شعارسال: چای در فرهنگ و آداب و رسوم مردم ایران جایگاه ویژه‌ای را به خود اختصاص داده است و به یقین می‌توان گفت که چای محبوب‌ترین نوشیدنی در میان ایرانیان است. بر اساس آمار موجود سالانه 120 هزار تن چای در کشور مصرف می‌شود که در حدود 25 هزار تن از این میزان، از حدود 15 هزار هکتار زمین زیرکشت این چای به دست می‌آید. نگاهی گذرا به این آمار گویای آن است که میزان تولید چای در کشور کفاف نیاز داخل را نمی‌دهد، بنابراین برای تامین مابه‌التفاوت میزان مصرف، سال گذشته 85 تن چای وارد کشور شد. کشاورزان اما می‌گویند دلیل کاهش تولید، عدم حمایت دولت است. آنها معتقدند به‌راحتی می‌توانند کل نیاز داخل را تامین و حتی صادر هم کنند، اما وقتی چای تولیدشده، سال‌ها در انبار می‌ماند و دولت یک‌دفعه به فکر واردات چای می‌افتد، کشاورزان نیز برای کاشت این محصول، محتاطانه عمل می‌کنند. بررسی وضعیت صنعت چای ایران در دهه‌‌های گذشته نشان می‌دهد که تولید چای در کشور فراز و فرودهای فراوانی را تجربه کرده و میزان تولید در برخی سال‌‌ها با افت عجیبی روبه‌رو بوده است. به گفته فعالان صنعت چای، بحرانی‌ترین دوران این صنعت در سال‌های 79 تا 83 رقم خورد؛ یعنی زمانی که دولت وقت، طرحی را با عنوان «اصلاح ساختار چای کشور» ارائه داد. هدف از این طرح، اجرای سیاست انتقال و واگذاری امور بازرگانی و تولید چای به بخش‌های غیردولتی بود تا از این طریق انحصار دولت در صنعت چای کاهش یابد.

علاوه‌بر این، با اجرای این طرح قرار بود کیفیت و توان رقابت چای تولیدی در بازار داخل و خارج افزایش یابد. درنهایت نیز این طرح در قالب ماده 29 قانون برنامه سوم و به‌رغم مخالفت بسیاری از فعالان این صنعت، ‌به اجرا درآمد. اما به دلایل متعددی این طرح شکست خورد. بر اساس آمار موجود در مدت چهار سال اجرای این طرح حدود 200 هزار تن چای تولید شد، اما حدود 140 هزار تن از این میزان به فروش نرفت و در انبارها تلنبار شد. و مبلغی بیش از 1300 میلیارد تومان خسارت به کارخانه‌داران و فعالان صنعت چای وارد کرد. با شکست این طرح، ادامه اجرای آن متوقف شد و در طول چهار سال، 32 هزار هکتار زمین زیر کشت چای با تولید سالانه 70 هزار تن برگ سبز چای، به 10 هزار هکتار و تولید سالانه 35 هزار تن برگ سبز چای کاهش یافت.

ابلاغ یک قانون ناموفق

به گفته کارشناسان حوزه کشاورزی، چایکاران ایرانی توان تولید سالانه بیش از 100 هزار تن چای را در کشور دارند، مشروط بر اینکه سیاستگذاری‌های دولت برای تحقق این امر زمینه را برای افزایش تولید فراهم کند. این در حالی است که گمرک ایران سال گذشته در ابلاغیه‌ای به گمرکات اجرایی کشور اعلام کرد واردات و عرضه چای خارجی از پرداخت مالیات بر ارزش افزوده طبق برنامه ششم توسعه معاف است. تصویب و ابلاغ این قانون، در شرایطی که افزایش میزان تولید می‌تواند علاوه‌بر تامین نیاز داخل، حجم صادرات این محصول را نیز افزایش دهد، ابلاغ و اجرای چنین قانونی مغایر با سیاست‌های حمایت از تولید داخل است؛ موضوعی که در کوتاه‌مدت می‌تواند صنعت چای کشور را به زوال و نابودی بکشاند.

بی‌تدبیری‌های دولت گریبانگیر صنعت چای

رئیس هیات‌مدیره سندیکای کارخانه‌های چای ایران و عضو خانه کشاورز استان گیلان به نکته قابل توجهی در مورد واردات چای اشاره می‌کند و می‌گوید: «در سال 95، 55 هزار تن چای به صورت رسمی و از مبادی قانونی وارد کشور شد. با در نظر گرفتن نیاز کشور به 95 هزار تن چای وارداتی، 40 هزار تن مابه‌التفاوت چای مورد نیاز کشور از مبادی غیرقانونی و به صورت قاچاق وارد کشور شده است. سود حاصل از فروش چای وارداتی برای یک دکان‌دار حدود 15 هزار تومان در هر کیلو است، در حالی که سود حاصل از فروش چای ایرانی معادل پنج هزار تومان در هر کیلو برآورد می‌شود. در چنین شرایطی چه کسی حاضر است از تولید چای ایرانی حمایت کند؟»

به گفته «سعید رحمت‌سمیعی» شبکه‌های توزیع چای در کشور محدود و تعداد شرکت‌های بزرگ فعال در این حوزه بسیار کم است. از سوی دیگر همین تعداد اندک نیز در اختیار واردکنندگان چای خارجی قرار دارد. اگر این شرکت‌ها تصمیم به توزیع چای ایرانی در کشور داشته باشند، از سوی واردکنندگان چای خارجی تحریم می‌شوند به همین دلیل توزیع‌کنندگان نیز تمایلی به توزیع چای ایرانی ندارند. وی ادامه می‌‌دهد: «حتی اگر تولیدکنندگان داخلی، خود، اقدام به توزیع چای تولیدی خود در بازار داشته باشند، باز هم مغازه‌داران با خرید چای تولید داخل و عرضه آن در فروشگاه مخالفت دارند، زیرا بر این باورند که توزیع‌کنندگان با مشاهده چای ایرانی در فروشگاه‌، از عرضه چای خارجی امتناع می‌کنند.» وی معتقد است بازیگر نقش اول مشکلات صنعت چای کشور، دولت است. اگر دولت پای خود را از این صنعت کنار بکشد و همه امور را به دست فعالان و کارشناسان این حوزه بسپارد، ما نیز همه درآمدها و هزینه‌های این صنعت را تقبل می‌کنیم. اما تا زمانی که تصمیمات پشت پرده و سیاست‌های نابخردانه و عجولانه دولت گریبان صنعت چای کشور را گرفته است، به بهبود این صنعت هیچ امیدی نیست.

چاره‌ای جز واردات نیست!

رئیس اتحادیه چای کشور نیز در گفت‌وگو با «فرهیختگان» با تاکید بر اینکه میزان تولید کشور یک‌پنجم مصرف داخل را تامین می‌کند، می‌گوید: «در حال حاضر ظرفیت تولید چای در کشور بیش از این نیست، مگر اینکه سطح زیر کشت چای افزایش یابد و بر تعداد باغ‌های چای اضافه شود. دولت هیچ‌تسهیلاتی برای رونق صنعت چای و حل مشکلات این حوزه ارائه نمی‌دهد. در این راستا نیز سازمان چای شمال باید زمینه لازم را فراهم کند.»

«محمدرضا مقدسی» حذف مالیات بر ارزش افزوده چای خارجی را چندان به ضرر تولید داخل نمی‌داند، به‌ویژه اینکه با شرایط کنونی و افزایش قیمت دلار و کاهش ارزش ریال، واردات چای، صرفه اقتصادی ندارد. به گفته وی در شرایطی که تولید چای داخلی تنها یک‌پنجم مصرف چای در داخل کشور را تامین می‌کند، چاره‌ای جز واردات نیست، اما باید دید دولت در وضعیت بحرانی بازار دلار چه سیاستی را در حوزه واردات و حمایت از تولید اتخاذ می‌کند.

خروج 400 میلیون دلار ارز

اما رئیس سازمان چای کشور بر این نکته تاکید می‌کند که صنعت تولید چای با تولید دیگر محصولات کشاورزی متفاوت است. در حال حاضر تنها 22 درصد از نیاز داخل درکشور تولید می‌شود و با توجه به اینکه کل چای مرغوب و با کیفیت ایرانی به مصرف داخل می‌رسد، بنابراین در حوزه صادرات تنها چای با کیفیت ضعیف یا متوسط رو به پایین به کشورهای دیگر صادر می‌شود. به عبارت دیگر، آن میزان چای تولید داخل که متقاضی داخلی در کشور ندارد به کشورهایی مانند افغانستان، پاکستان، عراق و تعدادی از کشورهای جنوب خلیج‌فارس صادر می‌شود.

به گفته «محمدولی روزبهان» تا پایان بهمن‌ سال گذشته، 51 هزار تن انواع چای از کشورهای مختلف وارد و 10 هزار تن چای از ایران به کشورهای دیگر صادر شد. واردات 51 هزار تن چای رقمی معادل 400 میلیون دلار ارز از کشور خارج کرده است.

با توجه به اینکه برخی کشورهای اروپایی نیز متقاضی چای ایرانی (با درجه کیفی متوسط) برای مصارف صنعتی و شیمیایی هستند، در نتیجه بخش اندکی از این محصول به کشورهای اروپایی نیز صادر شد. وی معتقد است اگر دولت در قالب تامین بودجه مورد نیاز، ارائه وام و خرید تضمینی به فعالان صنعت چای کمک کند و دستگاه حاکمیت نیز چای را در اولویت مصرف خود قرار دهد، می‌توان به آینده این صنعت امیدوار بود. به عبارت دیگر حمایت هرچه بیشتر از این صنعت می‌تواند اصول خودکفایی را در صنعت چای تقویت کند.

حذف تعرفه؛ یک رفتار حمایتی!

نماینده سابق شهرستان‌های لاهیجان و سیاهکل در مجلس شورای اسلامی اقدام گمرک برای معافیت واردات و عرضه چای خارجی از پرداخت مالیات بر ارزش افزوده را یک رفتار به ظاهر حمایت از تولید می‌داند و می‌گوید: «معمولا دولت‌ها حمایت از تولید را با چند رفتار اجرا می‌کنند؛ یک رفتار، رفتار تعرفه‌ای و گمرکی است. به تعبیر دیگر دولت‌ها با این رفتار سعی می‌کنند به تولید داخل چراغ روشن نشان دهند.»

به گفته «ابوذر ندیمی» البته برای حمایت از یک کالا اول باید بررسی کرد که میزان نیاز داخل چقدر است؟ چقدر از مصرف‌کننده و تا چه اندازه از تولیدکننده باید حمایت کرد؟ نکته مهم این است که برنامه‌های حمایتی دولت باید به‌گونه‌ای باشد که در ابتدا مصرف‌کننده تحت فشار نباشد و عرصه تولید داخل هم تحت تاثیر واردات قرار نگیرد.

وی رونق صنعت چای و به‌تبع آن صادرات این محصول را مشروط بر آگاهی مردم از سلامت چای ایرانی می‌داند و می‌افزاید: «بسیاری از چای‌های وارداتی آلوده به افزودنی‌ها و رنگ‌های شیمیایی مضر است. در حالی که هیچ‌سمی به گیاه چای افزوده نمی‌شود و چای ایرانی با هیچ‌رنگ شیمیایی مخلوط نمی‌شود.»

سایت شعارسال، با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از سایت خبروان، تاریخ انتشار: 26فروردین1397 ، کدخبر: 15624025: www.khabarone.ir