شعار سال :خطر نابودی زبان یک سیر طبیعی برای بیش‌تر زبان‌ها در جهان در حال رویداد است و انقراض زبان‌ها پدیده‌ای فراگیر در جهان امروز است. برای نمونه حسن راشدی از چهره‌های نزدیک به جریانات قوم گرا، معتقد است با ادامه وضع کنونی آینده‌ای جز نابودی برای زبان ترکی در ایران نمی‌توان تصور کرد. بر اساس برخی تقسیم بندی‌ها ، ترکی رایج در شمال غرب ایران به 8 لهجه تقسیم بندی شده است. که در ادامه متن به هشت مورد آنها اشاره می شود.
۱- لهجه تبریز: این لهجه نزدیک به لهجه شکی در جمهوری آذربایجان است و در تبریز و در شهر‌های کوچک و روستا‌های اطراف آن رایج است. اسکو، خسروشهر، توفارقان (آذرشهر) و روستا‌های توابع آنها، روستا‌های دامنه‌های شمالی سهند و باسمینج، هئربی، بر، لیقوان، سپاراخان، خلتدوکان از جمله مناطقی هستند که لهجه آن‌ها با کمی تفاوت تبریزی است. در خود تبریز سه لهجه با اندکی تفاوت وجود دارد:

- محله‌های شمال غرب یعنی شامقازان، حکم آباد، منجم، قره آغاج
- دوه چی، امیر قیز، لیلاوا، خطیب
- ششگیلان، باغمشه، خیابان، مارالان و مناطق مرکزی

از خصوصیات لهجه تبریز، کشیدن صدا‌ها است . 

۲- لهجه قره داغ (ارسباران): صحیح‌ترین لهجه ترکی آذربایجانی ایران است و تماما پیرو قواعد زبانی است. شرق دامنه‌های سهند متنق، ایراناق، سرسکند (هشترود)، بستان آباد، میانه، سراب، قره داغ، سونار خیوه اهر، تیکان تپه (تکاب)، سایین قالا (شاهین دژ) و قسمت‌هایی از دشت مغان و قاراقیشلاق، بیجان، پلدشت (عربلر)، نازیک، مرگنلر، قاراقولوقلار، مرکیت و قایقاج در جنوب ارس مناطقی هستند که این لهجه در آن رایج است. در لهجه قره داغ برخلاف لهجه تبریز کلمات و صدا‌ها کشیده نمی‌شوند و به اصطلاح sert (محکم) تلفظ می‌شوند.

۳- لهجه یامچی: این لهجه شباهت زیادی به لهجه نخجوان خصوصا اوردوباد دارد. مرکز این لهجه را می توان مرند حساب کرد. صوفیان، یامچی، شبستر، خامنه، دیزه، دریان، شانیجان، گمیچی و قاپسار، زنوز، گلین قایا، المدار در شمال دریاچه اورمیه از مناطقی هستند که این لهجه در آن‌ها رایج است. از ویژگی‌های این لهجه تبدیل مصوت a به ə است، مثلا به قابلاما قابله مه، به قارداش قردش می گویند. این لهجه بین لهجه تبریز و قره داغ قرار می‌گیرد (از لحاظ کشیدن صداها).

۴ ـ لهجه اورمیه (اویغور-آوشار لهجه سی): این لهجه نیز یکی از صحیح‌ترین لهجه‌های ترکی آذربایجانی ایران است. از نزدیکی‌های سووقبولاق (مهاباد)، سولدوز (نقده)، تا اورمیه و سلماس و خوی و مرز ترکیه این لهجه رایج است. در اطراف اورمیه در روستا‌های چونقارالیسی صدای "نگ" هنوز حفظ شده است مثلا گلیرنگ. لازم به ذکراست در نزدیکی اورومچی پایتخت ترکستان شرقی نیز قصبه‌ای به نام چونقارالی موجود است. شباهت بین نام خود اورمو و اورومچی نیز جای بحث دارد. علت نام گذاری این لهجه به لهجه اویغور-افشار آن است که از ترکیب زبان اویغور‌ها و افشار‌های کوچ کرده از خراسان و ترکیه بوجود آمده.

*** ادبی دیلده: آتامی آتانی آتاسینی آتامیزی آتانیزی آتالارینی

***  تبریز: آتامی آتاوی آتاسینی آتامیزی آتازو آتالارینی

***  قاراداغ: آتامی اتووو آتاسینی آتامیزی آتوووزو آتالارینی

***  اویغور: آتامی آتایین آتاسینی آتامیزی آتاییزی آتالارینی

۵ ـ لهجه مراغه: این لهجه در شهر‌ها و روستا‌های دامنه‌های جنوبی سهند رایج است.
از طرف مراغه به طرف سرسکند، سایین قالا (شاهین دژ)، قوشاچای (میاندوآب) تا حدود سووقبولاق و جیغاتی رود، ملیک کندی (ملکان)، بناب، عجبشیر از جمله مناطقی هستند که این لهجه در آن رایج است. این لهجه نیز مانند لهجه یامچی بین لهجه تبریز و قره داغ قرار می‌گیرد.

۶ ـ لهجه اردبیل: این لهجه در اردبیل، خلخال، نمین، آستارا، انزلی، تالش، منجیل رایج است. این لهجه شباهت زیادی به لهجه جنوب جمهوری آذربایجان دارد و اثرات لهجه باکو را در آن می توان دید.

۷- لهجه زنجان: این لهجه از طارم آغاز شده و تا زنجان، هیدج، سلطانیه، خدابنده، ماه نشان، بیجار و قروه در کردستان و سنقر در کرمانشاه رایج است و در مناطق شرقی و جنوبی زنجان مانند قیدار به لهجه همدان نزدیک می‌شود. به طور کلی این لهجه را می توان ترکیبی از ترکی قدیم و جدید دانست.

۸- لهجه همدان: ابهر، تاکستان، قزوین، بویین زهرا، آوج، همدان، رزن، بهار، تویسرکان، کبودرآهنگ، پامبولو (فامنین)، اسدآباد، لالجین، ملایر تا سنقر به این لهجه تکلم می کنند. شباهت زیادی به لهجه زنجان دارد. این لهجه یکی از لهجه‌های اصیلی است که برخی قواعد قدیمی هنوز در آن وجود دارد. برای مثال "توکندی" به جای قورتولدو یا تورندی به جای ایسهال توتدو. یا مثلا در سوم شخص حرف سین از افعال حذف می‌شود (همانند لهجه زنجان): گلیرسن به گلیرن، آلیرسان به آلیران، گلیرسیز به گلیریز تبدیل می‌شود. البته در لهجه همدان افعالی که به "ن" ختم می‌شوند "ی" جایگزین نون می‌شود مثلا زنجانی‌ها می گویند آلیران، گلیرن، اما همدانی‌ها می گویند آلیرای، گلیرَی.

با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از وبسایت پارسینه، تاریخ انتشار ۳۰ مرداد ۱۳۹۴، کد مطلب: ۲۵۰۹۸۴: www.parsine.com / سایر منابع.