شعار سال: فروشگاه های مصرف در دهه اول انقلاب وبا شروع جنگ تحمیلی مورد توجه قرار گرفت و با سهمیه بندی و کالابرگی شدن اجناس ، لزوم وجود فروشگاه های مصرف در روستاها کاملاً مشهود گردید حتی درخواستهای مردمی بر تشکیل و ایجاد این فروشگاه های مصرف قوت گرفت وبه دلیل توزیع کالای اساسی کوپنی و سهمیه ای ، تعدادشان رو به افزایش گذاشت و تعداد آنها به حدود ۱۱.۰۰۰ فروشگاه رسید. در دو دهه بعدی و به مرور زمان طی دهه هشتاد، توزیع این اقلام متوقف شد و همین امر موجب کاهش تعداد فروشگاههای فعال در سراسر کشوراز ۱۱.۰۰۰ باب به ۲۳۹۵ فروشگاه تقلیل یافت. امروزه وضعیت این فروشگاه ها از منظر کمیت شامل تعداد ۵۰۷ باب فروشگاه شهری و ۱۸۸۸ باب فروشگاه روستایی جمعا ۲۳۹۵ باب فروشگاه بوده به نحوی که بلحاظ مساحت تعداد ۱۶۵ باب فروشگاه بالای ۲۰۰ متر؛ ۳۱۶ باب فروشگاه بین ۱۰۰تا۲۰۰ متر ؛ ۶۴۳ باب فروشگاه بین ۵۰ تا ۱۰۰ متر و ۱۷۶ باب فروشگاه زیر ۵۰ متر و همچنین فضای پارکینگی ۶۵۵ باب فروشگاه ۱۸۲۵۱۱ مترمربع میباشد و بلحاظ نوع بهره برداری تعداد ۱۶۸۸ فروشگاه تحت مدیریت مستقیم شرکتهاو اتحادیه ها ؛ ۲۱۵ فروشگاه بصورت قرارداد بیش از دوسال ؛ ۱۷۷ فروشگاه با مشارکت بخش خصوصی ؛ ۱۵۸ فروشگاه واگذاری شده به بخش خصوصی و تعداد ۳۲ فروشگاه بصورت اجاره ای است. بلحاظ مالکیت نیز تعداد ۱۸۳۶ باب دارای سند مالکیت و مابقی در حال پیگیری جهت اخذ سند و سایر وهمچنین بلحاظ عرصه و اعیان مالک ۲۱۸۲ باب عرصه مربوط به شرکتها و اتحادیه ها و ۶ باب مربوط به سازمان است واعیان ۲۱۹۳ باب مربوطه به شرکتها و و ۳ باب مربوط به سازمان می باشد و مابقی نامشخص میباشد. اما از منظر تراز مالی سالیانه بررسی ها نشان داده که تعداد ۱۴۳۲ باب سودده ۴۵۳ باب سر به سر ۱۶۶ باب زیان ده و ۳۵۴ باب نامشخص بلحاظ فقدان آمار های قابل اتکا است .ظرفیت اسمی سردخانه و انبار ها نیز به میزان ۱۳۲۵۰۰ تن ظرفیت سردخانه ای و ۱۰۸۹۹۶ متر مربع فضای انباری وجود دارد. حال اگر از منظر استهلاک و عمر بنا نیز تصویری ارایه دهیم باید عنوان نمود که عمر ساختمان فروشگاه ها به تعداد ۱۸۱ باب ۱تا۵ سال - ۲۲۶ باب ۵تا۱۰ سال - ۲۴۵باب ۱۰ تا ۱۵سال - ۳۲۴ باب ۱۵ تا ۲۰ سال - ۸۹ باب ۲۰تا ۲۵ سال - ۲۷۹ باب ۲۵ تا ۳۰ سال -۵۶۹ باب ۳۰ تا ۳۵ سال - ۱۷۰باب ۳۵ تا ۴۰ سال - ۷۲ باب ۴۰ تا ۴۵ سال- ۱۶ باب ۴۵ تا ۵۰ سال - ۱۰ باب ۵۰ تا ۵۵ سال و ۸۴ باب نامشخص میباشد.

با تمام این تفاسیر متاسفانه بدلیل عدم بروز رسانی طی دهه هشتاد و نود، به مرور این فرصت از دست شبکه خارج شده است به گونه ای که امروزه با موج ایجاد فروشگاه های زنجیره ای (فروشگاه‌های زنجیره‌ای مانند افق، شهروند ،رفاه، کوروش، هایپر استار، هایپر می، جانبو، هفت، چرم مشهد و...) باید تدبیری اندیشید تا از ادامه این روند جلوگیری شده و از ظرفیتهای باقیمانده اندک موجود، به نفع روستاییان ، مردم و شبکه بهره برداری نمود. مشکل اساسی در این فروشگاه ها، بی‌نظمی و ساماندهی نشدن نظام توزیع شبکه تعاونی است که دلیل اصلی آن تعداد زیاد این فروشگاه ها ، خرد بودن بیشتر آنها و نیز استفاده نکردن از دانش لازم در کسب‌وکارشان است که همه اینها باعث پایین آمدن چشمگیر بهره‌وری آنها شده است. واقعیت نظام توزیع تعاونی روستایی در کشور این است در این سال‌ها بدون هرگونه برنامه مدون، رشد (نه توسعه) داشته است و این ساختار بی‌نظم و با بهره‌وری پایین شکل گرفته است. از این‌رو مهم‌ترین دغدغه مدیران سازمان مرکزی و اتحادیه ها و شبکه باید جلوگیری از رشد کمی این بدنه تنومند و نیز ساماندهی و ساختارسازی مدرن واحدهای موجود باشد. به نظرم ساختارهای کهنه، تکافوی نقش آفرینی های مهم در عرصه توزیع کالاهای مصرفی را در سطح ملی نمی دهد.

سازمان مرکزی تعاون روستایی تا کنون دو راهبرد کلی را تحت عنوان طرح ساماندهی فروشگاه های مصرف از طریق ارتقاء فروشگاهها و ایجاد مراکز عرضه ( فروشگاه های بزرگ زنجیره ای در سطح کشور ) و مکانیزم تامین متمرکز کالا توسط اتحادیه های استانی برای فروشگاه های تابعه خود از طریق سازوکار خرید اعتباری (در هشت استان بصورت پایلوت) و رویکرد برند سازی محصولات کشاورزی در سطح شبکه بدلیل حمایت از اقشار تولیدکننده و روستایی با برند تروکا یا برند شبکه های تعاونی روستایی را در دستور کار خود قرار داده است اما به نظر من نابسنده بوده و نیاز به رویکردهای جدی تری احساس می شود.

تجربیات ملی و منطقه ای نشان داده که فروشگاه های مصرف زمانی در شبکه تعاونیها موفق خواهند بود که توانسته باشند شرایط لازم همانند مساحت تحت پوشش ، موقعیت مناسب جغرافیایی و تجاری ،بهره مندی از کادر مجرب و متخصص ، استفاده از فنون ارتباط و بازاریابی ،رعایت چیدمان و تنوع کالایی، خرید و فروش اینترنتی و دیگر موارد موثر بهره لازم را بکار گیرند، این موضوع دربرخی از فروشگاههای شبکه نمود پیدا کرده از جمله ، فروشگاههای مصرف مهر اسلامشهر – شباهنگ شهریار – امیر کبیرملارد ، یا در استانهای قزوین، چهارمحل بختیاری، مازندران،وغیره ... که اینها بخش کوچکی از شبکه میباشند. لذا برای داشتن شبکه فروشگاههای مصرف پویا میتوان از فروشگاه های مذکور که خود از جنس شبکه می باشند بعنوان نمونه مناسب برای ارتقا و تحقق اهداف پیش رو بهره جست. در کنار مطالعات توسط گروه‌های داخلی می‌توان از تجربیات شرکت‌های مشاوره بین‌الملی و نیز تجربیات آنها در دو فاز مطالعه و اجرا سود برده و در سطح کلان برای ساماندهی خرده‌فروشی‌های مصرفی سنتی برنامه‌ریزی علمی، اجرایی و دارای زمان‌بندی‌های مشخص انجام دهیم. اما این شبکه توزیع نقاط آسیب پذیر زیادی هم دارد. مهمترین نقاط ضعف فروشگاههای موجود در شبکه عبارتند از گران بودن کالا و نبود تخفیفات دوره‌ای به مشتریان به دلیل خرید کالا در مقیاس پایین از سوی فروشنده و نداشتن صرف اقتصادی برای ارائه کالای ارزان‌تر، غیربهداشتی بودن کالاها به دلیل برخوردار نبودن از سامانه حمل‌ونقل، سردخانه و انبار مناسب، محدودیت انتخاب مشتریان به دلیل کوچک بودن فروشگاه و تعداد کم کالاها، به هدر رفتن زمان و انرژی در فرآیند خرید، در کنار عدم مدیریت یکپارچه در این حوزه از فعالیت تعاونیها و عدم نظارت لازم و کافی بر فروشندگان و سایر فرآیندهای فروش، عدم پیاده سازی سیستمهای الکترونیکی فروش و در نتیجه ایجاد دشواری در کنترل فروشگاه و عدم وجود تبلیغات و یا تبلیغات ضعیف به عنوان یکی از اهرمهای اصلی و عدم بهره گیری از نیروی انسانی مسلط وآموزشهای لازم، بهای تمام شده بالا و نامعقول کالا بدلیل عدم تمرکز در تامین و حجم سفارش ناچیزو در نتیجه سلب امکان رقابت با سایر مراکز مشابه، عدم نوآوری و خلاقیت در پیاده سازی روشهای نوین فروشگاه داری و بازاریابی، عدم طراحی و چیدمان مناسب داخل فروشگاه به عنوان یکی از شاخصهای مهم جلب مشتری همچنین عدم وجود نقدینگی لازم جهت اجرای فعالیتهای مطلوب دراین فروشگاهها ، واگذاری فروشگاهها و غرف به بخش خصوصی بصورت اجاره به غیر وبه بخش خصوصی ، در نتیجه عدم بهره برداری از فرصتهای موجود وبهره‌وری پایین واحدها به دلیل کم بودن توان مالی که منجر به خریدهایی در مقیاس کم و با قیمت‌های بالا از تولیدکننده داخلی یا خارجی می‌شود،

به نظر می رسد جهت برون رفت از وضعیت موجود و رفع آسیب های عینی باید به دنبال رویکردهای بدیل رفت. رویکردهایی نظیر:

۱-نظارت دقیق بر روند فعالیت بازرگانی و مالی فروشگاه ها از طریق اجرای اجباری و یکپارچه سیستم های نوین نرم افزاری (سیستمهای الکترونیکی مالی و انبار و فروش)و ارائه خط مشی لازم به آنها

۲-نظارت بر عملکرد مدیران عامل و فروشندگان از طریق بازرسی و بررسی های موردی

۳-آموزش نیروی انسانی فروشگاه و آشنایی آن ها با روشهای نوین فروش و بازاریابی

۴-ایجاد اعتماد وجذابیت برای خریداران و اعضا جهت استقبال از فروشگاه ها با روش های تبلیغاتی نوین

۵-متحدالشکل نمودن فروشگاه ها و ایجاد زنجیره ای از فروشگاه ها با قیمت وظاهر و روش یکسان فروش (نصب تابلوهای یک شکل)

۶-ایجاد فروشگاه های زنجیره ای و مدیریت واحد با مشارکت شرکتها و اتحادیه های ذینفع

۷-ارتقا سطح کیفی فروشگاهها جهت برخورداری از زیر ساخت لازم بعنوان فروشگاه های زنجیره ای

۸-همکاری با سازمان هایی که در حمایت از اقشار آسیب پذیردخیل هستندودر توزیع سبد غذایی کالا وخدمت رسانی به روستاییان از طریق فروشگاههای شبکه

(با هماهنگی و رایزنی با سایر نهادهای دست اندرکار)

۹-تامین متمرکز کالا با هدف کاهش بهای تمام شده خرید برای فروشگاه ها از طریق ایجاد شرکتی به همین منظور و با مشارکت تعاونی های برتر (شرکت فروشگاه های زنجیره ای تعاون روستایی)

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران تاریخ انتشار 31شهریور 97، کدمطلب: 39910، www.corc.ir