شعارسال: براساس آمار رسمی از طغیان‌های پیاپی هیرمند در فاصلۀ زمانی اسفند ۱۴۰۲ تا پایان اردیبهشت ۱۴۰۳، کم‌تر از ۳۰۰ میلیون مترمکعب آب از هیرمند به کشور وارد شده است. مقام‌های دولتی درحالی اصرار بر تأمین حقابه دارند، که یک نمایندۀ شهروندان سیستان‌وبلوچستان در مجلس شورای اسلامی گفته است: اطلاعات اخذشده از گروه‌های علمی تأیید می‌کند که در سازۀ بند کمال‌خان تغییری رخ نداده و آب ورودی به سیستان از طریق دریچه‌های این سد به‌سمت پایین‌دست رهاسازی شده است. براساس مطالعات زمان‌بندی‌شدۀ گروه جغرافیای دانشگاه سیستان‌وبلوچستان، تصاویر ماهواره‌ای اردیبهشت نشان می‌داد، حدود یک‌دهم آب توسط دریچه‌های بند کمال‌خان به‌سمت ایران جاری شده بود و دَه‌برابر این آب به‌سمت شوره‌زار گودزره منحرف شد.

اصرار بر بیان این موضوع که طالبان حقابۀ ایران را تأمین کرده است، به‌رغم همۀ شواهد موجود ازسوی دولت ادامه دارد. حالا پس‌از‌اینکه «حسن کاظمی» گفته‌هایش را در مورد حقابۀ ایران و اصلاح بند کمال‌خان ازسوی طالبان پس گرفت، علی سلاجقه در مورد این موضوع صحبت کرده و گفته است که حقابۀ ایران از هیرمند تأمین شده است.

هفدهم اردیبهشت امسال بود که رسانه در گفتگو با کارشناسان، تصاویر و فیلم‌های این منطقه که از ماهواره مخابره می‌شد را بررسی کرد. این بررسی‌ها نشان داد، حجم آب منحرف‌شده به‌سمت شوره‌زار گودزره، ۲.۷ میلیارد مترمکعب بوده که مساحتی حدود ۸۰۰ کیلومتر را در آب فرو برده است. حجم مساحت اشغال‌شده تا پایان هفتۀ نخست خرداد با افزایش حدود ۱۰ درصد به حدود ۹۰۰ کیلومتر رسیده بود. نتایج محاسبات نشان می‌داد که تا پایان ۷ خرداد عددی در حدود ۳ میلیارد مترمکعب آب به‌سمت گودزره منحرف شده بود. ۲ سال پیش که آب سیلاب هیرمند به‌سمت سیلاب گودزره هدایت شده بود، وزارت نیرو مساحت آب را در حدود ۳۰۰ کیلومتر برآورد کرده بود. یعنی حالا طالبان آبی با حجم سه برابر را به گودزره فرستاده است.

یک نمایندۀ مجلس: در مسیر آب از کمال‌خان به ایران هم، طالبان از طریق افراد محلی مسیر‌های انحرافی کوچک ایجاد کرد؛ بنابراین حتی همۀ آب رهاسازی‌شده به کشور وارد نمی‌شود

نمایندهٔ ویژهٔ رئیس‌جمهوری در امور افغانستان، در نخستین روز‌های اردیبهشت امسال اعلام کرده بود: بند کمال‌خان به درخواست ایران و با پذیرش طالبان اصلاح شده است. پس‌از‌آن، «حسن کاظمی قمی» گفتۀ خود را تغییر داد و اعلام کرد «اصلاح اشتباه در تاج‌بند انحرافی کمال‌خان» آب را به‌سمت شوره‌زار هدایت کرده است.

اشتباه‌ِ خبرگزاری نه سلاجقه

حالا، اما روابط‌عمومی سازمان حفاظت محیط‌زیست در پیگیری از دلایل گفته‌های رئیس این سازمان درمورد تأمین حقابه گفت: «خبرگزاری مهر (نخستین خبرگزاری که این خبر را به‌نقل‌از سلاجقه منتشر کرد)، خبر را اشتباه منتشر کرده است و منظور آقای سلاجقه تنها ورود بخشی از آب به خاک ایران بود. خبر صحیح را خبرگزاری دیگری (ایلنا) منتشر کرده است و آنچه در مهر عنوان شده است، گفته‌های رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست نیست.»

«اعظم رضایی» همین استدلال را درمورد گفته‌های سلاجقه در مورد آتشفشان تفتان نیز به کار برد: «خبر منتشرشده اشتباه بود.».

اما فارغ از آنچه کاظمی قمی یا سلاجقه می‌گویند، براساس اخبار منتشرشده ازسوی وزارت نیرو و همچنین مستندات ماهواره‌ای، فقط حجمی از سیلاب‌های هیرمند، آن‌هم به‌شکل کنترل‌شده به سوی ایران روان شد. پیش از تکمیل سد کمال‌خان، معمولاً سیلاب‌های این رودخانۀ مرزی که ازسوی افغانستان قابل کنترل نبود، به کشور وارد می‌شد.

موضوعی که نمایندۀ شهروندان سیستان و بلوچستان در مجلس شورای اسلامی هم آن را تأیید می‌کند: «به‌رغم ادعا‌های نماینده و سفیر ایران در افغانستان، هیچ تغییری در سازه یا سرریز بند کمال‌خان انجام نشده؛ بنابراین اظهارات او درخصوص اصلاح بند کمال‌خان خلاف واقع است و باعث شده زیان هنگفتی به مردم سیستان وارد شود.»

«فرهاد شهرکی» می‌گوید: «اطلاعات اخذشده از گروه‌های علمی تأیید می‌کرد که در سازۀ بند کمال‌خان تغییری رخ نداده و آب ورودی به سیستان ازطریق دریچه‌های بند مذکور به‌سمت پایین‌دست رهاسازی شده است. از گروه جغرافیای دانشگاه سیستان‌وبلوچستان تقاضا کردیم که در فواصل زمانی مختلف تصاویر ماهواره‌ای بند کمال‌خان را در اختیار ما قرار دهند؛ تصاویر ماهواره‌ای اردیبهشت‌ماه نشان می‌داد که حدود یک‌دهم آب توسط دریچه‌های بند کمال‌خان به‌سمت ایران جاری شده بود و دَه برابر این آب به‌سمت شوره‌زار گودزره منحرف می‌شد.»

سفیر محلی می‌خواهیم

به‌گفتۀ او، با دیگر نمایندۀ سیستان توافق کرده بودیم که در سفر قریب‌الوقوع رئیس‌جمهور شهید به منطقۀ سیستان، این مسئله را مطرح و به‌جد پیگیری کنیم که چرا برخی افراد اظهارنظری می‌کنند که صحت ندارد: «به دلایل مختلف، خواستار این هستیم که در راستای مطالبات به‌حق منطقه، سفیر ایران در افغانستان از فرزندان توانمند سیستان انتخاب شود که سابقۀ آن‌هم وجود دارد. انتصاب یکی از نخبگان سیستان به‌عنوان سفیر ایران در افغانستان یک ضرورت است و این مهم در عرف دیپلماتیک وجود دارد که انتخاب سفیر برای کشور‌های همسایه از همان جغرافیا صورت گیرد. ازطریق دولت آینده و افرادی که برای کرسی سکان وزارت امورخارجه به مجلس معرفی می‌شوند، حتماً این مطالبۀ مهم را پیگیری خواهیم کرد.»

به‌گفتۀ شهرکی، باید برای تأمین منافع ملی از ظرفیت ارتباطات ساکنان دوسوی مرز، معتمدان و ریش‌سفیدان بهره ببریم.

اردیبهشت امسال نیز یکی دیگر از نمایندگان شهروندان این منطقه در مجلس شورای اسلامی در گفتگو با خبرگزاری «خانۀ ملت» بیان کرده بود که شاهد مسیر یک طرفۀ تعامل با افغانستان هستیم. «محمد سرگزی» نیز تأیید کرده بود که حدود دو میلیارد مترمکعب آب از طریق بند کمال‌خان به‌سمت گودزره هدایت شد: «نوع رفتار و تعامل کشورمان با افغانستان باید تعیین‌تکلیف شود. امروزه معبر‌های ارتباطی مشترک وجود دارد و تعاملات اقتصادی صورت می‌گیرد. به‌عنوان مثال، برق و نفت زمستانه به افغانستان داده می‌شود، اما شاهد مسیر یک‌طرفۀ تعامل ازسوی افغانستان هستیم.»

طالبان اقدام نمی‌کند

به‌گفتۀ او، طالبان از زمانی که در رأس هیئت‌حاکمۀ افغانستان حضور یافته، صحبتی از تخصیص‌ندادن حقابۀ ایران نکرده؛ اما در میدان واقعیت نیز اقدام خاصی انجام نداده است. این درحالی‌است‌که، دولت قبلی افغانستان به‌صراحت عنوان می‌کرد، آب را در مقابل نفت می‌دهیم: «حجم قابل توجهی از آب به گودزره رفت، اما به سیستان نیامد. در این میان اخیراً دو مرتبه بارندگی میان حوزه‌ای در محدوده بند کمال‌خان و سد کجکی رخ داده و طالبان دریچه‌ها را باز کرد؛ اما آب که از بند کمال‌خان به‌سمت مرز ایران می‌آمد، انحرافی در مسیرش رخ داد و آبی که حق ایران بود به نهر لشگری منحرف شد. باید اذعان کرد متأسفانه طالبان ازطریق افراد محلی مسیر‌های انحرافی کوچک در مسیر آب ایجاد کردند؛ لذا فقط حدود ۷۰۰ هزار مترمکعب آب وارد کشورمان شده است. امروزه حدود ۷ میلیون نفر شهروند افغانستان در کشورمان زندگی و از آب آشامیدنی کشورمان استفاده می‌کنند؛ اما رسم همسایگی و جوانمردی این‌چنین نیست که ما با مردمان همسایۀ خودمان خوب رفتار کنیم، اما افغانستان رفتار نامناسب داشته باشد و حق قانونی ایران را محقق نکند.»

«سرگزی» که رئیس فراکسیون حقوق‌بشر مجلس شورای اسلامی نیز هست، دررابطه‌با موازین پیش‌بینی‌شده در معاهدۀ میان دو کشور نیز عنوان کرده بود: «رفع اختلافات مطابق موارد مشخص و در مفاد معاهده ذکر شده؛ اما متأسفانه از سال ۱۳۵۱ تاکنون افغانستان به وظایفش عمل نکرده است.»

به‌نظرمی‌رسد، ایران لااقل برای کوتاه‌مدت، فرصت تأمین آب کشور از رودخانۀ مرزی هیرمند را از دست داده است. تابستان از راه می‌رسد و پیش‌بینی‌های هواشناسی بر بارش بسیار کم در تابستان مطابق هرسال دلالت دارد. آنچه مشخص است اینکه، احتمالاً تا شروع سال آبی جدید، ایران حتی رنگ سیلاب‌های هیرمند را نیز به‌خود نمی‌بیند، چه برسد به حقابه.

شعارسال با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از پیام ما، تاریخ انتشار: 19خرداد1403، کدخبر:107923، payamema.ir .