شعار سال: بر‌اساس شاخص‌هاي توسعه پايدار شهري که بهره‌مندي از همه امکانات براي رسيدن به شهري سازگار با حفظ محيط زيست است، يکي از روش‌ها و تکاليف آن، حفظ و حراست از منابع آب براي زندگي بهتر و نيز ابداع روش‌هاي نوين در يافتن و ايجاد منابع جديد آب است. در اين راستا حتي از حداقل منابع بالقوه نيز چشم‌پوشي نمي‌شود و استفاده از آنها با به‌کارگيري روش‌هاي نوين، عملياتي شده و بهره‌برداري می‌شود. يکي از اين منابع با‌ارزش جمع‌آوري و هدايت آب باران به مسيرها و مخزن‌هاي ذخيره است که به‌ويژه در اروپا و آمريکا مورد توجه قرار گرفته است؛ از‌جمله گالن باران يا تکنيک رين گاردن (باغ باران) که بيشتر براي فضاي سبز استفاده مي‌شود و نکته جالب آنکه در مقابل در کشوري مانند ايران که از کم‌آبي شديد رنج مي‌برد؛ نه‌فقط روش‌هايي از اين دست مورد توجه نيست؛ بلکه ميراث‌هاي ارزنده سازگاري با کم‌آبي مانند باغ‌هاي ايراني نيز به دست فراموشي سپرده شده و بدتر، همان‌طور که گفته شد؛ حتي از رسيدن آب باران به پاي درخت‌ها و فضاي سبز نيز جلوگيري مي‌شود. در‌اين‌ميان حتي زمان‌هايي که ماشين‌هاي شهرداري براي آبياري درختان اقدام مي‌کند، تنها نتيجه‌اي که مشاهده نمي‌شود، آبياري است و بخش درخور‌توجهي از آب تانکرها به پياده‌رو و خيابان پاشيده شده و آبياري کامل و مؤثر انجام نمي‌شود. اگرچه ممکن است استدلال شود که ميزان باران در کشور کم‌آبي مانند ايران چشمگير نيست؛ اما سيلابي‌شدن باران‌ها در برخي مواقع درخور‌‌توجه است و اتفاقا به دليل کم‌بارش‌بودن کشور، ما نيازمند حفظ کمترين ميزان از آب‌ها هستيم تا شايد گوشه‌اي هرچند ناچيز از اثرات چالش کم‌آبي را کاهش دهيم. بر‌اساس‌این با جلب توجه همگاني به اهميت و لزوم حفظ آب باران، موارد ذيل راهگشا خواهد بود.
تکنيک رين گاردن (Rain garden) يا باغ باران رين گاردن (Rain garden) يا باغ باران يکي از شيوه‌هاي بسيار ساده در استفاده از منابع آب باران است.
با وجود شرايط خشکسالي در کشور ما از آب باران، اين نعمت خدادادي به صورت صحيح استفاده نمي‌شود و ميزان زيادي از آب باران به‌ویژه در شهرها بر سطح خيابان‌ها و حتي بر موزاييک‌هاي حياط منازل باقي مانده و بر اثر حرارت خورشيد بخار شده و از دسترس خارج مي‌شود. حال با توجه به کمبود آب در کشور ايران و وجود بارندگي‌هاي مناسب در برخي از مناطق کشور، هنوز شيوه‌هاي بهره‌برداري بهتر از آب باران ناديده گرفته مي‌شود؛ در‌حالي‌که در کشورهاي ديگر حتي براي آبي که از سطح بام و شيرواني‌هاي منازل سرازير مي‌شود، برنامه‌ريزي وجود دارد و براي مصارف بهداشتي از آنها بهره مي‌برند و قطره قطره آن را مانند کيميايي گران‌قدر حفظ و نگهداري مي‌کنند.
در‌هر‌حال اين سيستم يک راهکار ضروري براي بهينه‌کردن مصرف آب حاصل از بارندگي‌هاي سطحي شهر و تصفيه و مناسب‌کردن آب براي واردشدن به سفره‌هاي آب زيرزميني و بالارفتن سطح آن است. شناخت سيستم رين گاردن و استفاده از آن در منازل شهري و فضاي سبز و معابر موجب هدايت آب شده و از بروز سيلاب و جاري‌شدن آب در معابر جلوگيري مي‌کند؛ در نتيجه شايسته است تا از اين سيستم استفاده شود و جايي در طراحي فضاي شهري و ساختمان‌ها به آن اختصاص دهيم و دست‌کم اوضاع را به سمت وخيم‌ترشدن سوق ندهيم.
کنترل سيلاب در سطح شهر
کاشت درخت و درختچه در مناطق سيل‌خيز همواره از روش‌هاي مرسوم و مؤثر براي کنترل سيلاب و حفظ خاک است که از گذشته‌هاي دور به‌عنوان يک راهکار توصيه و انجام شده است؛ در‌حالي‌که با همه‌گير‌شدن معضلي که در اين مطلب به آن پرداخته‌ايم، اين روش نه‌فقط مورد غفلت قرار گرفته؛ بلکه نقش درخت‌هاي موجود در شهر نيز به حداقل رسيده است.
بر اين اساس مي‌توان اذعان کرد که يکي‌ديگر از فوايد مؤثر هدايت آب باران به فضاي سبز در سطح شهرها و البته در مواردي سطح روستاها، پيشگيري از سيلابي‌شدن سطح خيابان و پياده‌رو در اثر بارش‌هاي متوالي است، زیرا بر اثر جمع‌شدن آب اختلالات عمده در رفت‌وآمد شهروندان، تردد خودروها و ساير وسائط نقليه به‌وجود مي‌آيد که تبعات مختلفي دارد و همه‌ساله شاهد صحنه‌هاي تکراري ترافيک و سرگرداني مردم و مسافران در گذرگاه‌هاي شهري هستيم که بيشتر مواقع به بروز چالش‌هاي فرهنگي و اجتماعي نيز منجر مي‌شود. همچنين واردشدن آسيب به زيرساخت‌هاي شهري و خدمات‌رسان و نيز ساختمان‌ها و اماکن عمومي و واحدهاي مسکوني و تجاري شهروندان از ديگر نتايج اين شرايط است. از سوي ديگر، جلوگيري از آلودگي سفره‌هاي زيرزميني، جمع‌شدن آب حاصل از باران در سطح شهر و به‌دنبال آن راهيابي سيلاب ناشي از آن به جوي‌ها و مسيل‌هاي جمع‌آوري آب‌هاي سطحي، دو نتيجه ويرانگر دارد: يکي آنکه اين آب‌هاي باکيفيت و تميز در مجاورت فاضلاب‌هاي خانگي و صنعتي به فاضلاب تبديل مي‌شود و بدون آنکه براي شهر مفيد باشد، حتي اثرات نامطلوب بر محيط زيست را تشديد کرده و سفره‌هاي زيرزميني را آلوده مي‌کند و در شرايط دشوار کنوني که با کمبود شديد منابع آب شيرين مواجه بوده و هزينه گزاف تصفيه آب‌هاي آلوده منابع مالي زيادي را مي‌طلبد، مسئله بغرنج ديگري بر مجموعه مسائل شهري افزوده مي‌شود. دوم آنکه به‌علت سيلابي‌شدن آب‌هاي سطحي و سرريزشدن آنها به‌همراه زباله‌هاي شهري شاهد ظاهر ناخوشايندي در سطح شهرها و پراکنده‌شدن زباله‌ها هستيم و در نتيجه سروسامان‌دادن به اوضاع به‌وجودآمده و ازبين‌بردن نتايج ناگوار بهداشتي آن نيازمند زمان و امکانات مضاعفي است که هزينه زيادي را بر شهر و شهروندان تحميل مي‌کند.
در‌حالي‌که اگر با روشي آسان و عملي و همچنين صرف هزينه کم مانع رسيدن آب باران به گياهان و فضاي سبز نشويم و خود را از اين موهبت پاک الهي محروم نکنیم، بيشتر پيامدهاي تأمل‌برانگيز ذکر‌شده به‌راحتي قابل کنترل است؛ چراکه گياهان مي‌توانند با جذب و تصفيه مناسب آب باران، آب باکيفيت و مطلوبي را وارد سطوح زيرين زمين کرده و مانع توليد فاضلاب بيشتر شوند و از سوي ديگر به فضاي شهري غوطه‌ور در انواع آلاينده‌ها، طراوت و زيبايي دوچنداني را هديه کنند. سخن آخر اینکه قرارگرفتن ايران در منطقه گرم و خشک و وضعيت ناگوار ميزان بارش‌ها در سال‌هاي اخير به‌تنهايي کافي است تا ما قطره‌قطره آب را غنيمت بشماريم و چون گوهري گرانبها آن را پاس بداريم و مانع هدر‌رفتن آن در بخش‌هاي مختلف شويم، اما چنانچه در اين مقال گفته شد، اين وظيفه به فراموشي سپرده شده و همگان آن را چون ماده‌اي بي‌ارزش مي‌انگارند که رسالتي جز نابودي آن بر خود متصور نيستند و درحالي‌که در بيشتر کشورها اهتمام جدي براي حفظ آن دارند، ما نيز اهتمام جدي براي آلوده‌کردن و هدردادن آن داريم.
ميزان بارش‌ها اگرچه محدود است، اما اگر همين ميزان آب حاصل از باران که به شکل سيلاب و فاضلاب در شهرها و روستاها هدر مي‌رود، اندازه‌گيري شود قطعا عدد قابل توجهي خواهد بود و با جذب آن در پاي گياهان و فضاي سبز علاوه بر مزايايي که گفته شد، بخش زیادی از منابع آبي شهرداري را که صرف آبياري مي‌شود، آزاد مي‌کند تا در ساير بخش‌ها از آن استفاده شود يا حداقل در چاه‌ها و مخازن زميني براي آيندگان حفظ و نگهداري مي‌شود. با اين روش ساده يکي از قطعات پازل بي‌تدبيري امروز ايران در سازگاري با کم‌آبي حذف خواهد شد.
بارش‌هاي هرچند اندک پاييزي در راه است، با کمي همت مي‌توانيم آن را به منابع ارزنده زندگي‌بخش تبديل کنيم؛ فقط کافي است ارتفاع فضاسازي و دورچيني درختان را کمي پايين آورده و هم‌سطح خيابان و پياده‌رو کنيم و راه باريکي براي آب باز کنيم.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه شرق، تاریخ انتشار 3 مهر 97، شماره: 3251