شعار سال: سوپرکامپیوتر یا ابررایانه یکی از ملزومات جدی زندگی امروز بشر است. پیچیده شدن محاسبه‌ها در حوزه‌های گوناگون وجود چنین دستگاه‌هایی با قابلیت پردازش سریع محاسبات پیچیده را به‌عنوان یکی از ملزومات در هر کشوری طبقه‌بندی می‌کند. محمدجواد آذری‌جهرمی، وزیر ارتباطات در تازه‌ترین واکنش به توسعه فناوری در دانشگاه امیرکبیر، با اشاره به اینکه سوپرکامپیوتر ساخت این مرکز زمانی جزو برترین ابررایانه‌های دنیا بود، گفت: «سوپرکامپیوتر امیرکبیر که در سال1390 ساخته شد، یکی از 500سوپرکامپیوتر برتر دنیا به شمار می‌رفت.

متأسفانه به‌دلیل عدم‌توسعه این سوپرکامپیوتر جایگاه خود را از دست داده و از این فهرست بیرون رفته است؛ درحالی‌که نیاز ما به سوپرکامپیوتر بیشتر شده است.» یکی از قابلیت‌هایی که آذری‌جهرمی درباره گسترش نیاز به این پردازنده‌های سریع برمی‌شمارد، رفع نیازها از جمله در حوزه رمزنگاری و یا حتی انیمیشن است. او در این‌باره گفت: «سازندگان داخلی انیمیشن برای رندرینگ به سوپرکامپیوترهای خارج از کشور نیاز دارند. باید طی فراخوانی با استفاده از ظرفیت‌های بومی این سوپرکامپیوتر ارتقا پیدا کند تا نسبت به رفع نیازهای داخلی چون رمزنگاری و رندرینگ بپردازد.» سوپرکامپیوترها چه قابلیت‌های مهمی دارند و ایران در میان کشورهای جهان چه جایگاهی دارد؟

ابرکامپیوترهای ایران؛ از تولد تا افول
ایران از اواخر دهه1380 خورشیدی به‌طور جدی وارد حوزه ابررایانه‌ها شد. ابررایانه امیرکبیر یکی از مهم‌ترین پردازشگرهای ایرانی بود که در آن دوران ساخته شد و به خاطر قدرت عملکرد بالایی که داشت، در زمره 500ابرکامپیوتر برتر جهان قرار گرفت. در پژوهشکده نجوم و برخی از مراکز تحقیقاتی، بخش‌هایی از سازمان هواشناسی و... ابررایانه‌هایی ساخته شدند. این‌روزها اما نه‌تنها ابرکامپیوتر امیرکبیر دیگر در بین 500رایانه برتر جهان جای نگرفته، بلکه رایانه جدید و قدرتمندی نیز جای آن را نگرفته است.

پروفسور رضا منصوری، فیزیکدان درباره چرایی این اتفاق می‌گوید: «مشکل اینجاست که مسئولان ما نیاز فوری کشور به ابرکامپیوترها را جدی نمی‌گیرند و در رسانه‌ها هم گاهی حرف‌هایی زده می‌شود که انگار ابرکامپیوتر یک شیء خاص و متعلق به کشورهای پیشرفته است یا ما به آن نیازی نداریم. اما به‌خصوص در سطحی که ما به این دستگاه‌ها نیاز داریم، هیچ مانعی از نظر فنی، تخصصی، دانش و... وجود ندارد. حتی تحریم هم در این زمینه مشکل‌ساز نیست. مشکل اصلی، نبود عزم جدی در برخی مسئولان است.»

ابرکامپیوتر یک نیاز جدی
در یک باور عمومی، ابرکامپیوترها پردازنده‌های بسیار بزرگ و دست‌نیافتنی هستند که صرفا برای پروژه‌های عظیم اتمی یا اکتشافات فضایی کاربرد دارند. به همین دلیل، کشورهای خاصی به چنین فناوری‌ای دسترسی دارند و عملا نیاز جدی به آن وجود ندارد. این در حالی است که ابررایانه‌ها تقریبا در هر بخشی از صنعت و دانش وارد شده‌اند و حتی مراکز تحقیقاتی نیز به‌وجود رایانه‌هایی که از پس محاسبات قدرتمند بربیایند، نیاز جدی دارند. بخشی از پیشرفت‌ها در تمام رشته‌ها وابسته به انجام محاسباتی است که ظهور رایانه‌ها باعث تسریع آن شده است.

ابررایانه‌ها با ظرفیت انجام پردازش‌های بیشتر، امکان انجام محاسبات سنگین را در اختیار دانشمندان، دانشجویان و متخصصان قرار می‌دهند، حال آنکه توسعه یک ابررایانه خود نیازمند بهره‌مندی از دانش بالایی است که بیشتر مربوط به توسعه پردازنده‌های قدرتمند و دانش فنی مربوط به نحوه کنترل، توسعه نرم‌افزار، خنک‌سازی‌ و سایر مسائل فنی است.
پروفسور رضا منصوری در این‌باره به همشهری می‌گوید: «در بسیاری زمینه‌ها به رایانه‌های قدرتمند نیاز داریم. از محاسبات پیچیده‌ای که برای پیش‌بینی وضع هوا انجام می‌شود تا طراحی خودرو یا مطالعات اقلیم‌شناسی به این سیستم‌ها نیاز داریم. دانشجویان دکتری ما در بسیاری از رشته‌ها بدون وجود این ابررایانه‌ها نمی‌توانند محاسبات‌شان را انجام بدهند.» به‌گفته او، به‌جز دانشگاه امیرکبیر، پژوهشگاه دانش‌های بنیادی، دانشگاه شریف و دانشگاه صنعتی اصفهان جزو مراکزی هستند که ابررایانه دارند و از آن به‌عنوان یک منبع برای رفع نیازهای مهم تحقیقاتی بهره می‌گیرند.

اصولا با شنیدن نام سوپرکامپیوتر یا ابرکامپیوتر نباید ترسید و آن را دست نیافتنی فرض کرد. ابرکامپیوتر تنها به کامپیوتر یا رایانه‌ای گفته می‌شود که در زمان معرفی آن در زمینه میزان ظرفیت محاسبه در واحد زمان در دنیا پیشرو باشد. این عبارت برای نخستین بار توسط مجله «نیویورک ورلد» برای اشاره به جدول‌سازهای آی‌بی‌ام در دانشگاه کلمبیا به کار رفت.
استفاده از ابررایانه‌ها را باید از دو بعد به‌عنوان عاملی برای توسعه‌یافته بودن یک کشور قلمداد کرد. صرف دست یافتن به فناوری توسعه ابررایانه‌ها در کنار کاربردهایی که قدرت پردازشی بالای این سوپرکامپیوترها در اختیار دانشمندان قرار می‌دهد، نشان از سطح علمی بالای دانشمندان و متخصصان داشته و پیشرفت‌های بیشتر را به موجب بهره‌گیری از یک قدرت پردازشی بالا نوید می‌دهد.

ابررایانه‌ها و توسعه این ماشین‌های قدرتمند جزو آن دسته از دانش‌هایی قرار می‌گیرند که کشورها به راحتی حاضر به انتقال آن به یکدیگر نیستند و به‌نوعی بهره‌گیری از ابررایانه‌های بیشتر با قدرت بالا، قدرت استراتژیک یک کشور را افزایش می‌دهد، چراکه این رایانه‌ها قادرند تا عملیاتی حساس را برای حل مسائل فیزیک کوانتوم، هواشناسی، مدلسازی مولکولی، شبیه‌سازی فیزیکی و سایر محاسبات انجام دهند. شاید در ظاهر اهمیت این موارد چندان زیاد نباشد، اما کاربردهای تحلیل‌ها و مدل‌سازی‌های بالا به‌صورت مستقیم در صنایع سنگینی چون هواپیماسازی، توسعه تونل‌های باد، تولید تسلیحات سنگین نظامی، تولید انواع زیرمجموعه‌های صنایع شیمیایی، مواد پتروشیمی و بیولوژیک دخالت دارد.

رویارویی انسان و سوپرکامپیوتر
شاید مشهورترین رویارویی انسان و سوپرکامپیوترها هنوز رقابت گری کاسپارف، ستاره شطرنج جهان با ابرکامپیوتر آن زمان آی‌بی‌ام یعنی دیپ‌بلو باشد. نخستین مسابقه در فیلادلفیا در ۱۹۹۶ بود که کاسپارف به پیروزی رسید. دومین مسابقه در شهر نیویورک در ۱۹۹۷ بود و دیپ‌بلو به پیروزی رسید. مسابقه ۱۹۹۷ نخستین شکست یک قهرمان جهان به یک رایانه تحت شرایط یک تورنمنت بود. برای اولین‌بار در تاریخ جهان بود که یک کامیپوتر قهرمان جهان را در یک بازی کلاسیک تحت محدودیت‌های یک تورنمنت شکست داد. هر چند رقابت کامپیوتر و انسان بارها در جهان در سال‌های بعد تکرار شد اما این رقابت هنوز در تاریخ جهان مشهورترین مورد به‌حساب می‌آید. مغز انسان در نوع خود خارق‌العاده است. گروهی اعتقاد دارند که نباید مغز انسان را با هیچ کامپیوتری مقایسه کرد. در مقابل اما کامپیوترها می‌توانند بدون خستگی و اشتباه عملیات‌های محاسباتی خسته‌کننده برای انسان را به‌راحتی انجام دهند.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه همشهری، تاریخ انتشار 29 مهر 97، شماره: 34871