شعارسال: «۱۰۰۰ تا در ماه می‌خریم و در دَم فروخته می‌شود…فروشش بالای یک میلیون (عدد) بوده!» این صحبت‌های یکی از پخش‌کنندگان اصلی لبوبو در گفت‌و‌گو با «فرهیختگان» است.

ماجرای لبوبو را که می‌دانید؟ عروسکی چینی با قیافه‌ای عجیب و غریب و شیطانی در ویترین تمام عروسک‌فروشی‌های جهان نقش بسته، از نیویورک و ریودوژانیرو گرفته تا سئول و توکیو. لبوبو ۱.۸ میلیارد دلار می‌فروشد و این یعنی ۹ برابر بودجه فرهنگ و هنر مملکت. به موازات همین اتفاق که فوربز نام آن را «تب جهانی» می‌گذارد، رکورد فروش انیمیشن در جهان هم‌زده می‌شود. این بار یک کاراکتر عجیب و غریب و شیطانی دیگر روی بیلبورد سینما‌های توکیو تا نیویورک نقش می‌بندد. دوباره چینی‌ها پشت ماجرا هستند. صنعت انیمیش‌سازی در حیرت می‌ماند. نژا۲ بیش از ۲.۲ میلیارد دلار می‌فروشد. این یعنی کشوری که صنعت انیمیشن ندارد با یک اثر به اندازه تمام تولیدات ۲۰۲۵ در حوزه انیمیشن فروش می‌کند. آمریکا در تابستان امسال فروش چندان خوبی در بازار بین‌المللی نداشته و پرفروش‌ترین اثرش به زور از یک میلیارد دلار عبور کرد. نژا۲ تنها ۸۰ میلیون هزینه ساختش شده و پرفروش‌ترین اثر آمریکایی‌ها ۲۰ میلیون بیشتر برایش سرمایه‌گذاری شد. یک کاربر آمریکایی در توئیتر می‌نویسد: «حالا سرمایه‌گذار‌های آمریکایی هر شب کابوس کاراکتر‌های چینی را می‌بینند.»

حالا چینی‌ها با لبوبو و نژا۲، چیزی را خلق کرده‌اند که تاکنون به اندازه ۸.۶ برابر مجموع بودجه اعتبارات فرهنگ و هنر در دو سال اخیر فروش داشته است. مجموع اعتبارات فرهنگ و هنر در کشور در دو سال اخیر حدود ۴۶۵ میلیون دلار بوده، این در حالی است که مجموع فروش عروسک لبوبو و انیمیشن نژا۲ حدود ۴ میلیارد دلار است. حالا این عدد ۴ میلیارد دلاری قرار است بیشتر هم بشود و بنا بر گمانه‌زنی‌ها تا پایان سال‌جاری میلادی میزان فروش نژا به ۲.۳ میلیارد دلار و میزان فروش لبوبو به حدود ۴ میلیارد دلار می‌رسد، رقمی که برای آینده هژمونی فرهنگی جهان یک پیام جدی دارد.

بیش از یک میلیون لبوبو در ایران فروخته شد

در روز‌های پس از جنگ دوازده روزه و در شرایطی که تقریباً زندگی به شرایط عادی درآمده بود، دو کالای ترند، فضای اینستاگرام ایران را در برگرفت. اولی ماچا و دومی لبوبو. ماچا یک نوشیدنی بدمزه و لبوبو یک عروسک زشت بود. در میان عروسک‌فروشی‌های تهران گشتیم تا بپرسیم علت خرید این عروسک چیست. با یک کلمه نسل زدی مواجه شدیم: «لبوبو کیوته!» ماجرا درباره نژا۲ هم دقیقاً همین است. چه کاراکتر اصلی نژا۲ و چه لبوبو در قیاسِ در برابر پرنسس دیزنی و عروسک باربی هیچ‌کدام از معیار‌های زیبایی را ندارد. چینی‌ها به جای آنکه عروسکی زیبا تولید کنند از کیوت بودن و بامزه بودن استفاده کردند. کاراکتر‌های اصلی هر دو محصول چینی، دهن‌هایی گشاد، چشم‌هایی درشت، و صورتی خندان دارند که دندان‌های کج و کوله‌شان معلوم است، اما وجود همین مسئله «کیوت بودگی» باعث شده مخاطبان بسیاری در جهان مجذوب این عروسک‌ها بشوند.

در گشت و گذار بین مغازه‌ها، فروشنده جوان یک اسباب‌بازی فروشی در خیابان طالقانی، که مغازه‌اش پر از انواع و اقسام لبوبو شده، به نکته‌ای متفاوت اشاره می‌کند: «لبوبو اگر تبلیغات نبود هیچ فروشی نمی‌کرد!» این گزاره مطلق شاید در ابتدای امر عجیب به نظر برسد، اما با نگاهی به اخبار لبوبو در شش ماه اخیر نکاتی طرح می‌شود که جالب توجه است؛ ریحانا، کیم کارداشیان و گروه کی‌پاپ «بلک‌پینک» در تبلیغات این عروسک‌ها مشارکت می‌کنند. البته بیشترین تبلیغات را کی‌پاپر‌ها برای این عروسک انجام می‌دهند تا جایی که لبوبو فروش چشمگیری بین کره‌ای‌ها به دست می‌آورد. با این حال، پاپ مارت (شرکت سازنده لبوبو) بیشترین درصد افزایش فروشش را نه در شرق آسیا بلکه در قاره آمریکاست. پاپ مارت در شش ماه نخست امسال ۱۰۰۰ درصد در این قاره افزایش فروش داشته. شبکه ان بی سی در گزارشی می‌گوید: «افزایش محبوبیت لبوبو را تا حد زیادی می‌توان مدیون «لیسا» از گروه بلک‌پینک دانست؛ کسی که بار‌ها در مصاحبه‌ها و شبکه‌های اجتماعی‌اش علاقه‌اش به این شخصیت را ابراز کرده است. از آن زمان تقاضا به‌شدت افزایش یافته و طرفداران برای خرید، شب‌ها در صف می‌ایستند و حاضرند بسیار بالاتر از قیمت اصلی پرداخت کنند.»

این آمار در ایران هم جالب توجه است. بنا بر داده‌های میدانی «فرهیختگان» حدود یک میلیون نسخه لبوبو در ایران به فروش رفته که اگر لبوبو ۷۲۰ هزارتومانی را (به عنوان حداقل قیمت بازار برای مسترکوالیتی‌ها) در همین یک میلیون نسخه ضرب کنیم، به عدد ۷۲۰ میلیارد تومان فروش این عروسک در ایران می‌رسیم. رقمی که بنا بر گفته توزیع‌کنندگان این کالا در بازار تهران، تا پایان امسال فروشش ادامه خواهد داشت و بعد از مد می‌افتد. البته شرکت پاپ مارت هر هفته با شرکت‌های مختلف قرارداد می‌بندد و مدل‌های جدیدتری از لبوبو را معرفی می‌کند. با این همه، داده‌های میدانی نشان می‌دهد همین تولیدات وارد شده در ایران اکثراً اصل نیست و برخی از فروشندگان می‌گویند، تا به حال لبوبوی اورجینال به بازار ایران وارد نشده است. این عروسک با حدود هشت مدل کیفیت مختلف از طرف کپی‌کار‌های چینی به بازار ایران می‌آید و برخی از آنها با عنوان عروسک‌های اورجینال وارد ایران می‌شود.

هژمونی فرهنگی چین در حال غلبه است

یک تفاوت جدی که بین تولیدات آمریکایی و اروپایی و چینی وجود دارد در معرفی فرهنگی است که ذیل این تولیدات در حال وقوع است. پیش از آنکه جهان لبوبو را بشناسد، شهرتش محدود به چین بود. طبق گفته «اشلی دودارنک» بنیان‌گذار مؤسسه تحقیقاتی ChoZan که بر چین متمرکز است، محبوبیت لبوبو درست زمانی آغاز شد که این کشور در اواخر ۲۰۲۲ از همه‌گیری بیرون می‌آمد. او می‌گوید: «این شخصیت نماد نوعی ضدکمال‌گرایی بود.» اینترنت چین که بسیار گسترده و رقابتی است، پر از ترند‌های ویروسی است که اغلب جهانی نمی‌شوند. اما این یکی جهانی شد و محبوبیتش به‌سرعت به آسیای جنوب شرقی همسایه گسترش یافت. لبوبو وقتی در شرق آسیا جا افتاد توانست وارد بازار غرب شود. درست درباره نژا۲ هم همین اتفاق افتاد. وقتی این انیمیشن توانست بازار شرق آسیا را فتح کند و در استرالیا، کره، چین، تایلند و خود چین فروش قابل توجهی کسب کرد، به سمت فروش در غرب رفت. آمریکا حدود ۶ ماه برای اکران نژا۲ مقاومت کرد، اما در نهایت این مقاومت شکسته شد و سینمای آمریکا مجبور به اکران و خرید این انیمیشن برای پخش در سینما‌ها شد.

با نگاهی بر رسانه‌های آمریکایی و نظرات منتقدان نسبت به نژا۲ مهم‌ترین دلیل فروش این انیمیشن اتکا به فرهنگ و اساطیر چینی و زدن حرف تازه است. چین در سال‌های اخیر تمام تلاشش را کرده که با استفاده از محصولات فرهنگی مختلف، تمرکزش را روی تولیدات بومی بگذارد و با این تکنیک فرهنگ خود را به عرصه عمومی صادر کند. با این همه خود این انیمیشن، تنها به اتکای کیفیت تصویری و قصه‌گویی خود فروش نداشته. استنلی روزن، استاد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل دانشگاه USC می‌گوید: «از آنجا که حالا «نژا ۲» در حال رقابت با فیلم‌های هالیوودی برای رکوردشکنی است، تبلیغ و حمایت از آن به نوعی وظیفه بدل شده. این فیلم به سنگ محک میهن‌پرستی تبدیل شده است.» نژا۲ در سال جدید چینی تولید شد و به عنوان مهم‌ترین انیمیشن میهنی چین وایرال شد. چند هفته پیش از اکران این اثر تمام بازار چین را محصولات این انیمیشن پر کرد. آدریان تانگ، تحلیل‌گر ارشد مؤسسه Media Partners Asia می‌گوید: «این فیلم بر اساس اساطیر چینی ساخته شده، پس ریشه‌های عمیقی در فرهنگ دارد که بازتاب پیدا می‌کند. همچنین مضامین معاصر مثل عدالت اجتماعی را در خود جای داده که نسل جوان را جذب می‌کند.» چن و کیو که تهیه‌کنندگان این انیمیشن هستند، می‌گویند: «حتی مخاطبان غربی از سطح کیفیت این انیمیشن شگفت‌زده شدند. پیشرفت‌های انیمیشن کامپیوتری در پنج سال اخیر باعث شده بین دو فیلم نژا جهشی عظیم در کیفیت ایجاد شود.»

نکته قابل توجه اینجاست که لبوبو هم به مانند نژا۲ روی عناصر فرهنگی بومی و کهن تمرکز و توجه کرده است. طراح چینی این عروسک کیسینگ لانگ می‌گوید؛ لبوبو یک الف است که بر اساس عناصر فرهنگی چین و اروپای شمالی ساخته شده، شیاطینی که وجود داشتند و چندان منفور نبودند. اما کیسینگ لانگ کیست؟

با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از دیارمیرزا، 9شهریور1404، 972868، https://diyarmirza.ir/