شعار سال: ابوالفتح عمر ابن ابراهیم خیام، مشهور به حکیم عمر خیام، فیلسوف، ریاضی دان، ستاره شناس و شاعر قرن پنجم هجری قمری/ قرن دوازدهم میلادی است.

عُمَر خَیّام نیشابوری (نام کامل: غیاث‌الدین ابوالفتح عُمَر بن ابراهیم خَیام نیشابوری) زادهٔ ۲۸ اردیبهشت ۴۲۷ خورشیدی در نیشابور و درگذشته ۱۲ آذر ۵۱۰ خورشیدی در نیشابور است.

حکیم عمر خیام فیلسوف، ریاضی‌دان، ستاره‌شناس و رباعی سرای ایرانی در دورهٔ سلجوقی است. گرچه جایگاه علمی خیام برتر از جایگاه ادبی او است و لقبش «حجةالحق» بوده‌است؛ ولی آوازهٔ وی بیشتر به واسطهٔ نگارش رباعیاتش است که شهرت جهانی دارد. افزون بر آن‌که رباعیات خیام را به اغلب زبان‌های زنده ترجمه نموده‌اند، ادوارد فیتزجرالد رباعیات او را به زبان انگلیسی ترجمه کرده‌است که مایهٔ شهرت بیشتر وی در مغرب‌زمین شده است.



اولین اشاره‌ای که به شعر خیام شده، صدسال پس از مرگ اوست. نوشته اند، که خیام را به تدریس و نوشتن کتاب رغبت چندانی نبود. شاید به دلیل آنکه شاگردان هوشمند برگزیده‌ای پیرامون خود نمی‌یافت و چه بسا از آن جهت که اوضاع روزگار خود را، که مقارن حکومت سلجوقیان و مخالفت شدید با فلسفه و زمان رونق بازار بحث‌ها و جدل‌های فقیهان و ظاهربینان بود، شایسته ابراز اندیشه‌های آزاد و بلند نمی‌دید. با این همه، از او نوشته‌های بسیار برجای مانده که در قرون وسطی به لاتین ترجمه شد و مورد توجه اروپائیان قرار گرفت.

حکیم عمر خیام سفر‌های طولانی به سمرقند و بلخ و هرات و اصفهان کرد و همه جا با روشنی تمام در باب حیرت و سرگشتگی فلسفی خویش سخن می‌گفت. رساله‌ای در کیفیت معراج، رساله دیگر درباره علوم طبیعی و کتاب‌های بسیار به زبان‌های فارسی و عربی حاصل زندگی نسبتاً طولانی اوست.

مجسمهٔ خیام نیشابوری در دفتر سازمان ملل متحد در وین


از آثار معروف فارسی منسوب به عمر خیام، رساله نوروز نامه است که با نثری ساده و شیوا، پیدایی نوروز و آداب برگزاری آن را در دربار ساسانیان بازگو نموده است. او در این رساله با شیفتگی تمام درباره آیین جهانداری شاهنشاهان کهن ایرانی و پیشه‌ها و دانش‌هایی که مورد توجه آنان بوده سخن رانده و تنی چند از شاهان داستانی و تاریخی ایران را شناسانده است.

شعر خیام، در قالب رباعی، شعری کوتاه، ساده و بدون هنرنمایی‌های فضل فروشانه و در عین حال حاوی معانی عمیق فلسفی و حاصل اندیشه آگاهانه متفکری بزرگ در مقابل اسرار عظیم آفرینش است. تعداد واقعی رباعیات خیام را حدود هفتاد دانسته اند، حال آن که بیش از چند هزار رباعی به او نسبت داده می‌شود. در دنیای ادب و هنر بیرون از مرزها، خاصه در جهان انگلیسی زبان، خیام معروف‌ترین شاعر ایرانی است که شهرتش از محافل علمی و ادبی بسیار فراتر رفته است.



دستاورد‌های حکیم عمر خیام در نجوم:
حکیم عمر خیام به دعوت جلال الدین ملکشاه سلجوقی و وزیرش نظام الملک به اصفهان رفت تا سرپرستی رصدخانه‌ی اصفهان را به عهده گیرد. وی در مدت اقامت هجده ساله در اصفهان زیج ملکشاهی را تهیه کرد (زیج=زیگ، جدول محاسبات نجومی) و در حدود سال ۴۵۸ طرح اصلاح تقویم را تنظیم نمود و تدوینگر و بنیانگذار تقویم جلالی شد. در این زمان خیام به عنوان اختربین در دربار مشغول بکار شد هرچند به اختربینی اعتقادی نداشت. پس از مرگ ملکشاه و کشته شدن نظام الملک، خیام مورد بی مهری قرار گرفت و کمک مالی به رصدخانه قطع شد!

دستاورد‌های حکیم عمر خیام در ریاضیات:
خیام نیشابوری تحت حمایت و سرپرستی ابوطاهر، قاضی القضات سمرقند، کتابی درباره‌ی معادلات درجه سوم نوشت و از آجا که با نظام الملک طوسی رابطه‌ی نیکویی داشت کتابش را به او هدیه کرد. تحقیقات و مطالعات خیام در جبر در نوع خود تحسین برانگیز است، اما کشف دیر هنگام رساله‌ی جبر او و همچنین توفیقات ریاضیدانان در این حوزه از ریاضیات تنها موجب شگفتی اندیشمندان به سبب جنبه‌ی تاریخی آن شد. اثبات اصل پنجم اقلیدس که شالوده‌ی هندسه‌ی اقلیدسی است از دیگر دستاورد‌های علمی عمر خیام به شمار میرود. کشف و اثبات بسط دو جمله‌ای n^ (a+b) و همچنین ابداع روشی در بدست آوردن ضرایب منجر به نام گذاری مثلث حسابی بهانه‌ای بود تا نام خیام در کنار نام بزرگان دیگری، چون نیوتن و پاسکال به ثبت برسد.

 

آرامگاه خیام در محله کهن شادیاخ در نیشابور است

آثار حکیم عمر خیام:
۱_میزان الحکمه (در فیزیک) ۲_لوازم الامکنه (در هواشناسی) ۳_رساله فی براهین علی مسائل الجبر و المقابله (در معادلات درجه سوم) ۴_القول علی اجناس التی بالاربعا (نقش ریاضی در موسیقی) ۵_رساله کون و تکلیف (حکمت خالق در خاق عالم) ۶_رساله‌ای در بیان زیج ماکشاهی ۷_رساله فی شرح ما اشکل من مصادرات کتاب اقلیدس (در خطوط موازی و نظریه‌ی نسبت ها) ۸_رباعیات خیام

 

شعار سال، با اندکی تلخیص واضافات برگرفته از پایگاه خبری بیتوته، تاریخ انتشار:۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۱، کد خبر: ........ ، www.beytoote.com