س: آقای دکتر شیرزاد با عنایت به اینکه سازمان مرکزی تعاون روستایی کشور متولی ساماندهی نظام بهره برداری کشاورزی خانوادگی در کشور است. اصولا منظور از کشاورزی خانوادگی چیست و سازمان چه برنامه هایی را در این رابطه دنبال می نماید؟

ج: کشاورزی خانوادگی هم شیوه تولید و توامان شیوه معیشت جامعه دهقانی و روستایی کشور و پایه بهره‌وری کشاورزی و معیشت روستایی در ایران است اما امروزه در نظام‌های دهقانی و خرده دهقانی مصداق و تجلی بیشتری می‌یابد. از این روی اصلاح وضعیت آن در پیشبرد وضعیت کشاورزی و ارتقای نقش، موقعیت و جایگاه جامعه کشاورزان در کشور حایز اهمیت است. در طول سالیان تعداد بهره‌برداری های با زمین از ۱۸۷۷۲۹۹ واحد بهره‌برداری در اولین سرشماری کشاورزی(سال ۱۳۳۹) به ۳۳۵۹۴۰۹ واحد بهره‌برداری(سال ۱۳۹۳) فزونی یافت. بر اساس آمارهای موجود وقتی مقادیر مربوط به تعداد واجدهای بهره‌برداری با زمین در خلال دو سرشماری کشاورزی۱۳۸۲و۱۳۹۳با یکدیگر مقایسه می کنیم. با وجود کاهش اندک تعداد کل بهره‌برداری‌های با زمین در نسبت بهره‌برداری‌های خرد مقیاس زیر ۲ هکتاری افزایشی ۲ درصدی (معادل ۵۲ درصد کل بهره‌برداری‌های با زمین) مشاهده می‌گردد. سرانه (متوسط) توزیع زمین در واحدهای بهره‌برداری خرد (زیر ۵ هکتار) در سال ۱۳۸۲ معادل ۱.۷۶ هکتار بود. این میزان در سال ۱۳۹۳ از آن رقم نیز کم‌تر شد و به ۱.۲۸ هکتار رسید .سرانه توزیع در واحد بهره‌برداری از رقم ۵.۰۸ هکتار سرشماری کشاورزی سال ۱۳۸۲ به ۴.۹ هکتار در سال ۱۳۹۳ کاهش یافت. اما ما معتقدیم که در شیوه‌ کشاورزی خانوادگی برخی از استعدادها و ظرفیت‌های رشد وجود دارد که در صورت تقویت بنیادهای فنی، اقتصادی، مالی و توانمندسازی نیروی انسانی آن‌ امکان افزایش و ارتقای توان تولیدی کشاورزان کوچک و متوسط مقیاس وجود دارد. اما کوچک وپراکنده بودن واحدهای بهره برداری اراضی کشاورزی درایران موجب بروز برخی از چالش های مهم نظیر پایین بودن بهره وری آب ، عدم امکان بکارگیری ماشین آلات کشاورزی وبالا بودن هزینه تولید ودرآمد کم کشاورزان شده است که ضرورت ساماندهی وتقویت کشاورزی خانوادگی را درایران اجتناب ناپذیر نموده است .

در این خصوص حوزه نظام‌های بهره‌برداری در سازمان مرکزی تعاون روستایی در جهت اجرای مطلوب‌تر قانون جلوگیری از خرد شدن اراضی کشاورزی و ایجاد قطعات مناسب فنی، اقتصادی مصوب ۱۳۸۵ و به ویژه از حیث ارائه مشوق‌های لازم در مسیر تشویق بهره‌برداران به تجمیع و یکپارچه‌سازی اراضی و افزایش درآمد و ارتقای معیشت خانوارهای کشاورز در صدد انجام مجموعه اقدامات و فعالیت هایی به منظور بهبود واحدهای کشاورزی خانوادگی است.

س: شیوه همکاری های فائو با دفتر نظام‌های بهره‌برداری سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران در زمینه کشاورزی خانوادگی از چه ساز و کارهایی بهره میگیرد؟

ج: در سال ۲۰۱۴ بانامگذاری سازمان خوار و بار و کشاورزی ملل متحد(فائو) به نام کشاورزی خانوادگی ، دفتر نظام‌های بهره‌برداری سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران کمکی فنی را برای فرمول بندی پروژه‌ای با ماهیت صندوق امانی یک جانبه (Unilateral Trust Fund)در حمایت از کشاورزی خانوادگی از فائو درخواست نمود و برای اجرای پروژه ای به این منظور ۵۰۰ هزار دلار برآورد و پیشنهاد نمود. به دنبال پیگیری ها و هماهنگی های به عمل آمده امکان استفاده از ظرفیت های کارشناسی سازمان مذکور برای اجرای این پروژه ها با هدف ارزیابی وضعیت و زمینه های ارتقای معیشت بهره برداران خانوادگی و سازماندهی آنان فراهم آمد.هدف کلی پروژه ارتقای زندگی خانوارهای فعال در کشاورزی خانوادگی به واسطه بهبود بهره وری کشاورزی و تنوع بخشی معیشت هاست. این هدف به واسطه توسعه ظرفیت و مهارت های کشاورزان برای پاسخگویی به علائم و نشانه های بازار ، تطبیق با تحولات آب و هوایی، سازماندهی کشاورزان در قالب گروه ها ، تقویت ظرفیت خدمات دهندگان بخش عمومی (دولتی)و خدمات تعاونی به این گروه از کشاورزان تحقق می یابد.

س: نتایج مورد نظر از همکاری های مشترک فائو با سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران در زمینه نظام بهره برداری کشاورزی خانوادگی چیست و اصولا چه اهدافی را سازمان در این خصوص پیگیری میکند؟

ج: مقصود اولیه پروژه UTFتقویت بهره‌برداران خانوادگی در عین توجه به موضوع یکپارچه‌سازی و سازماندهی کشاورزان و مزارع کوچک مقیاس خانوادگی به منظور بهبود بهره‌وری و تنوع بخشی معیشت‌های آن‌هاست. پروژه چنین مقصودی را با توسل به توسعه ظرفیت‌های انسانی و سازمانی صاحبان اراضی کوچک همزمان با بهبود دسترسی آنان به خدمات تولیدی و بازارگرا محقق می سازد تا فعالیت های زراعی و کشاورزی تجاری از حیث اقتصادی و فنی در روستاهای برگزیده هدف که در آن‌ها کشاورزی خانوادگی یافت می‌گردد پایدار شوند. در بدو امر یک برنامه همکاری تسهیلات فنی (TCPF) که توسط فائو تهیه شد برای کمک به دولت برای ارزیابی اولیه فرمول بندی سند پروژهUTF در مشورت با ذیربطان مرتبط در سطح محلی و ملی به کار برده شد. ماموریت مقدماتی توسط مشاور ارشد فائو ، با پشتیبانی یک مشاور ملی ، یک تیم رابط از فائو، نمایندگی فائو در ایران ، وزارت جهاد کشاورزی و سازمان مرکزی تعاون روستایی انجام شد. هیئت مذکور ناحیه منتخب برای اجرای پروژه را که در آن جلسات با مقامات دولتی ، کشاورزان ، موسسات محلی و دیگر ذیربطان کلیدی هدایت گردید بازدید نمود. تصمیم گرفته شدکه یک ماموریت پیگیری برای تکمیل فرایند فرمول بندی پروژه ترتیب داده شود . یافته‌های ماموریت مقدماتی به مدیریت سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران ارائه شد و مورد بحث قرار گرفت. سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران علاقه و تعهد خود را برای در دست گرفتن مالکیت پروژه ابراز نمود.

اما اهدافی را که سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران در این خصوص دنبال می نماید را میتوان به اهداف مستقیم و اهداف تبعی تقسیم بندی نمود. بطوریکه هدف کلی پروژه ارتقای زندگی خانوارهای فعال در کشاورزی خانوادگی به واسطه بهبود بهره وری کشاورزی و تنوع بخشی معیشت هاست. این هدف به واسطه توسعه ظرفیت و مهارت های کشاورزان برای پاسخگویی به علائم و نشانه های بازار ، تطبیق با تحولات آب و هوایی، سازماندهی کشاورزان در قالب گروه ها ، تقویت ظرفیت خدمات دهندگان بخش عمومی (دولتی)و خدمات تعاونی به این گروه از کشاورزان تحقق می یابد. ولی در یک تصویر کلی مهمترین آنها عبارتند از:

۱. درآمد کشاورزان کوچک مقیاس خانوادگی به واسطه توسعه ظرفیت آن ها در تطبیق با تغییرات بازار و محیط افزایش یابد.

۲. پروژه همچنین خدمات ترویجی را با ارتقای ظرفیت آنان در مدیریت تجاری مزرعه ، بازاریابی و تشویق تجاری شدن کشاورزی با هدف بهره مندی کشاورزان کوچک مقیاس بازارگرا تقویت کند.

۳. نتیجه ثانوی پروژه دستیابی به شناخت، درک و مهارت هایی است که خدمات دهندگان بخش عمومی (دولتی)را برای یاری رسانی به کشاورزان در جهت گیری بازارگرایانه به گونه ای بهتر تجهیز خواهد نمود.

برون دادها و فعالیت ها ی منبعث از این همکاری مشترک را هم میتوان در چهار گروه منفک نمود که عبارتند از:

۱. مدیریت کشاورزی و تنوع بخشی به معیشت ها.

۲. ظرفیت سازی خانوارهای کشاورز و سازمان های کشاورزان.

۳. ظرفیت سازی موسسات تامین کننده خدمات حمایتی.

۴. حمایت از کشاورزی خانودگی در سطح سیاست گذاری.

س: آیا فعالیتهای میدانی نیز در این خصوص انجام شده است؟

ج: بله البته ، بدین منظور دو ماموریت میدانی در بهار و تابستان سال ۹۶ برای تهیه پروژه به منظور امکان سنجی اجرای پروژه پایلوتی مذکور در دو استان اصفهان و مازندران برای کارشناسان بین‌المللی فائو ترتیب داده شد. هیئت مذکور دو ناحیه منتخب برای اجرای پروژه را (که در آن جلسات و بازدیدهای مشترکی با حضور مقامات دولتی و کشاورزان و سایر ذیربطان کلیدی ترتیب داده شد) بازدید نمود. بازدیدها و بررسی‌های میدانی مجدد مشاوران فائو به تدوین سند پروژه در قالب چارچوب منطقی پروژه منجر گردید که در نهایت به عنوان مبنا و پایه‌ای برای موافقتنامه‌های UTF مورد استناد قرار می‌گیرد. لازم به ذکر است که موافقتنامه‌های UTF شامل جزئیات بودجه‌ای از انواع تخصص‌های مورد نیاز (مشاوران ملی و بین‌المللی، تجهیزات، آموزش ، ظرفیت‌سازی ملی) بوده است.

س: آقای دکتر شیرزاد آیا در ارتباط با سازماندهی و مدیریت پروژه تمهیداتی در نظر گرفته شده است؟

ج: بله، مسئولیت پشتیبانی پروژه بر عهده وزارت جهاد کشاورزی و با محوریت سازمان مرکزی تعاون روستایی خواهد بود. یک کمیته راهبری (PSC) با ترکیب دفتر نمایندگی فائو و هدایت کننده ملی پروژه (National Project Director) برای تعیین جهت گیری کلی و هماهنگی بین موسسات و ذی نغعان و ذی مدخلان مختلف درگیر در اجرای پروژه تشکیل می گردد و هدایت کننده ملی پروژه ، هماهنگ کننده ملی پروژه (NPC) را تعیین می کند. پروژه توسط دفتر فائو در رم پشتیبانی شده و از حیث فنی سرپرستی می گردد .دفتر مزبور برای اجرای کلی فعالیت های جاری پروژه مسئول خواهد بود.

س: و سخن پایانی شما در باره چشم انداز آتی همکاری های فائو با با سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران در زمینه کشاورزی خانوادگی چیست؟

ج: به اعتقاد من، از دیرباز موضوع ساماندهی واحدهای کشاورزی خانوادگی در زمره وظایف بخش نظام‌های بهره‌برداری در وزارت جهاد کشاورزی و سازمان مرکزی تعاون روستایی و از جمله پروژه‌های محوری در سطح ملی در برنامه ششم توسعه کشور بوده است. از این روی نتایج و دستاوردهای پروژه پایلوتی فائو می‌تواند در اجرای آن طرح در سطح کشوری به کار آید.در پروژه محوری مذکور از دستاوردهای پایلوت فائو برای غنای بیش‌ترفعالیت های حمایتی سازمان در سطح ملی استفاده خواهد شد. این پروژه محوری ملی در راستای عمل به مفاد قانون جلوگیری از خرد شدن اراضی و ایجاد قطعات مناسب فنی و اقتصادی (مصوب ۱۳۸۵) و مشوق‌های آیین نامه اجرایی آن تنظیم و تدوین گردید. اجرای پروژه پایلوتی راه را برای اجرای مکانیزم ها و سازوکارهای جدید التصویب(سال ۱۳۹۵) آیین نامه قانون جلوگیری از خرد شدن اراضی و دستورالعمل های آن به طور عینی و با مشارکت ذیربطان هموار می کند.اجرای پروژه به تقویت سازوکارهای همکاری و هماهنگی میان دستگاه های مرتبط با جلوگیری از خرد شدن و تجمیع اراضی و همچنین تقویت تعاملات آنان و بهره برداران منجر خواهد شد. در نهایت اینکه با اجرای پروژه ، زمینه تاسیس تعاونی های تولید کوچک مقیاس ویژه یک روستا بر مبنای مقیاس های جدید التصویب آیین نامه قانون جلوگیری از خرد شدن اراضی فراهم می گردد. سعی داریم تا از طریق پیوند کشاورزی خانوادگی با زنجیره ارزش و قرار دادن این شیوه تولید در کریدور جریان های نقدی-کالایی و ایجاد ظرفیتهای نهادی جدید، در سال ۱۳۹۷-۹۸ بطور جدی تری به برنامه تقویت کشاورزی خانوادگی در کشور بپردازیم.

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات بر گرفته از سایت سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران ، تاریخ انتشار: 26 شهریور - ، کدخبر: 386885 ، www.corc.ir