع) میفرماید، «درست است و مردم بنده اموالشان هستند و اگر تناقضی بین دنیا و دین باشد، به سوی دین نمیآیند».
شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته ازجماران، تاریخ انتشار: ۷ شهریور، ۱۳۹۹، کدخبر: jamaran.news /۱۴۶۶۴۹۹