بنابر آمار موجود درسال 1390جمعیت سالمندان، بیش از شش میلیون نفر (19/8 درصد کل کشور) بوده که بیش از چهار میلیون نفرشان سالمندشهری (7/68 درصد ساکن شهر) و حدود دو میلیون نفر سالمندروستایی (23/31 درصد ساکن روستا) بوده‌اند. آمارهای سرشماری سال 1390 نشان می‌دهد جمعیت مردان سالمند (97/7 درصد) و زنان سالمند (42/8 درصد) بوده‌اند که بنابر تحلیل سالمندشناسان، سالخوردگی جمعیت به مرور زنانه‌تر می‌شود. نکته دیگر اینکه جمعیت سالمند در استان‌های گیلان با 55/11 درصد ومرکزی 97/9 درصد، مازندران 81/9 درصد، آذربایجان شرقی با 78/9 درصد وخراسان جنوبی با 52/9 درصد از بالاترین میزان برخوردارند. کمترین درصد جمعیت سالمندان نیز در استان‌های سیستان و بلوچستان با 72/4 درصد، هرمزگان با 62/5 درصد، بوشهر با 94/5 درصد، خوزستان با 09/6 درصد، کهگیلویه و بویراحمد با 27/6 درصد دیده می‌شوند. در ایران براساس سرشماری سال 1390 از بین 696/159/6 نفر سالمند، 805/319/4 نفر سالمند متأهل(13/70 درصد) و 3/24 درصد فاقد همسر (فوت-طلاق-یا متارکه) هستند. در کشور ما 8/46 درصد مردان و 4/21 درصد زنان سالمند با همسر وفرزندان مجرد و 80/5 درصد مردان و 5/20 درصد زنان سالمند تنها زندگی می‌کنند. سپس تنها عده بسیار کمی (حدود 21 هزار نفر) ساکن خانه سالمندان هستند. براساس سرشماری سال 1390 از بین جمعیت بالای 6 سال 75/84 درصد باسواد هستند که درجامعه سالمندان، 74/35 درصد سالمندان باسواد(2/48 درصد سالمند مرد باسواد و 7/23 درصد سالمندان زن باسواد)می باشند.

براساس آمار سال 1391 از نظر وضعیت رفاهی 000/500/1 سالمند تحت پوشش کمیته امداد امام(ره) و 000/420 تن تحت پوشش حمایت‌های سازمان بهزیستی کشور و 000/500/2 نفر از حمایت‌های سازمان تأمین اجتماعی و سازمان بازنشستگی کشوری ولشکری برخوردار بوده‌اند، پس آمار اشاره شده بیشتر ناظر بر سالمندان بازنشسته یا سالمندان نیازمند است. پوشش بیمه‌ای درمانی واجتماعی بیشتر تابع وضعیت شغلی افراد بوده پس افراد سالمند به عنوان سالـمندان، تحت پوشش حمایتی هیچ‌یک از ســازمان‌های بیمه‌ای قرارندارند مگر به تبع شغـل. البته با تدابیر دولت در سال‌های اخیر تمامی روستائیان و عشایر و البته اقشـار مردم از جمله سالمندان از مزایای بیمــه درمانی برخوردار شده‌اند که گـام مهم و اساسی در تأمین بخشی از حمایت‌های اجتماعی دولت محسوب می‌شود. بنابراین حمایت‌های یادشده در بسیاری از موارد ناقص بوده و بخش مهمـی از نیازهای سالمندان، مانند مراقبت در خانه، مراقبت ونگـهداری (آسایشگــاهی، مراقبت روزانه) خدمـات توانبخشی را مورد پوشش قــرار نمی‌دهد. با این حال براساس مطالعات جمـعیت‌شناسی سال 1388 آمار‌ها حکایت از بی‌بهره بودن 75 درصد سالمندان از خدمات نهادها و مؤسسات حمایتی دارد. با عنایت به وضعیت سالمندان به استناد آمــار مذکور، مطالعات نشان می‌دهد که در نظام قانونگذاری و همچنین فرهنگ عمومــی تعریف روشنی از سالمند و سالمندی نشده است. این فقر و خلأ قانونی، وضعیت حقوقی سالمندان کشور را در شرایط نامناسبی قرارداده است.

در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بجز در اصل بیست ونهم، اشاره وتصریحی به پدیده سالمندی وحقوق سالمندان نشده است. مطابق نص این اصل «برخورداری از تأمین اجتمــاعی از نظر بازنشستگی، بیکــاری، پیری، ازکارافتادگی، بی‌سرپرستی، در راه ماندگی، حوادث، سوانح، نیاز به خدمات بهداشتی ودرمانی و مراقبت‌های پزشکی به صورت بیمه و غیره، حقی است همگانی». دولت نیز مکلف است طبق قوانین از محل درآمدهای عمومی و درآمدهای حاصل از مشارکت مردم، خدمات وحمایت‌های فوق را برای یک یک افراد کشـور تأمین کند. بدیهــی است تمامی سالمندان کشور به عنوان طیف مهمی از جامعه مشمول این حمایت خواهند بود بنابراین برای بهره‌مندی از این حقوق، وجود قوانین مناسب ضروری است. درقوانین برنامه‌های توسعه نیز با صراحت درقانون برنامه سوم توسعه (1383-1379) مطابق جزء «ه» بند «الف» ماده (192) قانون مزبور، سازمان بهزیستی کشور مکلـف است در راستای ساماندهی وتوانبخشی بیمــاران روانی مزمن و سالمندان در سال اول برنامه سوم، نسبت به تهیه، تدوین واجرای طرح ساماندهی بیماران یاد شده اقدام کند. براساس آیین نامه اجـرایی این قانون نیز برای نخستین بار در کشور «شورای ملی سالمندان» کشور تشکیل شد. به دنبال آن در قانون برنامه چهارم توسعه(1388-1384) مطابق بند «ط» ماده 97 قانون مزبور تداوم اجرای طرح سامـاندهی توانبخشی سالمندان با پوشش حداقل 25 درصد جمعیت هدف تصـریح شد. در قانون برنامه پنجم توسعه نیز فقط در بند «ب» ماده 39 آن سالمندان از اجرای برنامه توانمندی‌سازی سالانه دستگاه‌های حمایتی مستثنی شده‌اند.

درسایر قوانین موضوعه نیز به نحو تلخیص اشاره‌ای غیر مستقیم به حمایت از سالمندان شده است. درماده واحده لایحه قانونی درباره تشکیل سازمان بهزیستی کشور مصوب 1359 اصلاحات و الـحاقات به عمل آمده آن، به حمایت ونگهـداری از سالمندان نیازمند اشاره شده است، اما نوع و شکل حمایت تصـریح نشده است. درقانون ساختار نظام جامع رفاه و تأمین اجتمـاعی مصوب سال 1383 مجلس شورای اسلامی نیز احکامی درخصوص افراد سالخورده لحاظ شده که در بندهای «الف»، «ج» و «د» مـاده 1 قانون مزبور به «بازنشـستگی» و «از‌کــارافتادگی»، «زنان بیوه‌» و «زنان ســالخورده» به عنوان کسانی که در برابر رویدادهــای اجتمـاعی، اقتصـادی، طبیعی وپیامدهای آن باید در چارچوب نظـام تأمین اجتماعی مـورد حمایت قرار گیرند اشــاره شده است. همچنین در مـاده 6 این قانون که ناظر به اصول وسیاست‌های اجــرایی نظام تأمین اجتمــاعی(بندهای بند «ج»، «د»، «هـ» و «و») همچنین از جمله مهمترین اصـول سیاست‌های اجرایی است ضـروری به نظر می‌رسد که طرح و برنامه‌های مرتبط با سالمندان با رعایت آنها انجام پذیرد. بدیهی است تأمین و حمایت از حقوق اجتماعی، اقتصادی وفرهنگی سالمندان نیازمند قانون جامع حمایت از سالمندان است که انتظار می‌رود از سوی دولت تدبیر وامید تقدیم مجلس شورای اسلامی شود.

با اندكي اضافه و تلخيص برگرفته از روزنامه ايران، سال بيست و يكم، شماره 6039 ، سه شنبه 7 مهر 1394، صفحه18