شعار سال، همه‌گیری بیماری کووید-۱۹ و لزوم رعایت پروتکل‌های بهداشتی مانع برگزاری سی‌وسومین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران شد. ناشران به دلیل برگزار نشدن نمایشگاه بین‌المللی کتاب در سال ۹۹ با خسارات زیادی مواجه شدند و به منظور جبران برخی از زیان‌ها، تصمیم به برگزاری نمایشگاه کتاب به صورت مجازی گرفته شد.

نخستین دوره نمایشگاه مجازی کتاب که قرار بود از اول تا ششم بهمن ۹۹ برگزار شود، بعد از دو بار تمدید، در روز دهم بهمن به کار خود پایان داد. مجری برگزاری نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران، موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران بود و شرکت ملی پست جمهوری اسلامی ایران و بانک صادرات به‌عنوان بانک عامل، دو همکار اصلی این موسسه شناخته شدند.

نمایشگاه مجازی کتاب تهران با مشارکت هزار و ۷۳۲ ناشر داخلی و ۱۸۰ ناشر خارجی با عرضه بیش از ۱۲۰ هزار عنوان کتاب از سوی ناشران حاضر در نمایشگاه آغاز به‌کار کرد. قابلیت فضای مجازی، امکان افزایش تعداد عنوان کتاب از ۱۰۰ هزار عنوان بارگذاری شده تا سقف ۳۵۰ هزار را ایجاد کرده است.

براساس آیین‌نامه، کتاب‌های منتشر شده از سال ۱۳۹۲ تا کنون از سوی ناشران شرکت‌کننده در نمایشگاه عرضه شده است. در بخش داخلی نمایشگاه، کتاب‌ها با ۲۰ درصد تخفیف و در بخش خارجی با ۵۰ تا ۷۰ درصد تخفیف عرضه شد. امکان خرید ۲۴ ساعته امکان‌پذیر بود و جست‌وجوی کتاب در سایت نمایشگاه، براساس نام ناشر و عنوان کتاب فراهم بود.

تشکر وزیر از شرکت پست
شرکت ملی پست، تمهیدات ویژه‌ای برای ارائه خدمت به ناشران عضو سامانه، پیش‌بینی کرده بود؛ ازجمله عرضه لفاف ویژه برای بسته‌بندی کتاب در دو اندازه، خودروی‌های ویژه حمل بار نمایشگاه کتاب، تامین نیروی انسانی برای جمع‌آوری بسته‌های کتاب از دفتر ناشران، آمادگی ۱۲۰۰ دفتر پست در سراسر کشور همچنین پیش‌بینی فضای ۱۰۰ متری در شعبه شهید یوسفیان و همچنین فضای در ابعاد ۵ هزار مترمربع در مرکز مکانیزه لشگر پایتخت پیش‌بینی شده بود.

بسیاری از ناشران بر عملکرد خوب شرکت پست در این دوره از نمایشگاه مجازی کتاب تاکید داشتند. حتی سیدعباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در صفحه توئیتری خود از شرکت ملی پست ایران در نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران تشکر کرد.

از طرفی  نیز به ناشران برای ارسال بسته‌های کتاب با فاکتور زیر ۵۰ هزار تومان یارانه تخصیص داد؛ برای بسته‌معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامیهای بیش از این مبلغ نیز براساس مسافت و نرخ پست تعیین و با تخفیف ۵۰ تا ۷۰ درصدی برای ناشران محاسبه شد؛ به‌عبارت دیگر ارسال هر بسته تا ۲ کیلوگرم با حدود ۷۰ درصد تخفیف و پرداخت مبلغ ۵ هزار تومان، ۲۵ درصد تخفیف در هزینه ارسال بیشتر از ۲ کیلوگرم و عرضه کارتن ویژه ارسال کتاب با قیمت تمام شده و بدون سود در شعب و دفاتر پست انجام شد. هزینه ارسال خرید‌های نمایشگاهی برای خریداران رایگان بود.

رایت سنتر نمایشگاه مجازی مقدمه‌ای برای فعالیت‌های دوره‌های بعد
در بخش بین‌الملل و رایت‌سنتر (خریدوفروش حق نشر) نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران ۱۴۲ فعال فرهنگی در قالب موسسه‌های انتشاراتی حضور داشتند که از این تعداد ۱۰۹ مرکز از ۲۴ کشور دنیا شرکت کردند. برخی نمایندگان حاضر در نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران، پیش‌تر سابقه حضور در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران را نداشتند.

در بخش بین‌الملل، امکان تبادل‌رایت ۱۴۵۰ عنوان کتاب برای ناشران داخلی و خارجی فراهم شده‌بود. با حضور۱۸۰ سخنران داخلی و خارجی۲۰ نشست آنلاین و ۱۰ نشست آفلاین در بخش بین‌الملل و ۲۵ نشست فرهنگی داخلی برگزار و از طریق سایت نمایشگاه پخش شد.

مبادلات حق کپی‌رایت در نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب، یکی از اقدامات مهم در بخش رایت سنتر بود.
مجید جعفری اقدم مدیر آژانس ادبی پل درباره مبادلات بین‌المللی نمایشگاه مجازی کتاب گفت: رایت سنتر نمایشگاه مجازی کتاب خروجی مشخصی نداشت؛ زیرا با شرایط و امکانات موجود در سایت امکان تبادل رایت، کم است و باید امکانات دیگری به بخش رایت سنتر اضافه شود.
از طرفی احمد ذوعلم مدیر آژانس ادبی دایره مینا به ایبنا گفت: نخستین نمایشگاه مجازی کتاب، مقدماتی را برای مذاکره با آژانس‌ها و ناشران خارجی فراهم کرد و آژانس ادبی دایره مینا توانست با ناشرانی از کشور‌های اردن و صربستان و آژانس‌های ادبی از کشور‌های آلمان، ویتنام و ترکیه تعامل داشته باشد.

فروش بالای نخستین نمایشگاه مجازی
جمعه دهم بهمن آخرین روز نمایشگاه مجازی کتاب بود. در پایان این روز، سیدعباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در صفحه توئیترش به آمار آخرین ساعات نمایشگاه مجازی کتاب اشاره کرد: این نمایشگاه حدود ۶۲ میلیارد تومان و یک میلیون و ۲۰۰ هزار کتاب فروش داشت. نشست‌های داخلی و بین‌المللی با ۵۰ موضوع و ۲۰۰ سخنران در این نمایشگاه برگزار شد.

براساس اعلام خانه کتاب و ادبیات ایران، در نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران ۲۲۳ هزار و ۸۶۷ سفارش ثبت شده است که از این تعداد ۱۲۲ هزار و ۴۵۸ سفارش ارسال و ۱۰۱هزار و ۴۰۹ سفارش در انتظار ارسال هستند. همچنین در مدت زمان برگزاری این نمایشگاه ۵۷۰ هزار و ۸۲۹ بسته از طریق پست و ۲۷ هزار و ۸۰۵ بسته از طریق خود ناشر ارسال شد.

با پایان یافتن نمایشگاه، ناشران و خریداران کتاب به منظور پیگیری خرید و سفارش‌های خود به پنل شخصی دسترسی خواهند داشت. با توجه به افزایش حجم کتاب‌های درخواستی از ناشران و طبق هماهنگی با شرکت ملی پست ایران، ناشران تا ۱۴ بهمن‌ماه فرصت دارند سفارش‌ها را تحویل پست دهند.

همه این عوامل موجب شده تا ناشران رضایت نسبی خود را اعلام کنند، اما کتابفروش‌ها همچنان از این وضعیت گلایه‌مند بوده و معتقدند نمایشگاه کتاب چه مجازی و چه فیزیکی لطمه به حیات کتابفروشی‌هاست.

برگزاری نمایشگاهی که کتاب‌فروشان را فراموش نکند
کرونا بسیاری از رفتار‌ها را تغییر داد. شیوه برگزاری رویداد‌های فرهنگی که سال‌ها سابقه داشتند، دستخوش تغییر شد. نخستین دوره نمایشگاه مجازی کتاب تهران، تجربه‌ای برای برگزاری بهتر این رویداد فرهنگی در دوره‌های آینده بود.
با بررسی دقیق عملکرد نمایشگاه مجازی کتاب و استفاده از تجربیات فعالان حوزه نشر و فروش در فضای مجازی، مشکلات این نمایشگاه قابل حل خواهد بود.

خریدوفروش مجازی یکی از راه‌های امن برای انجام فعالیت‌های روزمره در دوران شیوع ویروس کروناست، در چنین شرایطی برخی ایده برگزاری نمایشگاه دائمی کتاب به صورت مجازی را ارئه می‌دهند و از طرفی برخی با توجه به وضعیت کتاب‌فروشان و زیان‌هایی که از رکود اقتصادی و محدودیت تردد دیدند، خواهان برگزاری نمایشگاه کتاب در قالب طرح‌هایی هستند که کتاب‌فروشان و شرکت‌های پخش را هم وارد گردش مالی کند.
مساله مهم در این میان ایجاد بستر‌های بحث و گفتگو و بررسی همه مسائل نخستین دوره نمایشگاه مجازی کتاب است.
شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت ایرنا پلاس، تاریخ انتشار: ۱۶ بهمن ۹۹، کد خبر: ۸۴۲۰۷۶۵۸، www.plus.irna.ir.