شعار سال: «پيش از چنين حمله‌اي کارکنان کنسولگري ايران اين مکان را ترک کرده بودند». پس‌لرزه‌هاي سياسي اين ماجرا اما تازه شروع شده است. بعد از موضع‌گيري سخنگوي وزارت خارجه در همان روز، ديروز اين خبر منتشر شد که سفير عراق نيز در همان زمان احضار شده است.

احضار سفير عراق در تهران به وزارت خارجه
سخنگوي وزارت خارجه درباره احضار سفير عراق گفت: «در پي آتش‌زدن ساختمان سرکنسولگري ايران در بصره توسط عده‌اي افراد تحريک‌شده، سفير عراق در تهران جمعه‌شب به وزارت امور‌ خارجه احضار و مراتب اعتراض شديد به دولت عراق به‌خاطر اهمال نيروهاي امنيتي در حفاظت از اين ساختمان به وي ابلاغ شد.» بهرام قاسمي افزود: «در اين ملاقات مديرکل خليج فارس وزارت امور خارجه ضمن ابراز تعجب از بي‌تحرکي پليس بصره گفت: باوجود تحريکات روزهاي گذشته از سوی عوامل مشکوک عليه سرکنسولگري جمهوري اسلامي ايران، دولت عراق به وعده‌ها و اطمينان‌هاي داده‌شده از کانال‌هاي ديپلماتيک براي انجام‌وظیفه خود عمل نکرد». در اين جلسه همچنين از سفير عراق خواسته شد سريعا اعتراض شديد کشورمان را به دولت متبوع خود منتقل و سريعا نسبت به شناسايي، دستگيري و محاکمه مسببين اقدام كنند. صحبت‌هاي جمعه‌شب سخنگوي وزارت امور خارجه نيز مانند محتواي احضار سفير عراق، شديد‌اللحن بود. قاسمي از دولت عراق خواسته بود هرچه سريع‌تر نسبت به شناسايي، دستگيري و مجازات آمران و عاملان اين جرم سنگين اقدام کنند.

واکنش‌‌ مسئولان عراقي
رئیس‌جمهوری، عراق دیروز آتش‌زدن کنسولگری ایران در بصره را محکوم کرد و از دولت عراق خواست تا تحقیقات فوری را برای شناسایی عاملان این رخداد آغاز کند. به گزارش ایسنا، به نقل از سومریه نیوز، فؤاد معصوم، رئیس‌جمهوری عراق در بیانیه‌ای اعلام کرد: «در روزهای گذشته تظاهرات اعتراض‌آمیز شهروندان بصره که خواهان بهبود شرایط زندگانی و اوضاع اقتصادی و سیاسی‌شان برای داشتن زندگی شرافتمندانه و پایان‌یافتن رنج‌های شدید خود بودند، ادامه داشت». او افزود: «برخی افراد از تظاهرات‌ها برای اهدافی غیر از اهداف اصلی برگزاری آن سوءاستفاده کردند و تظاهرکنندگان تندرویی دفاتر و دارایی‌های نهادهای عراقی و خارجی را تخریب کردند که خطرناک‌ترین اقدام آنها این بود که مهاجمان ناشناس مقر کنسولگری ایران در بصره را آتش زدند». رئیس‌جمهوری عراق تعدی به مقر کنسولگری ایران در بصره را محکوم کرده و از دولت عراق خواست تا تحقیقات فوری را برای شناسایی عاملان این اقدام و انگیزه‌هایشان آغاز کند. او تأکید کرد: «ما بر تمایل بسیار کشور خود برای حفاظت و توسعه روابط دوستی میان دولت و ملت جمهوری اسلامی ایران و عراق در تمامی زمینه‌ها تأکید می‌کنیم». به گزارش ايسنا به نقل از شبکه اخبار العراق، نوري المالکي، معاون رئيس‌جمهور عراق و رئيس ائتلاف دولت قانون اين کشور در واکنش به اتفاقات اخير بصره و آتش‌زدن کنسولگري ايران در بصره گفت: «نيروهاي امنيتي در انجام وظايف خود کند عمل کردند و اين امر باعث شد که گروه‌هاي تخريبي در آتش‌زدن مقرهاي احزاب و کنسولگري ايران در بصره آزادي کامل داشته باشند». حيدر العبادي، نخست‌وزير عراق نيز با صدور دستوري خواستار تحقيق از يگان‌هاي امنيتي مسئول محافظت از نهادهاي عراقي و کنسولگري جمهوري اسلامي ايران در بصره به دليل کوتاهي اين نهادها در عمل به وظايفشان براي محافظت از اماکن مربوطه شده است. از سوي ديگر، دفتر ابراهيم جعفري، وزير خارجه عراق در بيانيه‌اي اعلام کرد که از حمله و تعرض به کنسولگري جمهوري اسلامي ايران در بصره از سوي اعتراض‌کنندگان اين شهر متأسف هستيم و از تظاهرات‌کنندگان مي‌خواهيم که به‌صورت مسالمت‌آميز اعتراض کنند و فرصت را به دشمن ندهند. همچنين پيش‌تر احمد محجوب، سخنگوي وزارت خارجه عراق در بيانيه‌اي اعلام کرد که اين اقدام به منافع عراق و روابطش با کشورهاي جهان آسيب مي‌زند. او از دولت‌هاي مرکزي و محلي خواست تا امنيت ديپلمات‌هاي ايراني در بصره را تأمين کنند. در اين بيانيه آمده است: «در‌حالي‌که مطالبات مردم بصره را درک مي‌کنيم، از تعرض به سفارت ايران در بصره از سوی معترضان بسيار متأسف هستيم. اين اقدام پذیرفتنی نيست و با اصل ميزباني ملي از هيئت‌هاي ديپلماتيک هم‌خواني ندارد.»

مشاجره نخست‌وزير عراق با استاندار بصره
جلسه ديروز پارلمان عراق شاهد درگيري کلامي شديد ميان «حيدر العبادي»، نخست‌وزير عراق و «اسعد العيداني»، استاندار بصره بود. العيداني در جلسه امروز پارلمان به‌شدت از تدابير دولت فدرال درباره استان بصره انتقاد کرد. او در اين نشست اضطراري گفت: «استان مي‌سوزد و سخنان وزرا درباره آن به‌گونه‌اي است که انگار بصره در جهاني ديگر است». العيداني ادامه داد: «هميشه مي‌گفتم که فرمانده پليس رشوه مي‌گيرد ولي اين سخنانم فايده‌اي نداشته است». العبادي نيز خطاب به استاندار بصره گفت: «تو جايت در بصره است و نه در بغداد». نخست‌وزير عراق در ادامه تخريب بصره را «سياسي» توصيف کرد و نسبت به تبديل اختلاف‌ها به درگيري‌هاي مسلحانه در استان هشدار داد.
العبادي «خلأ سياسي» را علت شدت‌گرفتن بحران بصره دانست و به اين اعتبار از لزوم جدا‌کردن مسائل امنيتي و خدماتي از مسائل سياسي گفت. جلسه اضطراري امروز پارلمان عراق در پي حوادث بصره با حضور وزراي کشور، دفاع، بهداشت، منابع آبي و سازندگي و شهرداري‌ها برگزار شد.

دبيرکل عصائب اهل‌الحق: العبادي استعفا کند
به نقل از «صوت العراق»، «شيخ قيس خزعلي» دبيرکل «عصائب اهل‌الحق»، جمعه‌شب در نشستي مطبوعاتي گفت «اگر اعتراضات در بصره به‌دليل کمبود آب است همه مي‌دانند که وزير آبرساني کابينه از جريان «صدر» و نفر اول دولت هم «حيدر العبادي» است؛ پس چرا دفاتر جريان صدر و دفاتر نخست‌وزير به ‌آتش کشيده نشد؟». او ادامه داد: «اوضاع در بصره به بن‌بست رسيده است، لذا ما استعفاي حيدر‌العبادي را خواستار هستيم». خزعلي افزود: «حوادث کنوني بصره توطئه را به‌شکل واضح آشکار کرد و ديگران از پروژه آمريکايي مطلع هستند و اين حق ملت عراق است تظاهراتي عليه کساني‌ که در سال‌هاي گذشته حقوق آنها را تضييع کردند، برگزار کنند». دبيرکل «عصائب اهل‌الحق» گفت: «حوادث بصره در چارچوب پروژه آمريکا براي تقسيم عراق قرار دارد و ما اجازه نمي‌دهيم که ما را به ‌سمت درگيري‌هاي طايفه‌اي سوق دهند و اگر امور به نقطه‌اي برسد که اوضاع امنيتي بي‌ثبات و امنيت و ثبات تهديد شود، ما وارد عمل خواهيم شد و به اهالي بصره مي‌گوييم که اجازه ندهيد ديگران امنيت عراق را تهديد کنند». او افزود: «واشنگتن مي‌خواهد عراق را وارد توطئه‌ها و برنامه‌هاي بين‌المللي کند. نقشه آمريکا واضح است؛ مي‌خواهد نخست‌وزير شخصي خاص و مطابق با خواست کاخ سفيد باشد... حمله به مقر احزاب و گروه‌هاي عراقي در بصره کار افرادي است که طرح‌هاي خارجي و مشکوک را پياده مي‌کنند.» از سوي ديگر «ليث العذاري» عضو دفتر سياسي جنبش عصائب اهل‌الحق تأکيد کرد عملکرد دولت و شيوه تعامل با مطالبات مردمي با طرح‌هاي آمريکايي همسو است. او افزود جهان به فراتر از مريخ رسيده، اما بصره بدون آب و برق است. العذاري گفت: «اولين گام براي اينکه تظاهرات‌کنندگاني را که مطالبات مشروع دارند از عناصر نفوذي جدا کنيم، اين است که دولت بلافاصله به اين مطالبات مشروع پاسخ دهد، دولت بايد فورا هيئتي را براي اطلاع از واقعيت‌ها و اتخاذ تصميمات فوري و اجراي آن براي مهار خشم مردم به ‌جاي دادن وعده اعزام کند، چراکه دادن وعده به خرابکاران فرصت مي‌دهد تا هرآنچه را مي‌خواهند انجام دهند و بر دامنه بحران بيفزايند». او افزود: «سعه صدر رزمندگان حشد الشعبي سبب شد تا شدت هجمه به مقرهاي گروه‌هاي مقاومت از سوي خرابکاران و عناصر نفوذي را مهار کرده و فرصت را از اين گروه‌هاي خرابکار و کساني که در پس آن هستند،‌ بگيرد.»

نجباء: حساب مردم عراق، از شورشيان جداست
گروه جنبش نجباء در مطلبي که در کانال تلگرامي خود منتشر کردند، نوشتند: «به هيچ عنوان شورشيان در بصره را نبايد اقشار مردم عراق دانست، آنان هسته‌هاي خاموش بعثي - تکفيري هستند که بارها و بارها مقامات جهادي عراق نسبت به عدم برخورد قاطع با آنان از سوي دولت مرکزي هشدار داده‌اند».

در اين مطلب آمده: «در فتنه بصره فقط کنسولگري ايران به آتش کشيده نشد بلکه مقر جنبش نجباء، حشد شعبي، مقر سازمان بدر، ساختمان منتسب به حزب الدعوه و بسياري از اماکن سياسي نظامي عراق تخريب شد و در آتش فتنه‌انگيزي باقي‌ماندگان بعثي تکفيري سوخت. حتي شماري از افراد در ساختمان‌هاي فوق مجروح و شهيد شدند ولي با اطلاع مقامات امنيتي عراق، ديپلمات‌ها و کارکنان کنسولگري ايران در بصره اين ساختمان را پيش از هر تجاوزي ترک کرده بودند». آنها در ادامه نوشته‌اند: «رزمندگان مقاومت عراقي در حال حاضر با شورشيان درگير هستند و در تلاش‌اند که مانع از ادامه تلفات شوند. نيروهاي امنيتي عراق نيز به محل اعزام شده‌اند. ملت و نهادهاي سياسي، نظامي و جهادي عراق نيز هر يک با صدور بيانيه‌هاي جداگانه، اعمال شنيع شورشيان را محکوم کردند. مردم معترض به وضعيت عراق نيز ساعت‌ها قبل صف خود را از شورشيان جدا و جنايات آن را به شدت محکوم کردند.»

آمريکا خشونت عليه ديپلمات‌ها را محکوم کرد
وزارت خارجه آمريکا ضمن محفوظ‌دانستن حق اعتراض مسالمت‌آميز، خشونت امروز در بصره عليه ديپلمات‌ها را محکوم کرد.

«هدر نوئرت» سخنگوي وزارت خارجه آمريکا عصر جمعه به وقت محلي در بيانيه‌اي مطبوعاتي افزود: «آمريکا خشونت عليه ديپلمات‌ها از جمله آنچه را در بصره رخ داد محکوم مي‌کند». سخنگوي وزارت خارجه آمريکا اضافه کرد: «ما از همه طرف‌ها اعم از گارد امنيتي و معترضان مي‌خواهيم حق اعتراض مسالمت‌آميز خود را با حفاظت از ديپلمات‌ها و اماکن آنها برگزار کنند». گفتني است که در بيانيه وزارت خارجه آمريکا، مستقيما نامي از کنسولگري ايران در بصره به ميان نيامده است.

مرز شلمچه باز است
در پي ادامه و افزايش ناآرامي‌هاي بصره و اخبار ضدونقيض درباره بسته‌شدن مرز شلمچه، ولي‌الله حياتي فرماندار خرمشهر با تکذيب اين شايعه، گفت: «‌مشکلي در تردد اتباع عراقي در مرز شلمچه وجود ندارد و اين مرز بين‌المللي از امنيت کامل برخوردار است». او افزود: «صادرات کالا از مرز شلمچه نيز از امروز مطابق روال عادي است و مشکلي براي حضور بازرگانان دو کشور ايران و عراق در اين پايانه مرزي وجود ندارد.»

عباس پرورده: حمله به مکان ديپلماتيک مشکلي را حل نمي‌کند

عباس پرورده، کارشناس مسائل منطقه، در اين مطلب تلاش کرده تا با نگاهي متفاوت گمانه‌هاي موجود در حمله به کنسولگري ايران در بصره را تحليل کند. تحليل او را بخوانيد:
بصره در جنوب عراق و منطقه نفت‌خيز اين کشور است که در يک‌ سده اخير که اکتشاف و استخراج نفت در آن انجام گرفته، محل رفت‌وآمد خارجي‌ها بوده و همين امر موجب شده که بصره بافت فرهنگي و اجتماعي نسبتا متفاوتي با شهرهاي ديگر، به‌ويژه کربلا و نجف داشته باشد. به نظر مي‌رسد تمرکز چاه‌هاي نفت در بصره درحالي‌که اين کشور از محل فروش نفت اداره مي‌شود،‌ اما اين استان با مشکلات زيادي، از جمله آب و برق مواجه است، موجب مي‌شود که خشم مردم اين شهر اين‌گونه فوران کند. بااين‌حال بايد تأکيد کنم که در يک سال گذشته در فواصل زماني متفاوت اعتراضاتي شکل ‌گرفت. حتي در شهرهاي کربلا و بغداد هم اعتراضاتي انجام گرفته است.

نشانه‌هاي روابط فرهنگي
چندمين‌بار است که در يک‌ سال گذشته ميلادي در عراق اعتراضات و تظاهرات‌هايي شکل مي‌گيرد. در تظاهرات‌هاي پيشين عليه ايران شعارهايي داده مي‌شد و اين‌بار با خشونت به يک مرکز ديپلماتيک ايران حمله شده است. از نظر کارشناسي و از بُعد نظري يک نکته اساسي و توجيه پذيرفته‌شده وجود دارد که بر اين محور استوار است که چرا در کشورهاي خاورميانه و بين کشورهاي همسايه، پيوسته آشوب و ناامني وجود دارد. يکي از دلايل کارشناسي در پاسخ به اين سؤال اين است که کشورهاي خاورميانه از نظر اقتصادي، روابط گسترده‌اي با يکديگر ندارند و عمدتا توليدکننده انرژي‌هاي فسيلي، از جمله نفت و گاز هستند و اقتصاد و صنايع پيشرفته‌اي ندارند، به همين دليل روابط فرهنگي گسترده‌اي با هم ندارند. حال دو کشور ايران و عراق که هشت سال در يک جنگ تمام‌عيار با هم به‌سر بردند دو، سه دهه است که در تلاش‌اند تا روابط از عرصه سياسي بين دو دولت خارج شده و در حوزه‌هاي ديگر نزديکي‌هايي بين مردم ايجاد شود. بنا بر آمار، هرساله سه ميليون ايراني به عراق و دو ميليون عراقي به ايران سفر مي‌کنند؛ با اهداف سياحتي، زيارتي، تجارت و... اين به اين معني است که روابط دو کشور از حوزه سياسي خارج شده و هيچ نزاع يا درگيري بين اتباع دو کشور گزارش نشده و دو ملت متعارض هم نشده‌اند. اينها نشانه‌هايي است از اينکه روابط دو کشور در حال واردشدن به حوزه‌هاي فرهنگي و اقتصادي است.

نقش‌هاي ديگران
اما با اين شرايط در مورد اتفاق بصره مي‌توان گمانه‌زني‌هايي کرد. با توجه به اينکه روابط دو کشور رو به گسترش است،‌ دست‌هايي در منطقه خشنود نيستند، ولي براي ارزيابي نقش ديگران بايد ادله کافي وجود داشته و موضوع ثابت شود. گمانه‌زني ديگر اين است که ممکن است اقداماتي که از سوي دولت‌هاي دو کشور انجام شده موجب ايجاد نارضايتي‌هايي بين مردم دو کشور شده باشد؛ اقداماتي از جنس دخالت يا تدوين قوانيني که مي‌تواند منجر به نارضايتي مردم دو کشور شود. اين‌گونه اقدامات مي‌تواند موجب ايجاد بدگماني و مخالفت در درون دو کشور شود که البته اين گمانه‌زني مي‌تواند قابل بررسي باشد.

يک مسئله ملي عراقي
بااين‌حال يک نکته مهم در مورد آنچه در کنسولگري ايران در بغداد رخ داد اين است که با اين اتفاق اقتدار يک همسايه بزرگ در کنار عراق مورد خدشه وارد شده و ايران نمي‌تواند به‌خاطر رابطه تنگاتنگي که با عراق دارد از اين موضوع ساده بگذرد و بايد پاسخ‌گوي افکار عمومي مردمش باشد. ازهمين‌رو جناح‌ها و گروه‌هاي سياسي موجود در عراق، بايد اين اتفاق را يک مسئله ملي بدانند و نسبت به آن بي‌تفاوت نباشند، چون اگر اين موضوع شيوع پيدا کند و معترضان به ديگر اماکن ديپلماتيک حمله کنند، باعث تخريب روابط خارجي عراق مي‌شود. اينکه معترضان به کنسولگري ایران در بصره با چه ذهنيتي اين کار را کرده و آيا ايران را مقصر مي‌دانستند يا نه، قابل بررسي است، حتي اين گزينه که آيا دخالت خارجي در اين بين نقش داشته يا نه نيز قابل بررسي است، اما به‌عنوان يک کارشناس در اين حوزه معتقدم که تجربه تاريخي ايران و عراق نشان مي‌دهد که در رابطه دو کشور هميشه يک نقش خارجي به‌عنوان خرابکار وجود داشته که بايد آن‌ را جدي گرفت.

درس تاريخي
به‌عنوان نکته آخر بايد تأکيد کنم که با توجه به واکنش‌هاي منفي که در ايران نسبت به اين حادثه ايجاد شد و آزردگي تک‌تک ايرانيان از اين موضوع بايد گفت که يک درس‌آموزي تاريخي براي ما باشد که اگر به هر چيزي اعتراض داريم، حمله به مکان‌هاي ديپلماتيک نه‌تنها مشکلي را حل نمي‌کند، بلکه مشکلي به مشکلات ديگر اضافه مي‌کند. بايد يادمان بماند که حمله به اماکن ديپلماتيک دستاوردي ندارد و مشکلي به مشکلات ديگر اضافه مي‌کند.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه شرق، تاریخ انتشار 18 شهریور 97، شماره: 3239