دین و اندیشه - اخلاق و تربیت دینی

نشست خانواده متعهد و مقاوم در فرهنگ عاشورا صبح امروز، ۳۰ مردادماه در محل سالن همایش‌های هتل یعسوب‌الدین کربلای معلا برگزار شد. در این نشست که با تلاش و همکاری مرکز پژوهش‌های استراتژیک حشدالشعبی، گروه بانوان ستاد فرهنگی اربعین، لواالخدمه الحسین و حوزه علمیه الزهرا عراق برگزار شد، اساتید دانشگاه و پژوهشگران درباره جایگاه زن در خانواده و اهمیت آن در انتقال مفاهیم عاشورایی به اعضای خانواده و جامعه گفت‌و‌گو کردند. رئیس مرکز مطالعات تاریخ معاصر گفت: اربعین حرکت تمدن‌ساز بر پایه خانواده است و در خانواده نقش بانوان محوری است زیرا زن سبک زندگی را تعریف و فرزندان را تربیت می‌کند.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گفت: اگر کسی نگاه حداکثری به عاشورا داشته باشد در این صورت قیام عاشورا از اساس و فارغ از جنبه دینی این قیام، قیامی حقوق بشری محسوب خواهد شد یعنی هر فرد عاقل و کاملی به جای امام حسین(ع) بود برای حفظ حقوق بشر هم که شده باید قیام می‌کرد.

اخلاق ذات دین است حتی اخلاق بخشی از دین هم نیست اینکه بگوییم دین حوزه عقاید، احکام و اخلاق است ناشی می شود از یک نگاه مبتنی بر فلسفة یونانی یا تقسیمی که غرضش توجه به عمق و هویت دینی نیست. برای اینکه اخلاق ذات و حقیقت دین است از آیات و روایاتی که اشاره خواهم کردم معنای ذاتی بودن و اصالت اخلاق در دین به روشنی به دست می آید منتها دایره اخلاق و دامنه و گستره اخلاق، گستره وسیعی است که می توانیم دو حوزه کلی را نام ببریم: یکی، «اخلاق بنیادی» که همه معارف و عقاید را پوشش می دهد یعنی همان اعتقادات هم در واقع اخلاق است منتها اخلاق عقیدتی و معرفتی. و بخش دوم که معمولاً در مباحث اخلاقی به خصوص در مقام وعظ، نصیحت و اندرز به آن توجه می شود، «اخلاق کاربستی» است و حوزه رفتار بشری را پوشش می دهد،دکتر مومنی معتقد است که ،کسانی که دغدغه دین و ترویج دین دارند، باید بدانند که اگر قرار است جامعه اصلاح شود حتماً باید روی پایبندی و التزامات جامعه کار کنند. وقتی برای شخصی دین و اصول اخلاقی اهمیت ندارد، نمی توان از او انتظار داشت که رفتار اخلاقی و دینی داشته باشد و در این بخش حتماً نیاز داریم که کار بیشتری شود.

سکوت در برخی موارد بهترین، اقدامی است که می‌توانیم انجام بدهیم و ۶ موقعیت در زندگی وجود دارد که بهتر است در این مواقع سکوت کنید.

شکوفایی اخلاقی انسان‌ها در یک «جامعه عادلانه» رخ می‌دهد. ایجاد انسان‌های اخلاقی و شکوفایی اخلاقی انسان‌ها در خلأ رخ نمی‌دهد؛ باید بستر و زمینه اجتماعی باشد تا انسان‌ها شرایط اولیه زندگی عادلانه را تجربه کنند در این صورت است که نیاز‌های متعالی اخلاقی انسان‌ها ظهور می‌یابد و احساس نیاز برای اخلاقی زیستن بیشتر می‌شود. این موضوع حالت خطی ندارد بلکه دوّار است؛ یعنی جامعه عادلانه به شکوفایی اخلاقی کمک می‌کند و شکوفایی اخلاقی پشتوانه‌ای برای جامعه عادلانه است. هرچه در جامعه کنش‌های اخلاقی توسعه پیدا کند می‌تواند سیستم را بهبود بخشد و هرچه در سیستم جای‌پا‌های اخلاقی مانند حق و حقوق، قوانین عادلانه بیشتر شود، می‌تواند شرایط و زمینه‌های شکوفایی اخلاقی را در جامعه به وجود بیاورد.

وقتی امام حسین(ع) مراسم حج را ترک کردند، همه متوجه شدند که حضرت می‌خواهند قیام کنند. لذا جامعه مطلع بود ولی با ایشان همراهی نکرد و همه این ناملایمات موجب نشد که آن حضرت از مسئولیت اجتماعی خودش کوتاه بیاید و این درس را به ما دادند که در برابر بدعت‌های در جامعه مسئولیم.

جامعه دینی کشور بدلیل اهمال ، قصور، تقصیر ،ترک فعل و حتی از آن بدتر بدلیل نفوذ جماعت منافق و معاند در لباس دینی و مدیریتی ، دچار آسیب شده است. انکار آسیب ها هم یکی از نشانگان شناسایی همان جماعت منافق می باشد. پوشیدن لباس سیاه بدلیل عرف اجتماعی و مناسک دینی( که متاسفانه تبدیل به مد هم شده) توسط بخشی از جوانان و حتی معنویت گرایی دینی را نمی توان به حساب تربیت دینی و متشرع بودگی آنان گذاشت. اگر آمار ریزتر می خواهید از دوستان امنیت درخواست کنید، گزارشی از عصر عاشورا در شهرهای بزرگ به شما بدهند. ما با رسالت احیاگری دینی و تقویت گام دوم انقلاب ، به شما هشدار می دهیم. ظاهر آمارها پرده غفلت روی چشم شما و سایر دوستان نکشد.

محمد جواد کاشی، استاد دانشگاه علامه طباطبایی معتقد است که آرزوی زندگی تماما اخلاقی، بی‌ربط و خطرناک بوده و خودش بیش از همه دشمن اجتماع اخلاقی است . نسل جدید در حال وارد کردن هنجارهای اخلاقی به یک بستر درست بوده و با این تغییرات ، جامعه ایران رو به زوال اخلاقی نمی‌رود؛ زوال اخلاقی قبلا توسط مدعیان اخلاق اتفاق افتاده است . کسانی که ندانسته دشمن اخلاق بودند و بدون اینکه بدانند، در آرزوهایشان با اخلاق دشمنی می‌کردند. ایدئولوژی‌ها با تمامیت‌خواهی و آرزوی یک جامعه تماما اخلاقی، همان سرچشمه‌های محدود زایش حیات اخلاقی در زندگی روزمره را هم دارند نابود می‌کنند. باید عقب بنشینیم و اجازه بدهیم خود زندگی بنیان‌های اخلاقی‌اش را به طور طبیعی بسازد. مگر پیامبر خدا توانست جامعه تماما اخلاقی بسازد؟! نمی‌دانم چرا این سؤال را در طی این 40 سال از خودمان نکرده‌ایم ؟!

انسان حلیم کسی است که محرکات ناگوار بیرونی و درونی نتواند نظام درونی و فکری او را متلاشی کند. اگر چنین صفتی در جامعه رواج یابد، چقدر آرامش روحی و روانی و جسمی ایجاد می‌شود و چقدر در مسائل اقتصادی صرفه‌جویی خواهد شد. یک‌سوم بودجه کشور صرف بی‌اخلاقی می‌شود؛ الان سه قوه داریم و یک‌سوم بودجه کشور صرف اموری می‌شود که بخش بسیار قابل توجه آن به سبب بی‌اخلاقی است، در حالی که قوه قضائیه در برخی کشور‌ها تعطیل شده است؛ بنابراین اگر جامعه حلیم شود، چقدر صرفه‌جویی اقتصادی خواهیم شد.

عبدالحسین خسروپناه دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه گفتمان‌سازی در موضوع حجاب اثرگذار است و بگیر و ببند جواب‌گو نخواهد بود، تصریح کرد: ۳۰ سال است که دستگاه‌های مختلف ترک فعل داشته اند؛ نمی‌شود فقط با رویکرد نظامی و انتظامی جلو رفت و سه دهه غفلت را در زمینه مسئله حجاب جبران کرد.

علیرضا پناهیان در برنامه سحرگاهی ماه من، سخنانی در باب تقابل دین و اخلاق مطرح نموده که واکنش‌هایی را در میان دغدغه‌مندان حوزه الهیات و اخلاق برانگیخت.پناهیان چندان روشن نمی‌کند مصادیقی که به عنوان داوری‌های اخلاقی بیان می‌کند چه ربطی به اخلاق به عنوان یک دانش دارد، اما با کمی همدلی شاید بتوان تصور او از اخلاق را تحت نظریه اخلاق فضیلت فهمید.

محمد صالح هاشمی گلپایگانی دبیر ستاد امر به معروف و نهی از منکر کشور در نامه‌ای به حجت اله عبدالملکی، دبیر شورای عالی مناطق آزاد تجاری، صنعتی و ویژه اقتصادی کشور بر «اتخاذ تدابیر و برنامه‌ریزی لازم برای حفظ، رعایت و ارتقای ارزش‌های اسلامی و اخلاقی و احیاء و اقامه فریضتین الهی امر به معروف و نهی از منکر خصوصا در جریان سفر‌های نوروزی هموطنان به مناطق آزاد» تاکید کرد و گفت: فرهنگ را تجاری‌سازی نکنید و مرز‌های فرهنگی را در مناطق آزاد تجاری به ثمن‌بخس به حراج نگذارید و با تساهل و تسامح مدیریتی، حریم‌های دینداری را به مسلخ نبرید، نکند چهره کریه امروز ابتذال در بعضی از مناطق آزاد فردای شهر‌های جامعه ما را رقم زند

رواج بی اخلاقی در جامعه امروز باعث عدم مدارای اجتماعی و افزایش بی اعتمادی دربین مردم شده است. بی اخلاقی اجتماعی مصادیق فراوانی دارد که از تملق و چاپلوسی گرفته تا تهمت و شایعه پراکنی را در بر می‌گیرد و هرکدام آن‌ها داستان مفصلی دارند.این بی اخلاقی محصول ساختار‌های ناکارآمد است. در کشوری با پیشینه فرهنگی چند هزارساله این سیر نزولی ارزش‌ها و هنجار‌های اخلاقی بسیار بحرانی و جای نگرانی دارد و عادت به بی اخلاقی نیز تبعات جبران ناپذیری به همراه خواهد داشت. البته که این مباحثی است که بسیاری بدان اعتراف دارند. ولی جدا از بحث ریشه یابی، باید توجه داشت که اشکال از این ساختار غلط است که گوش شنوایی برای آن نیست.

بحثی که قرار است خدمت دوستان باشیم یک مباحثه‌ای جدا از تعارفات و فرمایشاتی است که اشاره فرمودند که شاید متناسب با بنده هم نبود. بحث فقهی الزام حجاب توسط حاکمیت و حکومت اسلامی است. به نظرم ابتدا باید این بحث را تفکیک کنیم، یعنی کسانی که به عنوان موافق یا مخالف ورود به این بحث می‌کنند، این بحث سطوحی دارد و ما باید بدانیم که در کدام سطح داریم صحبت می‌کنیم. یک سطح ابتدایی همین چیزی است که فرمودند که ما بر اساس قواعد و ادله‌ی شرعی ببینیم که به عنوان حکم اولی به این مسئله در شرع چطور نگاه شده است؟ آیا حکومت چنین حق و تکلیفی دارد که ورود در این عرصه کند و افراد را به حجاب الزام کند یا نه؟ خود این می‌تواند در بحث قواعد و کلیات باشد و می‌تواند حتی جزئی‌تر باشد و ادله‌ی خاصه در این سطح مورد بررسی قرار بگیرد. این یک سطح بحث است.

در این نوشتار کوتاه با اندیشهٔ هادسون ۱ فیلسوف انگلیسی همراه می‌شویم و پس از بیان معیار‌های عقلانیت از دیدگاه او، توجه می‌کنیم که او چگونه بحث خود در باب نظام عقلانی باور‌ها را نقطه تلاقی فیلسوف، الهی‌دان و جامعه‌شناس می‌داند. وی سعی می‌کند نشان دهد چگونه الهی‌دان و جامعه‌شناس می‌توانند به کمک فیلسوف و به دلیل دل‌مشغولی مشترک آن‌ها در باب نظام عقلانی باورها، با یکدیگر همراه و هم‌داستان شوند.

شما نباید «ستاد امر به معروف و نهی از منکر» باشید. باید «ستاد احیای امر به معروف و نهی از منکر» باشید. «ستاد امر به معروف»، یعنی این‌که امر به معروف در مملکت، یک جا، کار ستادی رویش می‌شود! مگر می‌شود شما چنین کاری بکنید؟! امر به معروف، مالِ همه مردم است. مگر می‌شود یک ستاد ده نفره بنشینند و سازماندهیِ ستادیِ امر به معروف در سطح کشور را بکنند؟! این‌که اصلاً امکان ندارد. شما باید یک کار دیگر را به عهده بگیرید. نخواهید مباشرتاً، امر به معروف و نهی از منکر کنید. شما باید امر به معروف را در جامعه، احیا کنید. این، آن چیزی است که من خواسته‌ام.

درک شرایط مردم و کمک مستقیم و غیر مستقیم به آنها حتی بشکل موردی ، جامعه پایدارتر و امن تری را برای ما رقم خواهد زد.صفاتی که با عباراتی نظیر انصاف ورزی، همدلی اجتماعی، حبیب خدا بودن کاسب و مواردی همانند سنجیده می شود. مواظب قطع نشدن سیم وجدان خودمان باشیم. بی ذات نباشیم لطفا.

یکی از چالش‌های مهمی که جامعه ما با آن روبروست و به حق می‌توان آن را ابربحران کنونی جامعه بزرگ ایرانی دانست، بحران بداخلاقی جامعه است. درک و فهم بحران بداخلاقی نیاز به آمار و محاسبه و تحلیل و تبیین ندارد، کافی است حضوری حداقلی در جامعه داشته باشیم و یا گشتی در فضای مجازی بزنیم. ابربحران بداخلاقی جامعه ما هر چند خود معلول بحران‌های دیگر است، اما حل و چاره‌جویی این بحران راه را برای حل چالش‌های دیگر باز می‌کند. زیرا در پرتو گفتگو، دوستی، تحمل و پذیرش همدیگر که همه خودی و دلسوز این مرز و بوم هستیم، می‌توان برای چالش‌های پیش روی کشور چاره‌ای بیندیشیم.

پژوهشگر و محقق دینی بی اخلاقی و بی ادبی روی منابر را آسیبی برای دین و تشیع دانست و گفت: یک شخصی کلامی را گفته و این کلام می‌تواند ده‌ها منظور داشته باشد، چرا یک خطیب باید به طور پر رنگ به صحبت این فرد بپردازد و از آن منظوری استخراج و گوینده را متهم کند! این رویه اخلاقی نیست. صحبت‌های اهل منبر نباید کلامی غیر از قرآن و احادیث باشد و روی منبر به بیان نظرات شخصی بپردازد.

مدیرگروه علوم و معارف قرآنی دانشگاه مفید بیان کرد: عدم رعایت اصول اخلاقی و استفاده سخنران از تعابیری که این تعابیر نسبت به افراد و کسان دیگر که ممکن است در میان مخاطبین او طرفدارانی داشته باشند، ممکن است تأثیر منفی در مخاطبین بگذارد و عملی نادرست است. صحبت‌ها نباید اهانت آمیز باشد.