شعار سال: شکل گیری حرکت جهادی برای سازندگی پیشینه‌ای عقب‌تر از پیروزی انقلاب و تاسیس نهاد جهاد سازندگی دارد. تا آنجا که شاید بتوان برای آن تاریخی به طول نهضت مردم ایران در نظر آورد؛ تاریخی که همچون پدیده‌های مردمی بخشی از آن تاریخ شفاهی است. نسل انقلاب به خوبی به یاد دارد که جهادسازندگی ابتدا یک اهتمام همگانی و آمیخته با روح ملی بود. از این رو از صبح پیروزی انقلاب گروه‌های خودجوش که یکدیگر را در انجمن‌های دانشجویی یا هیات‌های مذهبی و مساجد و… یافته بودند باهم قرار گذاشتند تا برای سازندگی عقب ماندگی‌های زندگی جمعی بر اثرغفلت‌های رژیم شاه به مناطق محروم و دورافتاده و روستایی بروند و با کار جهادی و ایثارگرانه طعم زندگی یکسان با مردم و مناطق برخوردار را به همگان بچشانند. مهندس عبدالله فاتحی که خود از بنیانگذاران اولیه این حرکت سازنده و مردمی است در اقدامی شایسته به تدوین تاریخ وخدمات جهادگران جهادسازندگی پرداخته و کار برجسته و جهادی مردان و زنان جهادگر در طول ۸سال دفاع مقدس و قبل و بعد از آن را در ۵ جلد ثبت و منتشر کرده است. این مجموعه افتخارات این نهاد را به شکلی مطلوب تدوین نموده و در دسترس عموم قرار گرفته است.

چه نسبتی میان جهادسازندگی و شعار‌های انقلاب وجود داشت که از جمله اولین نهاد‌های شکل گرفته بعد از انقلاب، چه به صورت خودجوش و مردمی وچه به صورت رسمی، جهاد سازندگی بود؟

شعار‌های انقلاب اسلامی به طور مشخص حول و حوش چند محور اساسی بود. از جمله مبارزه با نظام شاهنشاهی، مبارزه با ظلم و استبداد، مبارزه با اشرافی گری و مبارزه با فقر و محرومیت و تامین آزادی‌های سیاسی، شعار‌های انقلاب را شکل می‌دادند. در این بین مبارزه با اشرافی گری و سرمایه سالاری غربی، یکی از شعار‌های اصلی بود که همه گروه‌های مبارز و ضد نظام شاهنشاهی روی آن تاکید داشتند، ترکیب جمعیت شهری به روستایی در کشور قبل از پیروزی انقلاب سی وپنج به شصت و پنج بود و این به معنی آن بود که بخش ۶۵ درصدی جمعیت کشور در مناطق روستایی و عمدتا محروم زندگی می‌کردند. به همین دلیل در شهر‌های بزرگ حاشیه نشینی و حلبی آباد‌ها شکل می‌گرفت. شما با فاصله کوتاهی از شهر‌های بزرگ و حتی پایتخت می‌توانستید این فقر را ببینید، روستا‌های ما که دوسوم جمعیت کشور را درخود جای داده بود، فاقد هرگونه امکانات رفاهی و حتی امکانات اولیه آموزشی، بهداشتی و درمانی بود. امکاناتی از قبیل مدرسه، جاده و راه‌های ارتباطی، درمانگاه و پزشک، آب آشامیدنی و برق در اکثر روستا‌ها وجود نداشت. نبود درآمد و بیکاری، معیشت روستاییان را به بدترین وضع رسانده بود. روستاییان حتی برای فروش محصولات تولیدی خود امکان تردد، جاده و وسیله حمل ونقل نداشتند و مجموعه این مشکلات موجب مهاجرت روستاییان به حاشیه شهر‌ها می‌شد و همین موضوع هم باعث به وجودآمدن چهره ناموزونی در شهر‌ها شده بود. فقرمطلق از سویی و رفاه و ثروت اندوزی و اشرافی گری وبرخورداری بی حد و حصر قشری خاص مسائلی بود که گروه‌های مبارز را به اعتراض به عملکرد نظام شاهی وامی داشت و برای محکومیت عملکرد نظام پهلوی به عرصه مبارزه می‌کشید. به همین خاطر حاشیه شهر‌ها و حلبی آباد‌ها انگیزه‌ای برای مبارزه با رژیم شاه بود و مبارزین از این نماد‌های تبعیض اجتماعی برای مبارزه الهام می‌گرفتند و در عین حال درصدد رفع فقر آنان بو د. این نسبت‌ها برقرار بود تا اینکه انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی به پیروزی رسید و تشکیل جهادسازندگی ۴ ماه پس از پیروزی انقلاب پاسخ به این مشکلات و محرومیت‌ها و فقرمطلق در جای جای کشورمان بود. فعالیت‌های جهادسازندگی توسط نیرو‌های انقلابی و دانشجویان مسلمان از همان روز‌های اول پیروزی انقلاب به طور غیررسمی آغاز شده بود تا اینکه پس از انسجام جهادگران و جمع بندی تجربیات در۲۷ خردادماه ۱۳۵۸ توسط امام خمینی تاسیس نهاد جهادسازندگی رسما اعلام شد.

 

فعالیت‌های جهادی بلافاصله بعد از پیروزی انقلاب چه ضرورتی داشت و با چه رویکردی آغاز شد؟

تاسیس نهاد جهادسازندگی درواقع ایجاد یک ظرفیت بود برای شکل دهی و ساماندهی همه فعالیت‌های پراکنده نیرو‌های انقلابی که در زمینه فقرزدایی و محرومیت زدایی فعالیت می‌کردند و یک اقدام منحصر به فرد برای حضور آحاد مردم کشور در کمک رسانی به محرومان و از نظر سیاسی نیز حضور مردم در صحنه‌های انقلاب بود. جهادسازندگی نهادی بود که ماموریت داشت همه اقشار مردم بخصوص جوانان و دانشجویان و دانش آموزان را در خود جای دهد و برای هریک از اقشار مردم اعم از استاد، دانشجو، دانش آموز، افراد با تخصص‌های مختلف، مشاغل آزاد، کارمندان، کارگران، کشاورزان و حتی زنان جامعه برنامه ریزی کند و در جهت بهره برداری از ظرفیت‌های به وجود آمده برای رفع محرومیت اقشار مختلف وارد عمل شوند؛ لذا مهم‌ترین رویکرد جهادسازندگی مردمی بودن، خالصانه کارکردن، اهمیت دادن به هدف اصلی و پرهیز از بوروکراسی اداری و تشریفات زائد اداری بود، در پیام امام خمینی (ره) برای تشکیل جهادسازندگی چند نکته اساسی وجود دارد؛ اینکه «ما باید متوسل بشویم به مردم…، ما باید به همت ملت آن خرابی‌ها را ترمیم کنیم، ناچاریم که به ملت متذکر بشویم برای سازندگی…، همه باهم باید تشریک مساعی کنند و این ایران را که خراب شده است بسازند…، همه موافق باشند که در این جهادسازندگی شرکت کنند و آن خرابه‌ها را بسازند و برادران خودشان را کمک کنند که شاید هیچ عبادتی بالاتر از این عبادت نباشد، بلکه من می‌خواهم از اشخاصی که برای زیارت ها، برای مکه معظمه، برای مدینه منوره می‌خواهند بروند لکن به طوراستحباب من می‌خواهم از آن‌ها تقاضا کنم که شما برای ثواب می‌خواهید بروید مکه مشرف بشوید، می‌خواهید بروید مدینه منوره، عتبات عالیات مشرف بشوید امروز ثوابی بالاتر از اینکه به برادر‌های خودتان کمک کنید نیست و این سازندگی را همه باهم شروع کنید که ایران خودتان ساخته بشود و برادر‌های خودتان نجات پیدا بکنند…» همین پیام امام خمینی (ره) رویکرد اصلی بود و شعار اصلی جهادسازندگی (همه باهم جهادسازندگی) ازهمین پیام امام استخراج شد و در آرم جهادسازندگی جای گرفت. البته باید اذعان داشته باشیم جوانان و نیرو‌های جهادسازندگی با وجود ساده زیستی و مردمی بودن از بهترین دانشجویان و اغلب افراد نخبه بودند که با انگیزه انقلابی وارد جهادسازندگی شدند و وجود همین نیرو‌های نخبه و برجسته علمی و تجربی بود که جهادسازندگی توانست درمدت عمرکوتاه خود با سازماندهی بی نظیر و با استقرار نیرو‌های خود در دورافتاده‌ترین نقاط محروم کشورمان بیشترین خدمات را ارائه کند، جهادسازندگی برای اجرای خدمات خود واحد‌های تخصصی ازجمله کمیته عمران، کمیته بهداشت و درمان، کمیته برق رسانی روستایی، کمیته آبرسانی، کمیته فرهنگی آموزشی، کمیته کشاورزی، کمیته امور دام و کمیته صنایع روستایی را ایجاد کرد و هر یک از جهادگران بنا به تخصص و علاقه خود در یکی از این کمیته‌ها فعالیت می‌کردند. نکته مهم دیگر اینکه سازوکار اداری جهادسازندگی نیز یک سازوکار منحصر به فرد بود به این معنی که علاوه بر نیرو‌های دائمی جهادسازندگی با ظرفیت سازی و برنامه ریزی خوبی که انجام شده بود، نیرو‌های مردمی متناسب با توان تخصصی و وقت شان می‌توانستند در طول ماه یا هفته در مناطق مختلف حضورداشته باشند و در طرح‌ها و برنامه‌های جهادسازندگی مشارکت کنند. از این رو طرح‌های عمرانی و کشاورزی با کمترین هزینه و کمترین زمان و بادقت مناسب پیش می‌رفت، چون هر یک از طرح‌ها یک ناظر و طراح متخصص مقیم داشت که برهمه طرح‌ها وفعالیت‌ها نظارت داشت. ما وقتی از رویکرد جهادسازندگی صحبت می‌کنیم باید بگوییم در واقع رویکرد مردم محور بود. بدین معنی که در گذشته قبل از پیروزی انقلاب و متاسفانه در حال حاضر روستاییان برای هریک از درخواست‌ها و کار‌های خودشان باید به ادارات مختلف در شهر‌ها مراجعه کنند و در چرخه نامحدود و بی انتهای گرفتن مجوز‌ها گرفتار هستند و در آخر با دست خالی به روستا بازمی گردند. درحالی که رویکرد جهادسازندگی برعکس این مجوزمحوری و دیوانسالاری بود. به این معنا که نیرو‌های جهادسازندگی خودشان در روستا‌ها حضور پیدا می‌کردند و مجوز‌ها را درهمانجا صادر کرده و همه امکانات را برای روستاییان فراهم می‌کردند و درصورت لزوم آموزش‌های فنی به روستاییان می‌دادند و اصلا نیازی به مراجعه چندین باره یک روستایی برای انجام کارتولیدی در روستای خودش نبود.

 

جهاد با چه تحلیل و ماموریتی وارد جنگ تحمیلی شد؟

حضور جهادسازندگی و نیرو‌های جهادگر در جنگ تحمیلی ۸ ساله با انگیزه دفاع از کیان اسلامی و کشور بود در زمانی که نیرو‌های رژیم بعثی عراق به کشورمان حمله کردند (۳۱/۶/۱۳۵۹) بخشی از نیرو‌های جهادگر در مرز‌های جنوبی وغربی کشورمان در روستا‌های مرزی در حال خدمات رسانی به روستاییان بودند که با حمله دشمن به مرز‌های کشورمان جهادگران نیزهمانند سایر نیرو‌های مسلح اسلحه به دوش گرفته و تا پای جانشان با دشمن جنگیدند. گروه دوم جهادگرانی بودند که درنقاط دیگر کشورمان درحال اجرای طرح‌های جهادی بودند و بلافاصله با شنیدن خبرحمله دشمن به مرز‌های کشورمان ازهمان روز دوم جنگ بلافاصله خودشان را به مناطق جنگی رسانده و به یاری رزمندگان و نیرو‌های مسلح شتافتند. این گروه از جهادگران که عمدتا از مهندسین و نیرو‌های فنی و متخصص بودند با امکانات وتجهیزات و ماشین آلات مهندسی خودشان را به مناطق جنگی رساندند و شروع کردند به دفاع از مرز‌ها با ایجاد موانع طبیعی و ساخت سنگر و جاده و استحکامات برای رزمندگان که می‌توان از مهم‌ترین این فعالیت‌ها ایجاد خندق به دور شهر اهواز برای جلوگیری از هجوم احتمالی دشمن به شهر و بازسازی ومدیریت بیمارستان‌های شهر آبادان و خرمشهر و کمک به انتقال روستاییان مرزنشین به مناطق امن است. این گروه از جهادگران در واقع پایه گذاران اولیه قرارگاه مهندسی جنگ جهاد در جنوب وغرب وسپس درطول جنگ تحمیلی ایجاد قرارگاه‌های کربلا – نجف – نوح نبی – و حمزه سیدالشهدا و قرارگاه برون مرزی رمضان بودند. در این خصوص می‌توان به سرداران شهید جهادگر به عنوان بنیانگذاران این تشکیلات عظیم از جمله شهید مهندس طرحچی، شهید مهندس سیدتقی رضوی، شهید مهندس حسین ناجیان و شهید حاج هاشم ساجدی نام برد. اما گروه سوم از جهادگران نیرو‌های داوطلب مردمی بودند که با حضور در دفاتر جهادسازندگی درسراسر کشور به طور داوطلبانه از طریق ستاد‌های پشتیبانی جنگ جهاد به جبهه‌ها اعزام شده و در جبهه‌های جنگ تحمیلی در قالب تشکیلات مهندسی رزمی جنگ جهاد حضور پیدا کردند و این حضور مردمی با محبوبیت خوبی بود که جهادگران در بین مردم و بخصوص روستاییان وعشایر به دست آورده بودند. روستاییان و اقشارمردم وقتی روحیه وانگیزه انقلابی واخلاص و اعتقاد و ایمان بچه‌های جهاد را دیدند با اولین فراخوان به جبهه‌های نبرد شتافتند تا اینکه تشکیلات پشتیبانی و مهندسی جنگ جهاد پس از سپاه و ارتش به عنوان رکن سوم جنگ بیشترین نیرو (بیش از۵۴۰ نفراعزامی) به جبهه‌های جنگ را داشت و با ایجاد۶ قرارگاه و۶ تیپ مهندسی و۳۴ گردان مهندسی رزمی در طول جبهه‌های جنگ تحمیلی از شمالغرب تا جزایر خلیج فارس استقرار یافت و جهادگران پا به پای رزمندگان جنگیدند تا پیروزی‌های پی درپی به دست آمد و دشمن از مرز‌های کشورمان به بیرون رانده شد و بدین سبب بود که امام خمینی (ره) به جهادگران لقب سنگرسازان بی سنگر را اعطا فرمودند.

در اشاره‌ای کوتاه به عملکرد مهندسی رزمی جهاد در دفاع مقدس باید اعلام کنم؛ جهاد با اعزام بیش از ۵۴۰ هزارنیرو به جبهه‌های جنگ تحمیلی ۳ هزار و ۳۹۶ شهید و ۲۳هزار و۹۱۳ جانباز و یکهزار و ۸۰ آزاده تقدیم کشورمان کرده است. همچنین جهاد علاوه برحضور درشب‌های عملیات برای سنگرسازی و ایجاد جان پناه برای رزمندگان توانسته است اقدام به احداث ۳۴۰ کیلومتر دژمستحکم، بیش از ۱۵ هزار پاسگاه عملیاتی و دیده بانی، ۱۰۰۳ مورد احداث سایت موشکی و سکوی ادوات نظامی و پدافندهوایی، باند هلی کوپتر و دکل دیده بانی، ۳۷۰ هزار و ۳۰۰ مترمربع محوطه سازی و ایجاد قرارگاه‌های تاکتیکی و مقر گردان‌ها و پادگان ها، ۸۷ مورد بیمارستان و اورژانس صحرایی، ۶۶۴ مورد ایجاد مواضع توپخانه و مقر‌های توپخانه، ۱۷۳هزار و ۷۸۱مورد احداث سنگر‌های انفرادی واجتماعی و سنگر‌های خودرو و مهمات و تانک و نفربر، ۲۸ هزار و ۱۰۰ مورد احداث انواع پل‌های نفر رو، بشکه ای، لوله‌ای فلزی، بتنی، و…، ۱۴۷ مورد احداث سدخاکی واسکله خاکی، ۷۷هزار و ۳۲۵ کیلومتر احداث جاده‌های عملیاتی و مواصلاتی و نفوذی و کوهستانی، بیش از ۱۰۰ هزار کیلومتر شن ریزی جاده ها، ۱۲۰هزار و ۴۴۲ متراحداث کانال نفررو، ۱۵ هزارمورد لجستیک وحمل ونقل و مهمات، ۱۶هزار و۲۷۰ مورد احداث سنگر‌های بزرگ اجتماعی و ایستگاه صلواتی و ۱۵ هزار مورد تعمیرات ادوات راهسازی، نیرو‌های سپاه وارتش توانسته است نقش بی بدیلی در۸ سال دفاع مقدسمان از خود برجای بگذارد.

اثر ۵جلدی شما در رابطه با تاریخ وعملکرد جهاد شامل چه سرفصل‌هایی بوده و دارای چه ویژگی‌هایی است؟

مجموعه کتاب ۵ جلدی اینجانب با عنوان جهادسازندگی است که جلد اول آن به تاریخچه تشکیل جهادسازندگی اختصاص دارد وعناوین اصلی آن عبارت است از ضرورت تشکیل جهادسازندگی، زمینه‌ها و شرایط اجتماعی تشکیل جهادسازندگی، وضعیت مناطق محروم پیش از انقلاب اسلامی، مقدمات تشکیل جهادسازندگی، ترور جهادگران (شهدای سازندگی) انقلاب و ضرورت تغییرنهادی، سیر تحول جهادسازندگی وماهیت فعالیت‌های آن، دوره دیوانسالاری زدایی، دوره دیوانسالاری شدن، رویکرد‌ها ودستاوردها، تشریح وقایع و زمینه‌های تشکیل جهادسازندگی، تشکیل کمیته‌های سازندگی روستایی، ویژگی‌های حرکت جهادی، تصویب قانون اساسی وجهادسازندگی، شکل گیری جهادسازندگی همزمان درسایر نقاط کشور، فعالیت‌های جهاد درمناطق محروم، توسعه صنایع روستایی، احداث راه‌های ارتباط روستایی، واحد‌های تولیدی گروهی و تعاونی‌های تولیدی، شورای اسلامی روستا، هیات‌های هفت نفره واگذاری زمین، همزیستی جهادگران با مردم، نقش زنان در فقرزدایی روستا‌ها و آموزش‌های فرهنگی به زنان روستایی، بیان دیدگاه‌های توسعه روستایی، اساسنامه طرح جهادسازندگی روستاها، تاریخچه تحولات وظایف و تشکیلات وزارت جهاد سازندگی، تشکیل وزارت جهاد سازندگی، کارنامه ۱۱ ماه جهاد سازندگی، فعالیت‌های جهاد سازندگی درعمران مناطق روستایی الگو‌های توسعه وعمران روستایی درقبل ازانقلاب اسلامی، دستاورد‌های جهاد سازندگی، عملکرد جهاد سازندگی دربخش‌های برق رسانی، صنایع روستایی، جهاد بهداری، قانون تشکیل وزارت جهاد کشاورزی تغییر وتحولات جهاد سازندگی دردوره‌های مختلف، عنوان جلد دوم کتاب (تبیین نقش جهاد سازندگی در پشتیبانی و کمک‌های مردمی در۸ سال دفاع مقدس)، عنوان جلد سوم (تبیین نقش جهاد سازندگی درمهندسی رزمی دفاع مقدس)، عنوان جلد چهارم (تبیین نقش مهندسی رزمی جهاد درعملیات‌ها و چهره‌های ماندگار)، عنوان جلد پنجم (تبیین اقدام شاخص جهاد درعملیات‌های رزمندگان بخصوص ابتکارات و تحقیقات مهندسی جنگ) است که به علت طولانی شدن مبحث از بیان تیتراصلی مطالب کتاب‌ها خودداری می‌کنم.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از اقتصاددان، تاریخ انتشار: ۲۰ مهر ۱۴۰۰، کد خبر: ۶۳۵۷۹، www.eqtesaddan.ir