شعار سال: امروز، بر حلقه اول زنجیره تولید، یعنی کشت و کار و تولید گیاهان دارویی تمرکز می‌کنیم و به سوالات احتمالی شما در این حوزه پاسخ خواهیم داد. سوالاتی نظیر این که: چه گیاهانی قابل کشت و کار در ایران هستند؟ به لیمو، آلوئه ورا، آویشن، نعناع، بادرنجبویه، کاسنی، آویشن یا اسطوخودوس؟ نحوه کشت و پرورش هر کدام چگونه است؟ بذر دارد یا قلمه یا این که به طور متعارف نشا می‌شود؟ هزینه‌های کاشت یک مقدار مشخص زمین، مثلا یک هکتار، چقدر است؟ مظنه درآمد‌ها چگونه است؟ آیا می‌شود با کشت گیاهان دارویی، میلیاردر شد؟ در ادامه تلاش می‌کنیم به اجمال به این سوالات پاسخ دهیم.

ابتدا یک نقشه هوایی

قبل از این که وارد جزئیات شویم و برخی گونه‌های خاص را معرفی کنیم، اجازه بدهید یک نقشه هوایی از صنعت ارائه و برخی اعداد کلان را مرور کنیم. به طور کلی بیش از هشت هزار گونه گیاهی در ایران شناسایی شده است که حدود سه هزار گونه خواص دارویی دارد. طبق اعلام رئیس انجمن گیاهان دارویی، از این تعداد حدود ۱۷۰ تا ۲۰۰ گونه تولید می‌شود یعنی گونه‌های دیگر به صورت خودرو در طبیعت یافت می‌شود.

میزان تجارت جهانی گیاهان دارویی بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار برآورد شده است و پیش بینی‌های بانک جهانی از ۵۰ برابر شدن آن تا ۳۰ سال آینده (سال ۲۰۵۰) حکایت دارد. نکته مهم‌تر آن که حجم عمده‌ای از سطح زیر کشت گیاهان دارویی در کشور به محصولات معروفی، چون زعفران و گل محمدی اختصاص دارد و از بسیاری گیاهان دیگر، غفلت شده است. جدول یک، تصویر ذهنی شما از صنعت گیاهان دارویی در ایران و جهان و محصولات مورد توجه در ایران را نشان می‌دهد. با داشتن این تصویر، می‌توانیم به سراغ جزئیات تولید برخی گیاهان برویم.

به لیمو؛ درختچه پرسود

چند سال قبل کمتر معروف بود، اما اکنون، حتما حداقل یک بار چای به لیمو خورده اید یا این که درباره آن شنیده اید. مخصوصا آن که اکنون انواع چای کیسه‌ای آن نیز در بازار موجود است. البته این گیاه مصارف دیگری به عنوان دارو، طعم دهنده و... نیز دارد. این برگ خوش طعم از درختچه‌ای چندساله تولید می‌شود. به لیمو یک درختچه چندساله است که به وسیله قلمه تکثیر می‌شود. دوره بهره برداری از آن حدود ۱۰ سال بیان شده است. یعنی شما با خرید قلمه به لیمو و کاشت آن، تا حدود ۱۰ سال می‌توانید محصول برداشت کنید. موعد برداشت هم دو تا سه بار در سال است که در نیمه اول سال و نهایتا تا آبان ماه رخ می‌دهد.

تخمینی از هزینه ها: منظور از برداشت، چیدن برگ‌های گیاه است. نیاز آبی گیاه هم نسبتا بالا و حدود ۵ تا ۱۰ روز یک بار است؛ لذا این موضوع را مدنظر قرار دهید. درباره کار‌های اولیه، بعد از خرید یا اجاره زمین مناسب، باید آن را تا عمق بیش از نیم متر شخم بزنید. اما هزینه اصلی شما، تهیه قلمه گیاه است که برای یک هکتار حدود ۱۵ میلیون تومان و بیشتر هزینه خواهد برد.

البته، قیمت هر قلمه حدود ۵۰۰ تومان است و میزان کل هزینه شما، بستگی به تراکم کشت دارد. به طور متوسط اگر ۳۰ هزار قلمه در یک هکتار بکارید، ۱۵ میلیون تومان و اگر با فاصله نیم متری، کشت کنید در یک هکتار حدود ۴۰ هزار قلمه نیاز است که ۲۰ میلیون تومان برای شما هزینه خواهد داشت. هزینه‌های زمین، آبیاری و... را نیز با توجه به محل مدنظر خود برآورد کنید.

تخمینی از درآمدها: اما درآمد مزرعه شما چقدر خواهد بود؟ در این باره باید توجه کنید که هر هکتار از ۱.۲ تا حدود ۳ تن (وابسته به نوع خاک، تراکم کشت و...) برگ خشک به شما می‌دهد که با احتساب فروش هر کیلوگرم به طور متوسط ۲۰ هزار تومان (با توجه به نوسانات قیمتی در طول سال)، از سال دوم ۳۰ تا بیش از ۵۰ میلیون تومان درآمد ناخالص خواهید داشت.

بادرنجبویه؛ آرام بخش بی رقیب اروپایی

بادرنجبویه از بسیاری جهات شبیه به لیموست. خواص دارویی متنوعی دارد و به عنوان طعم دهنده، آرامش بخش و نوشیدنی هم استفاده می‌شود. منشأ اصلی آن را جنوب اروپا و شرق مدیترانه گفته اند و اکنون هم در کشور‌های اروپایی نظیر آلمان، هلند، چک، مجارستان و... در سطح وسیعی کشت می‌شود.

تخمینی از هزینه ها: بادرنجبویه، اگرچه گیاه چندساله است، اما بر خلاف به لیمو از طریق بذر و نشا، قابل تکثیر است. اگر به صورت مستقیم، از بذر استفاده کنید به حدود ۱۰ کیلوگرم بذر نیاز دارید تا یک هکتار زمین را زیر کشت ببرید، اما برای اطمینان بیشتر، می‌توانید با تولید یا خرید نشا (بذر رویانده شده در گلخانه یا به صورت متراکم) احتمال موفقیت کشت خود را افزایش دهید. به این منظور، در هر هکتار بیش از ۶۰ هزار نشا نیاز دارید که با توجه به قیمت ۱۰۰ تومانی هر نشا، به حدود شش میلیون تومان بابت نشا نیاز دارید.

تخمین درآمد سالانه: بر خلاف به لیمو، بادرنجبویه در سال اول هم محصول خوبی به شما می‌دهد و انتظار برداشت یک تن برگ خشک بی اساس نیست. برداشت این محصول نیز معمولا سه بار در سال و طی تیر، شهریور و آبان انجام می‌شود و برگ‌های سبز، بعد از برداشت، باید به سرعت خشکانده شود. البته اگر بخواهید بذر محصول را برداشت کنید، معمولا فقط یک بار برگ چیده می‌شود و در این حالت، محصول (برگ خشک) کمتر خواهد بود. در هر حال با فرض برداشت ۲ تا ۳ بار در سال و جمع آوری یک تن محصول خشک، می‌توان انتظار ۱۰ تا ۱۵ میلیون تومان درآمد را در هر سال داشت.

آلوئه ورا؛ باکلاس، اما حساس!

آلوئه ورا، گیاهی مناسب با آب و هوای گرم و خشک است و نیاز آبی خیلی بالایی هم ندارد. همان طور که می‌دانید مصارف آن عمدتا دارویی، آرایشی و خوراکی است؛ از کرم‌های آلوئه ورایی تا کمپوت و. این گیاه، در مزرعه از طریق پاجوش و قلمه قابل کشت است، اما عمدتا در گلخانه تولید می‌شود. این گیاه در مرحله کاشت و داشت، تطبیق پذیری مناسبی دارد، اما موقع برداشت، حساسیت‌هایی وجود دارد.

بعد از برداشت برگ آلوئه ورا، یا باید به سرعت ژله آن استخراج شود یا این که در کامیون‌های یخچال دار به محل استخراج ژله منتقل شود. علاوه بر آن، در برداشت این کاکتوس باکلاس هم باید دقت شود. معمولا برداشت آلوئه ورا یا همان صبر زرد، با دقت و توسط تیغ‌های مخصوص انجام می‌شود تا به گیاه آسیب نرسد. آلوئه ورا هم گیاهی چندساله است و بی دقتی در برداشت، بر عملکرد آن در سال‌های بعد، اثر منفی خواهد گذاشت.

تخمینی از هزینه‌های اولیه: اگر در هر متر مربع چهار بوته آلوئه ورا کاشته شود، شما در یک زمین یک هکتاری، نیاز به ۴۰ هزار پاجوش خواهید داشت. اگر قیمت هر پاجوش هم حدود ۵۰۰ تومان فرض شود، در ابتدای کار به ۲۰ میلیون تومان سرمایه، فقط برای تامین گیاه مادر نیاز دارید. اگر کار را در گلخانه انجام دهید، باید هزینه‌های مربوط به آن را نیز در نظر بگیرید. یک گلخانه هزار متری، حدود ۱۰ میلیون تومان هزینه نیاز خواهد داشت.

تخمینی از درآمدها: درآمد آلوئه ورا، بسته به این که محصول را چگونه به بازار عرضه کنید، متفاوت خواهد بود. در این جا فرض می‌کنیم برگ برداشت شده مستقیما به فروش برسد. به طور متوسط هر گیاه می‌تواند حدود ۴ کیلوگرم در سال محصول بدهد که در این شرایط، برداشت سالانه با توجه به ۴۰ هزار بوته موجود، ۱۶۰ هزار کیلوگرم خواهد بود. اگر بتوانید هر کیلوگرم محصول را به قیمت ۷۰۰ تومان بفروشید، بیش از ۱۰۰ میلیون تومان درآمد ناخالص خواهید داشت.

اسطوخودوس؛ مزرعه‌ای زیبا، گیاهی ارزشمند

منشأ اسطوخودوس را هم به اروپا نسبت می‌دهند. هم اکنون نیز این گیاه در سطوح وسیع، در برخی کشور‌های اروپایی کاشته می‌شود. درباره خواص دارویی گل این گیاه هم، نیازی به توضیح نیست. معمولا در مناطق دارای نور (تابش خورشید) بیشتر عملکرد مناسب تری دارد چرا که میزان اسانس گیاه بیشتر خواهد بود. گیاه عموما به سرما حساس نیست، اما اگر در فصل گل دهی یعنی بهار، سرمای شدید رخ دهد، سرمازدگی محصول دور از انتظار نخواهد بود. کاشت آن هم از طریق بذر انجام می‌شود، اما قلمه و ریشه گیری (قرار دادن ساقه در خاک به منظور ریشه دواندن) قابل انجام است.

تخمین هزینه‌های اولیه: اگر در هر هکتار ۲۰ هزار بوته کشت شود، شما نیاز به حدود پنج میلیون تومان سرمایه برای تهیه قلمه دارید. باید زمین را هم تا عمق ۴۰ سانتی متر تا نیم متر شخم بزنید و نیاز‌های اکولوژیکی گیاه را (از نظر کود، وضعیت اسیدیته خاک و...) فراهم کنید که این موضوع نیز هزینه‌هایی در بر خواهد داشت.

تخمین درآمد محصول: محصول را می‌توانید به صورت گل خشک بفروشید یا این که از آن اسانس بگیرید. همچنین بذر محصول هم قابل برداشت و فروش است. مقدار باردهی در سال اول بعد از کاشت،  کم است و به مرور افزایش می‌یابد، اما اگر میزان محصول را به طور متوسط ۳ تن گل تازه در هکتار فرض کنیم، از این میزان حدود ۵۰۰ کیلوگرم گل خشک اسطوخودوس به دست خواهد آمد. اگر بتوانید با بازاریابی مناسب، محصول را کیلویی ۵۰ هزار تومان بفروشید، ۲۵ میلیون تومان درآمد کسب خواهید کرد.

با توجه به شرایط خود، یک انتخاب مناسب داشته باشد

فهرست گیاهان دارویی قابل کشت در ایران بسیار مفصل است و می‌توان به فهرست چهار گانه فوق، ده‌ها مورد دیگر را هم افزود. اما این بدان معنا نیست که شما انتخاب‌های متعددی برای کارآفرینی دارید بلکه وقتی به محدودیت‌های اکولوژیکی مثل ویژگی‌های خاک، نیاز به آب، وضعیت تابش و... توجه می‌کنید، ممکن است محصولات زیادی با شرایط منطقه شما منطبق نباشند. وقتی محدودیت‌های اقتصادی، مثل سرمایه اولیه و مقدار زمین موردنیاز را هم اضافه می‌کنید، ممکن است گزینه‌های شما محدودتر شود. در هر حال، آن چه اهمیت دارد، بررسی دقیق، حصول شناخت کافی درباره گیاه و الزامات کاشت، داشت و برداشت آن و سپس اقدام به سرمایه گذاری است.

حواستان به بازاریابی باشد

در حوزه کشاورزی، اگر شما پسته یا زعفران یا گندم بکارید، مشکل خاصی برای فروش آن نخواهید داشت چرا که تعداد زیادی تاجر و واسطه گر در این حوزه‌ها فعال اند. اما در حوزه گیاهان دارویی، فعالان بازار، گلایه‌های بسیاری از مشکلات فروش، نوسانات قیمت و دسترسی سخت به بازار دارند.

مخصوصا با توجه به مشکلات و هزینه‌های انبارداری برخی گیاهان دارویی، لازم است شما بازاریابی فعالی داشته باشید تا بتوانید محصول را بدون زیان به فروش برسانید. در این زمینه آن چه مهم است این که در طرح کسب و کار خود، عوامل مختلفی، مثل فروش محصول خشک، تهیه عرقیات یا تهیه اسانس را در حالت‌های مختلف در نظر بگیرید.

با چند کارگاه تهیه اسانس و عرقیات در ارتباط باشید تا محصول شما را بخرند یا حداقل به صورت حق العمل کاری، محصول شما را تبدیل به اسانس کنند. در این حالت انبارداری،  کم هزینه‌تر و فروش هم راحت‌تر خواهد بود. علاوه بر کارگاه‌های اسانس گیری، با مجموعه‌ای از عطاری‌ها و مراکز طب سنتی هم در ارتباط باشید تا بتوانید محصولات را راحت‌تر بفروشید.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از باشگاه خبرنگاران جوان ، تاریخ انتشار 6 خرداد 97، کدمطلب:۶۵۴۶۱۴۴، www.yjc.ir