شعار سال: ساحت‌های مختلف جامعه ایران نیز متأثر از شیوع این ویروس، با دشواری‌های جدی مواجه شده و منشأ بسیاری از چالش‌های پنهان در حوزه‌هایی نظیر آموزش، سلامت، اشتغال، فقر، و ... و ناپایداری‌هایی را در ساحت‌های مختلف حیات اجتماعی ایجاد کرده است که چه‌بسا به تغییراتی پایدار و پردامنه منجر شود. از این‌رو، انجمن جامعه‌شناسی ایران نیز در پنجمین همایش ملی دو سالانه خود با عنوان پژوهش اجتماعی و فرهنگی در جامعه ایران، بخش ویژه‌ای را به پژوهش‌های انجام‌شده درباره تأثیر شیوع کووید۱۹ بر جامعه ایران اختصاص داد.

 

به گزارش «ایران» حسین سراج‌زاده، رئیس انجمن جامعه‌شناسی ایران در این همایش که به صورت آنلاین برگزار شد، می‌گوید: با توجه به اینکه یک سال است که کشور‌های جهان و از جمله ایران درگیر پاندمی کووید۱۹ شده، موضوع بخش ویژه همایش به این پدیده نوظهور در جامعه ایران اختصاص یافته است. شواهد آماری و گفتگو‌های جاری در بین مردم، صاحبنظران، سیاستمداران و رسانه‌ها هم حاکی از این است که [در این یک سال]مشکلات و مسائل مبتلابه اجتماعی گسترده، مزمن و عمیق شدند و تورم، بیکاری، فقر و تهیدستی شدت گرفت. به گفته وی، در کنار نیرو‌های تهدید کننده و فرساینده، استعداد‌ها و ظرفیت‌های بزرگی برای پشت‌سر گذاشتن بحران‌ها وجود دارد، ما امروز بیش از هر زمانی نیازمند خرد و بینش جامعه‌شناختی هستیم تا واقعیت‌های موجود جامعه را به‌گونه‌ای روشمند و معتبر بشناسیم و چشم انداز‌های واقع‌بینانه از برابری و رهایی و همبستگی و یکپارچگی اجتماعی ترسیم کنیم.

ضرورت مشارکت عمومی در مدیریت بحران کرونا

مصطفی معین، وزیر سابق علوم و رئیس شورای عالی نظام پزشکی هم در این نشست با اشاره به نقش و مسئولیت اجتماعی دانشگاه و نهاد‌های علمی در بحران کرونا، بیان کرد: نقش دانشگاه‌ها و انجمن‌های علمی ایران به عنوان بخش علمی جامعه مدنی در فرایند مدیریت بحران کرونا با توجه به تلفات عظیم انسانی و خسارات اقتصادی آن از جمله موضوعات حائز اهمیت است که نیازمند بررسی و اقدام عملی است. توانمند‌تر شدن جامعه در تعامل فعال با دانشگاه‌ها و نهاد‌های علمی سبب می‌شود، شهروندان با افزایش سواد سلامت بتوانند شایعات، خرافه‌ها و شبه علم را تشخیص دهند و امور آموزش، مهارت و مراقبت‌های بهداشتی و زیست محیطی را به خوبی مدیریت کنند. او می‌افزاید: تلاش شده که چگونگی ایفای مسئولیت اجتماعی دانشگاه و انجمن‌های علمی به عنوان نهاد‌های واسط فرهنگی به منظور ارائه راه‌حل‌های کارشناسانه برای مسائل دشوار، آینده پژوهی و پیش‌بینی چشم‌انداز آتی پاندمی کووید۱۹ و مطالعه جهش‌های احتمالی ویروس و دادن هشدار‌های ضروری مورد بررسی دقیق قرار گیرد و راهبرد‌های مناسب نیز پیشنهاد شود. به اعتقاد دکتر معین، همان اوایل فروردین تا حدودی بیماری کنترل شد، اما تابستان و پاییز خوبی نداشتیم و امروز هم کنترل کافی وجود ندارد. مشخص شده که بهره‌گیری نهادمندی از نهاد دانشگاه و انجمن‌های علمی به عمل نیامده است، مدیریت بحران در کشور ما به خوبی عمل نکرده و باید نهاد‌های مدنی بیش از گذشته فعال شوند و بتوانیم مشارکت عمومی را نیز جلب کنیم.

کرونا تهدیدی برای جامعه مدنی

سعید مدنی، جامعه‌شناس هم با بیان اینکه فعالیت در جامعه مدنی، مستلزم پذیرش نوعی هویت مستقل است، می‌گوید: شرایط حاصل از کرونا تهدیدی برای جامعه مدنی محسوب می‌شود، برای مثال با فاصله‌گذاری اجتماعی، روابط بسیاری منحل می‌شود، در واقع فاصله‌گذاری فیزیکی، موجب می‌شود که امکان سازماندهی ملاقات و بحث و گفتگو تا حدودی برای سازمان‌های مردم‌نهاد محدود شود و سازمان‌ها ناچار هستند، فعالیت‌های خود را محدود کنند یا برنامه‌ریزی‌های خود را به حالت تعلیق در آورند، چون اساساً زمان پاندمی، فعالیت‌های عادی متوقف می‌شود. او می‌افزاید: کرونا برای جامعه مدنی فقط تهدید نیست، بلکه فرصت‌هایی هم ایجاد می‌کند، شرایط جدید موجب شده که جامعه مدنی به شکل‌های دیگری از بسیج اجتماعی بیندیشد و منابع فعالیت‌های خود را بسیج کند؛ با توجه به قابلیت‌های جامعه مدنی شرایط حاصل از کرونا، سبب افزایش اعتماد عمومی مردم به این سازمان‌ها می‌شود و در نهایت سازمان‌های جامعه مدنی می‌توانند مداخلات جدی‌تری را انجام دهند.

واکنش اجتماعی وتقدیر از وظیفه شناسی کادر درمان

سیمین کاظمی، جامعه‌شناس نیز با اشاره به همه‌گیری کووید۱۹ و بازگشت پزشکی به دگردوستی در نشست جامعه‌شناسی پزشکی و سلامت در کووید۱۹ می‌گوید: با ظهور پاندمی کرونا به عنوان یک بیماری خطرناک و کشنده، پزشکان و سایر اعضای کادر درمان در شرایطی قرار گرفتند که می‌بایست، در حالی که سایر مشاغل برای مصونیت در برابر بیماری به شکل تعلیق درآمده و خانه‌نشینی اختیار کرده بودند، به تشخیص و درمان و کمک به بیماران مشغول شده و خود را در معرض بیماری قرار دهند. در شرایط پاندمی کووید۱۹ از آنجا که مواجهه با بیماری خطر مرگ به همراه دارد، نمی‌توان از پزشکان انتظار داشت، صرفاً تحت مناسبات پزشکی، تجاری ریسک درمان را به جان بخرند، در اینجا جزء دیگری از پزشکی به یاد می‌آید و آن آلتروئیسم یا دگردوستی است که پزشک را ترغیب می‌کند با ترجیح دادن منافع دیگران، [به منافع خود]نه تنها در کنج عافیت و امنیت ننشیند، بلکه برای کمک به بیماران مبتلا به کرونا پای در میدان گذارد. به گفته کاظمی، همه‌گیری کووید۱۹ که پذیرش مواجهه و مقابله با آن از سوی پزشکان نیازمند از خود گذشتگی و ترجیح منافع و مصالح دیگری به سلامت خود بود، ضرورت احیای دگردوستی پزشکی را آشکار کرد. بعد از همه‌گیری کووید۱۹، پزشکان و اعضای کادر درمان در چشم جامعه همچون قهرمانانی نگریسته می‌شوند که با فداکاری برای حفظ سلامت جامعه کوشش می‌کنند و واکنش اجتماعی به این گروه توأم با سپاسگزاری و وظیفه‌شناسی بوده است.

کرونا فرهنگ و جامعه

مرضیه شهریاری، جامعه شناس هم با اشاره به سینوسی شدن ویروس کووید۱۹ در استان خوزستان می‌گوید: بی‌تفاوتی اجتماعی نسبت به مسأله در استان خوزستان از جایی شروع می‌شود که هرکس از زاویه منافع خود به مسأله می‌نگرد، این مسأله ناشی از بی‌فرهنگی نیست، بلکه عدم توجه و خط قرمزی ندیدن پدیده‌های بحرانی است. در تبیین علل رفتاری مردم در برخورد با رویداد‌های مختلف از جمله بحران کرونا، نوع نگاه و بررسی ابعاد اجتماعی آن یکی از مهمترین شیوه‌های شناخت و بررسی است. او می‌افزاید رفتار‌های اجتماعی و شیوه زیست افراد تعیین می‌کند که قدرت بیماری زایی کرونا تا کجا می‌تواند ادامه پیدا کند؛ در کنار جنبه‌های ساختاری، مشکلات استان خوزستان را باید از نظر فقر شاخص‌های توسعه‌ای، حاشیه‌نشینی و شرایط خاص اقلیمی نیز در نظر گرفت و در نهایت هم سلامت در این مناطق به کالایی تبدیل شده که طبقات فرادست با قدرت مالی خود می‌توانند به دست آورند و سلامت بهتری برای خود و خانواده خود تضمین کنند و با هزینه بیشتر و کسب شرایط بهداشتی تغذیه‌ای در مواجهه با ویروس کرونا، در معرض کمترین آسیب‌پذیری قرار گیرند.

عزاداری در رسانه‌های اجتماعی و مجازی

رضا تسلیمی طهرانی، جامعه‌شناس نیز با اشاره به آیین‌های عزاداری در دوران کرونا می‌گوید: در حال حاضر بسیاری از افراد، جان خود را بر اثر کرونا از دست می‌دهند، این در حالی است که به دلیل رعایت فاصله‌گذاری فیزیکی، امکان برگزاری آیین‌های عزاداری به صورت جمعی برای بازماندگان وجود ندارد. بر اساس پژوهش انجام شده و در بین بازماندگان طبقه متوسط، آیین‌های عزاداری به شکل جدیدی انجام می‌شود و انواع و اشکال مختلف عزاداری مجازی در پیام‌رسان‌ها و رسانه‌های اجتماعی بویژه تلگرام و اینستاگرام صورت می‌گیرد.
در بین اعضای طبقه متوسط جدید، مراسم عزاداری به شکل فیزیکی به صورت خیلی محدود در قبرستان‌ها برگزار می‌شود و آیین‌های مربوط به سوم، هفتم، چهلم و سالگرد، فیزیکی و جمعی صورت نمی‌گیرد و این آیین‌ها به شکل مجازی برگزار می‌شوند. برخی با استفاده از لایو اینستاگرام، آیین تدفین را به صورت زنده به تصویر می‌کشند و برخی آگهی ترحیم و تصویر متوفی را با کلیپی در مورد او در پیام رسان‌های مختلف به اشتراک می‌گذارند. این روز‌ها برگزاری آیین‌های عزاداری از تنوع و تکثر قابل توجهی برخوردار شده و از شیوه‌های سنتی تا جدید را در‌بر می‌گیرد، محور‌های اصلی این تغییرات نیز حرکت به سمت مجازی شدن، فردی شدن، تصویری شدن، جنسیت‌زدایی شدن و حرکت به سمت تجاری شدن است. در این خصوص سبک زندگی اعضای طبقه متوسط جدید تحت نفوذ تحول ساختار‌های اجتماعی و فرهنگی جامعه به وجود آمده و دستخوش تغییر شده است، به گونه‌ای که خود یا نفس جدیدی متولد شده و سبک زندگی تازه‌ای را به وجود آورده است.


شعار سال، با اندکی تلخیص واضافات برگرفته از ایران آنلاین، تاریخ انتشار: ۹ اسفند ۱۳۹۹، کدخبر: ion.ir، ۶۷۸۰۵۵