شعار سال:  ایران در حالی بازار قیر ترکیه را به دلیل قرارداد‌های تعرفه ترجیحی از دست داده است که این کشور این روز‌ها نیاز‌های خود را از عراق تامین می‌کند.

ایران با تولید بیش از ۶ میلیون تن قیر در سال ۱۳۹۹ و ۵.۴ میلیون تن در سال ۱۴۰۰ رتبه چهارم جهان را از نظر تولید قیر دارد و بیش از ۸ درصد از کل نیاز جهانی را تامین می‌کند. نکته‌ای که حائز اهمیت است این است که ایران در آسیا بعد از کره جنوبی بزرگترین تولیدکننده و صادرکننده محسوب می‌شود؛ بنابراین گزارش، با توجه به اینکه نیاز جهانی قیر به بیش از ۱۰۰ میلیون تن در سال رسیده است نشان می‌دهد که این محصول در بازار‌های جهانی انرژی دارای چه اهمیت ویژه‌ای است و تامین نیاز به این محصول تا چه حد می‌تواند برای کشور‌ها ارزآوری داشته باشد.

حال ایران نیز به عنوان دومین کشور بزرگ تولیدکننده قیر در آسیا از این قاعده مستثنی نبوده و می‌تواند با صادرات مناسب و طولانی خود از این بازار صادراتی بهره‌مند شود.

بر اساس آمار‌های استخراج شده سال گذشته حدود چهار میلیون و ۳۴۶ هزار تن صادرات قیر در کشور انجام شده است که بیش از یک میلیارد و ۱۰۰ میلیون دلار درآمدزایی و ارزآوری داشته است

بررسی اجمالی حوزه صنعت قیر ایران حاکی از آن است که با وجود تحریم‌های ظالمانه، فعالان عرصه تولید طلای سیاه ایران تولیدات خود را کاهش نداده و فرصت‌های سازی تجاری و صادراتی خود را کاهش نداده اند. به طوریکه بر اساس آمار‌های استخراج شده سال گذشته حدود چهار میلیون و ۳۴۶ هزار تن صادرات قیر در کشور انجام شده است که بیش از یک میلیارد و ۱۰۰ میلیون دلار درآمدزایی و ارزآوری داشته است.

این آمار نشان می‌دهد که بازار صادراتی قیر برای کشوری که دومین تولیدکننده قیر در آسیا محسوب می‌شود تا چه حد می‌تواند ارزآوری داشته باشد. البته در نتیجه صادرات چهار میلیون و ۳۴۶ هزار تن و یک میلیارد و ۱۰۰ میلیون دلار درآمدزایی، رتبه نهم صادرات کشور به صنعت قیر اختصاص یافت که نشان از اهمیت اقتصادی این محصول برای کشور خواهد بود.

اما سوال این است که آیا ایران از این ظرفیت توانسته استفاده کند که میزان صادرات کمتر نشود و بازار‌های صادراتی را از دست ندهد؟ برای پاسخ به این موضوع باید به مواردی که در ادامه مطرح خواهد شد دقت و توجه کنیم.

تقویت شبکه مویرگی بازاریابی صادراتی، امکان سنجی بازار‌های منطقه ای، عدمن تمرکز بر خام فروشی نفتی و از سوی دیگر تلاش برای حضور در بازار‌های جدید صادراتی به ویژه حوزه آفریقا و اقیانوسیه از جمله مولفه‌های اثر بخشی است که می‌تواند به کمک کارآفرینان و فعالان حوزه صنعت قیر بیاید.

بهره مندی از دانش روز صنعت پالایشگاهی در کنار به روز رسانی فنی، از جمله مزیت‌هایی است که می‌تواند به کمک صنعت قیر ایران بیاید. به عنوان مثال بهره گیری از پالایشگاه مدرن، ضریب تبدیل نفت خام به سایر فرآورده‌ها از جمله قیر را افزایش خواهد داد.

پس باید این نکته را مدنظر قرار داد که یکی از مولفه‌های حضور در بازار‌های جهانی بی شک ارتقای دانش تولید در پالایشگاه‌ها است. اما متاسفانه نبود پالایشگاه مدرن سبب شده تا تنها ۳۰ درصد نفت خام ایران به فرآورده تبدیل شود.

ظرفیت پالایشی دنیا متناسب با نیاز آن نیست و بسیاری از پالایشگاه‌ها در دنیا تعطیل شده اند. افزایش مصرف جهانی در حوزه قیر، سالی ۳ درصد است و اکنون نیاز به استفاده از تمام ظرفیت‌ها پالایشی دنیا احساس می‌شود.

حال اگر نیم نگاهی به ارزیابی صادراتی در حوزه صنعت قیر داشته باشیم در خواهیم یافت که به رغم تنگنا‌های موجود برای صادرات، فعالان و کارآفرینان ایرانی، قیر ایران را با وجود مشکلات مختلف به بازار کشور‌های مختلف رساندند. اما باید با نگاهی موشکافانه‌تر افق صادرات قیر را در دوران پسا تحریم مد نظر قرار داد.

در یک کلام می‌توان گفت کشور‌های آسیایی به خصوص امارات متحده عربی، عمان و هند مهم‌ترین مشتریان و مقصد مناسبی برای حضور محصول با کیفیت ایران هستند. به طوریکه آمار‌ها می‌گویند ۴۰ درصد قیر دنیا در آسیا به مصرف می‌رسد.

اما نکته‌ای که حائز اهمیت است و باید فعالان این صنعت به آن توجه ویژه‌ای داشته باشند این است که با توجه به ظرفیت‌های موجود در آفریقا و نیاز این قاره به واردات قیر، لازم است برنامه ریزی‌های جدی تری برای حضور تولیدکنندگان ایرانی فراهم شود؛ که این موضوع در این دوران و دوران پساتحریم اهمیت ویژه‌ای دارد.

البته آنطور که آمار‌ها و گزارش‌های تحقیقی نشان می‌دهد آمریکا و ایتالیا دسترسی خوبی به بازار آفریقا دارند و در این باره رقیب ایران محسوب می‌شوند.

قیر یونان راه خود را به قطر پیدا کرده است و بازار کویت و ترکیه را در اختیار گرفته است. اما چون بحرین و عربستان ظرفیت تولید پایینی دارند در میان کشور‌های خاورمیانه رقیب قدرتمندی برای ایران در بازار نیستند.

اما باید در این گزارش به نکته مهمی اشاره کرد و آن هم این است که ایران بازار قیر ترکیه را از دست داده است. این امر به دلیل مشکلات قرارداد تعرفه ترجیحی بوده است. البته بازار گرجستان هم همین شرایط را دارد.

گزارش‌ها نشان می‌دهد که ترکیه قیر خود را از عراق تامین و وارد می‌کند؛ و این نشان می‌دهد که پاشنه آشیل این روز‌های صنعت قیر ایران، معضلی به نام قیر عراق است.

بر اساس گزارش ها، عراق تا سال ۲۰۱۶ در بازار بین المللی به عنوان یک کشور خام بدون تولید سایر فرآورده‌های نفتی به ویژه قیر شناخته می‌شد. با این حال اکنون صادرات قیر عراق حدود ۴۰۰ هزار تن است. یعنی تقریبا ۳۵۰ درصد افزایش داشته است.

یکی از مهم‌ترین آثار مخرب ورود قیر عراق به بازار داخلی، کاهش میزان رقابت تولیدکنندگان است و نمود واقعی آن حضور محصول عراق در کشور‌های همسایه با قیمتی به مراتب پایین‌تر از ایران است.

پس تولیدکنندگان داخلی برای بقای حیات اقتصادی از یک سو و حضوری منسجم‌تر در بازار‌های خارجی از سوی دیگر باید از رقابت کاذب بپرهیزند و با اتحاد و انسجام راه را برای ورود قیر با کیفیت ایران به کشور‌های همسایه از جمله بازار ترکیه هموار کنند.

البته اخیرا برخی از مقامات دولتی و بخش خصوصی از ورود قیر‌های بی کیفیت از کشور‌های همسایه و استفاده آن در پروژه‌های راهسازی اظهار گلایه کرده بودند.