شعار سال: دبیرستان ماندگار البرز نخستین مدرسه در تهران است که طبق شیوه نوین آموزشی اداره می‌شد و با جرئت می‌توان گفت یکی از مراکز آموزشی پرافتخار کشور است. این مدرسه 147ساله اتفاقات زیادی را پشت سر گذاشته و در دل خود خاطرات زیادی دارد و شاگردان نخبه نام آشنایی را در طول این سال‌ها به عرصه ادب و هنر و سیاست و علوم دیگر وارد کرده است. در ابتدا مدرسه ابتدایی بود و بعدها دبیرستان و کالج(دانشکده) هم به آن اضافه شد و به آن کالج البرز می‌گفتند. اصلاً به خاطر کالج البرز در خیابان انقلاب بود که تقاطع خیابان‌های حافظ و انقلاب به چهارراه کالج معروف شد. همراه با «سلمان خان‌بیگی» مدیر سابق مدرسه البرز، استاد «عبدالله انوار» و دکتر «بهزاد اشتری» که نیم قرن پیش شاگرد این مدرسه بودند تاریخ مدرسه ماندگار البرز را مرور کرده‌ایم.

درست وقتی 25سال از سلطنت سلطان صاحبقران می‌گذرد نخستین سنگ بنای مدرسه البرز گذاشته می‌شود؛ یعنی 147سال پیش. آن زمان هیئت مبلغ کاتولیک به سرپرستی «جیمز باست» به ایران می‌آید و کار خود را در ساختمان اتابک در خیابان لاله‌زار برای‌ ترویج این فرقه مذهبی شروع می‌کند. طبیعی است که جای بچه‌مسلمان‌ها در این مدرسه نبود. 2سال بعد یعنی در سال 1252 برای جلب دانش‌آموزان بیشتر، دبستانی در حوالی دروازه قزوین می‌سازند و مدرسه کارش را با 10دانش‌آموز شروع می‌کند. 14سال بعد قطعه زمینی در خیابان سی‌تیر (قوام‌السلطنه) خریده می‌شود و ناصرالدین‌شاه کلنگ مدرسه را بر زمین می‌زند؛ مدرسه‌ای با 6کلاس و 50دانش آموز. خان‌بیگی می‌گوید: «در این زمان بچه‌مسلمان‌ها هم به این مدرسه می‌روند وآموزش از شکل تبلیغ مذهبی به آموزش نوین دروس تبدیل می‌شود. کتابخانه مدرسه 25هزار جلد کتاب داشت. مدرسه شبانه‌روزی بود و شخصی به نام «مستر وارد» مدیر بود.»

10سال بعد «مستر وارد» به کشورش، آمریکا بازمی‌گردد و دکتر «ساموئل مارتین جردن » مدیر مدرسه می‌شود. خان‌بیگی ادامه می‌دهد: «دکتر جردن که دکترای فلسفه غرب را داشت زمینه‌ساز تحولات چشمگیری در مدرسه البرز شد. 2کلاس دبیرستان به آن اضافه کرد. سال 1294 بیرون از دروازه یوسف‌آباد آن زمان زمینی به مساحت 16هکتار خرید و ساختمان مدرسه جدید که همین مدرسه فعلی باشد را ساخت.» ساختمان مدرسه جدید آن سال‌ها بیرون دروازه و بیرون شهر ساخته شد. به همین دلیل شبانه‌روزی بود. از جایی که کلنگ مدرسه زده شد تا چشم کار می‌کرد دامنه رشته کوه‌های البرز بود و بس. نه ساختمانی و نه خیابانی. از آن به بعد اسم مدرسه شد البرز. خان‌بیگی ادامه می‌دهد: «سال 1308 علاوه بر دوره‌های دبستان و دبیرستان دوره کالج هم در مدرسه برگزار می‌شد. به آن کالج البرز هم می‌گفتند.

فارغ‌التحصیلان کالج مدرک لیسانس مدیریت بازرگانی داشتند.» استاد انوار، نسخه‌نویس و پژوهشگر، سال1316 و در زمان مدیریت دکتر جردن، دانش‌آموز مدرسه البرز شد. او معتقد است که البرزی‌ها با زندگی مدرن آشنا می‌شدند: «هرچند این مدرسه را آمریکایی‌ها ساخته بودند اما به نفع مملکت ما بود. فرانسوی‌ها هم 3مدرسه در تهران ساختند که بیشتر رجال سیاسی زمان مشروطه در این مدرسه درس خوانده بودند. بچه‌های البرز، هم با تمدن جدید آشنا می‌شدند و هم به زبان انگلیسی مسلط بودند و این خود نوعی پیشرفت برای مملکت بود. صبح‌ها 3ساعت مدرسه می‌رفتیم و عصرها هم 2ساعت. تمام دروس صبح‌های ما به زبان انگلیسی بود. عصرها به زبان فارسی دروس تاریخ و ادبیات فارسی می‌خواندیم. »

نظم، زیربنای پیشرفت و توسعه جامعه

شیوه آموزش دانش‌آموزان کالج البرز تا پایان دوره مدیریت 41ساله دکتر جردن شیوه‌ای کاملاً مدرن و مطابق روش روز دنیای غرب بود. مثلاً کلاس‌های ورزشی از جمله والیبال و بسکتبال و فوتبال در مدرسه دایر بود. انوار می‌گوید: «ورزش‌های مدرن در البرز آموزش داده می‌شد. مثل فوتبال که آن زمان شناختی از این ورزش نبود. 4قطعه زمین فوتبال در مدرسه داشتیم. البته مساحت مدرسه آن زمان بیشتر بود. همیشه در مسابقات فوتبال بین مدارس، ما اول می‌شدیم. امکانات ورزشی خوبی داشتیم. دکتر جردن هم ورزشکار و تنیس باز حرفه‌ای بود.» همه دانش‌آموزان از خانواده‌های مرفه بودند. چون باید شهریه می‌پرداختند. ضریب هوشی بالایی هم داشتند و به زبان انگلیسی مسلط بودند. فارغ‌التحصیلی‌شان هم در دوره مدیریت دکتر جردن به زبان لاتین صادر می‌شد.

انوار دستی به خاطراتش می‌کشد و می‌گوید: «زمان من شهریه ماهی 20ریال بود.» خان‌بیگی از شیوه مدیریت دکتر جردن این‌طور تعریف می‌کند: «برای دروغ و سیگار جریمه تعیین کرده بود. او به بچه‌ها می‌گفت که موقع راه رفتن سرشان را بالا بگیرند.» استاد انوار خاطره دیگری برایمان تعریف می‌کند: «دکتر جردن آن زمان 80ساله بود ولی مثل جوان‌ها راه می‌رفت و دستور می‌داد. به ما برگه‌ای داد که امضا کنیم و تعهد بدهیم که سیگار نکشیم. ما هم تعهد دادیم. به ما درس اخلاق می‌داد.» سال 1319 با پایان مدیریت دکتر جردن به دستور پهلوی اول مدرسه از آمریکایی‌ها به مبلغ یک میلیون تومان خریده می‌شود و نام آن از کالج البرز یا کالج آمریکایی‌ها به دبیرستان البرز تغییر پیدا می‌کند و کم‌کم معلمان خارجی هم از این مدرسه می‌روند.

مدیران مدرسه عوض می‌شود. طولانی‌ترین مدیریت از سال 1323 تا 1357 مربوط به دکتر محمدعلی مجتهدی گیلانی است. اشتری، دکترای علوم سیاسی و رئیس انجمن فارغ‌التحصیلان دبیرستان البرز سال 1339 و در زمان مدیریت دکتر مجتهدی وارد البرز شد. او می‌گوید: «البرز به ما یاد داد زیربنای پیشرفت و توسعه جامعه نظم است. در کنار درس و مشق به ما انضباط و اخلاق یاد می‌دادند. کوچک‌ترین وقت بچه‌ها به بطالت نمی‌گذشت. یادم هست کلاس هفتم ماهی 300تومان شهریه می‌دادم و کلاس دوازدهم ماهی 700تومان. دکتر مجتهدی با محبت و در عین حال سختگیر بود.»

مدرسه ماندگار

نام مدرسه البرز از سال 1385 به مدرسه ماندگار البرز تغییر پیدا کرد. خان‌بیگی که از سال 1385 تا 1391 مدیریت مدرسه را برعهده داشته است می‌گوید: «با توجه به قدمت مدرسه، سال 1385 از سوی شورای عالی آموزش و پرورش این مدرسه به مدرسه ماندگار البرز نامیده شد. از همان سال به بعد علاوه بر مدیریت مستقل مدرسه، هر پایه یک مدیر دارد.» او یادآوری می‌کند که مدارس مروی و دارالفنون هم لقب ماندگار دارند. استاد انوار تأکید می‌کند که کار مهم مدرسه البرز در زمان خود تقویت حس وطن‌پرستی دانش‌آموزان بود: «رجال متجدد از این مدرسه فارغ‌التحصیل شدند. کسانی که وطن‌شان را بسیار دوست داشتند.»

دانش‌آموختگان البرز

دانستن اینکه کدام یک از چهره‌های شاخص در این مدرسه درس خوانده‌اند یکی از جذابیت‌های تاریخچه دبیرستان ماندگار البرز است که برخی از آنها را با هم مرور می‌کنیم: «داریوش آشوری» مترجم و نویسنده، «صادق چوبک» نویسنده، «اکبرزاده» ریاضیدان و استاد دانشگاه هاروارد، «محمدعلی اسلامی ندوشن» نویسنده و شاعر، «حسین امانت» طراح و معمار برج آزادی، «علی جوان» مخترع لیرز گازی و فیزیکدان، شهید «مصطفی چمران»، «سلیمان حییم» مؤلف لغتنامه، «همایون خرم» موسیقیدان و آهنگساز، «منوچهر ستوده» نویسنده و تهران‌شناس، «عبدالله انوار» نویسنده و نسخه‌شناس، «ادوارد زهرابیان» طراح نشان ملی هواپیمایی هما، «مجید سمیعی» جراح مغز و اعصاب، «داریوش فرهود» بنیانگذار ژنتیک ایران، «بهرام مبشر» مدیر ارشد ناسا و تلسکوپ‌هابل، «جمشید مشایخی» بازیگر، «کامران وفا» فیزیکدان و استاد دانشگاه هاروارد، «افشین یداللهی» ترانه‌سرا و پزشک و عادل فردوسی‌پور.

مدیرانی که استعدادیابی می‌کردند

برخی از نام‌آورانی که در مدرسه البرز درس خواندند فکرش را هم نمی‌کردند که روزی پایشان به این مدرسه باز شود. مدرسه‌ای که برای ورودش باید شهریه می‌دادند و آنها از خانواده‌های کم‌بضاعتی بودند. خان‌بیگی می‌گوید: «یک روز که پروفسور توکلی، رئیس شبکه بهداشت اتریش برای‌کاری به ایران آمده بود و شب باید به اتریش بازمی گشت برای ادای احترام و یادی از گذشته در فرصت کوتاهی به مدرسه البرز سر زد.

او در مدرسه درست روبه‌روی جایی ایستاد که همیشه میز دکتر مجتهدی بود. تعریف می‌کرد که در دوران کودکی با پدرش به نانوایی رفته و شاطر به پدرش گفت: چرا نمی‌گذاری پسرت در مدرسه البرز درس بخواند و پدر پاسخ داد که بضاعت کافی ندارم. شاطر گفت: فردا بیا می‌رویم خدمت دکتر مجتهدی. دکتر مجتهدی از من 4 سؤال پرسید و بعد سیلی پدرانه‌ای به‌صورتم زد و به پدرم گفت: این پسر مال من است. مرا در مدرسه ثبت‌نام کرد و بعد بورسیه شدم و به هاروارد رفتم و ادامه تحصیل دادم.»

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه همشهری ، تاریخ انتشار 9 خرداد 97، کدمطلب:18408، www.newspaper.hamshahri.org