شعارسال: شکوفه‌های بنفش زعفران در سرمای پاییز سر از خاک بیرون می‌آورد تا کشاورز حاصل تلاش و زحمت یک‌ساله خود را بچیند‌. اما ماجرای تولید و فروش طلای سرخ، آن‌قدر‌ها شبیه به زمین رنگارنگ زعفران، زیبا نیست چراکه هر ساله با فرارسیدن فصل برداشت، ردپای دلالان نیز در بازار این محصول پیدا می‌شود‌. دلالان در فصل برداشت همواره سعی می‌کنند تا با پایین آوردن مصنوعی قیمت‌ها، حاصل دسترنج کشاورزان را با ارزان‌ترین قیمت به دست بیاورند که البته امسال با اطلاع کشاورزان از قیمت‌های واقعی زعفران، اوضاع متفاوت خواهد بود‌.

در حال حاضر ایران با تولید ٨۵ درصد زعفران جهان در جایگاه اول تولید طلای سرخ قرار دارد‌. با وجود این‌که اکنون در ٢٣ استان کشور زعفران کشت می‌شود، دو استان خراسان رضوی و جنوبی قطب تولید این کالای صادراتی در ایران محسوب می‌شوند‌. سال گذشته ۸۴ هزار هکتار از اراضی استان زیرکشت زعفران قرار داشت و ۲۸۹ تن محصول زعفران از این سطوح تولید شد که امسال با افزایش دوهزار هکتاری سطح زیرکشت، پیش‌بینی تولید ٢٩٠ تا ٣٠٠ تن زعفران در استان شده است‌. این افزایش تولید باعث شده است تا ایران نبض بازارهای جهانی را به‌دست بگیرد، با این حال همین مسأله بهانه‌ای برای سودجویان فراهم کرده است تا زعفران را با نرخ نازلی از کشاورزان بخرند و با سود هنگفتی بفروشند‌؛ به‌عنوان مثال سال گذشته با وجود ثبات نرخ زعفران در بازارهای جهانی و ثبات نسبی نرخ ارز دلالان، زعفران را حتی تا ۵٠ درصد زیرقیمت تمام‌ شده از کشاورزان می‌خریدند‌. به‌دنبال این اتفاقات وزارت جهاد کشاورزی به‌منظور حمایت از کشاورزان به این مسأله ورود یافت و اقدام به خرید تضمینی زعفران کرد تا جلوی زیان کشاورزان را بگیرد‌. در همین راستا سازمان تعاون روستایی به نمایندگی از وزارت جهاد کشاورزی ۶٧ تن زعفران را از کشاورزان خرید که بعد در بورس عرضه کند‌. ۶٣ تن از این میزان مربوط به خراسان رضوی بود‌، قیمتی که این سازمان زعفران را از کشاورزان می‌خرید سال گذشته برای زعفران پوشال، کیلویی حدود چهارمیلیون و ۴٠٠هزار تومان و برای زعفران نگین پنج‌میلیون و ۴٠٠ هزار تومان بود‌.

قیمت فروش این محصولات در بورس نیز برای زعفران پوشال از چهارمیلیون و ٨٠٠ شروع شد و تا هشت‌میلیون رسید‌. هر چند ورود جهاد کشاورزی به خرید تضمینی زعفران منتقدانی دارد، مسئولان این سازمان اعلام کرده‌اند که این سیاست امسال نیز به اجرا در خواهد آمد‌. درحال حاضر خرید تضمینی گل زعفران با قیمت هر کیلوگرم حدود ١٠٠هزار تومان آغاز شده و تاکنون حدود ٢٠٠تن گل زعفران از کشاورزان خریداری شده است‌. با این حال مسئولان اعلام کرده‌اند برای جلوگیری از سوءاستفاده احتمالی و بهانه‌کردن این مسأله برای خرید ارزان زعفران از کشاورزان، فعلاً قیمت خرید تضمینی را اعلام نمی‌کنند‌.

مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان خراسان رضوی در این زمینه می‌گوید: پیش‌بینی‌ها برای خرید توافقی زعفران از طریق چند شرکت بخش خصوصی و اتحادیه تعاونی‌های تولید و اتحادیه تعاونی‌های روستایی انجام و موافقت استاندار هم گرفته شده است‌. مراکز خرید زعفران در مشهد و شهرستان‌ها مشخص شده؛ اما چون بازار روال خودش را دارد و قیمت مناسب است، تصمیم نداریم بازار را به هم بزنیم و دخالت مستقیم کنیم‌. سیدهاشم نقیبی می‌افزاید: در واقع اکنون نرخ‌هایی که زعفران را از کشاورزان می‌خرند، منطقی است؛ اما اگر نرخ‌ها از حدمعقولی بیش‌تر کاهش یابد، سازمان به این مسأله ورود می‌یابد و سعی می‌کند از زیان کشاورزان جلوگیری کند‌. وی ادامه می‌دهد: تعاونی‌های تولید و تعاونی‌های روستایی طبق اساسنامه‌‌شان وظیفه دارند به خرید محصولات اقدام کنند‌. اما این اتفاق زمانی می‌افتد که بازار مانند سال گذشته بازار مناسبی نباشد و قیمت‌ها به زیر هزینه تمام ‌شده برسند‌. در این صورت یک قیمت توافقی به‌عنوان کف قیمت تعیین و به این شرکت‌ها اعلام می‌شود تا اقدام به خرید محصول از کشاورز کنند‌. وی تأکید می‌کند: البته سه‌شرکت بزرگ صادرکننده زعفران از سال گذشته قراردادهایی با زعفران‌کاران بسته‌اند و خرید توافقی انجام می‌دهند‌. مبنای قیمت نیز چیزی است که در بورس آتی ارائه می‌شود‌.

سیاست ارزان‌سازی زعفران

عضو هیئت علمی دانشکده کشاورزی دانشگاه آزاد مشهد نیز با بیان این‌که خرید تضمینی زعفران راهکار مناسبی برای حمایت از کشاورزان است، می‌گوید: در ایران با وجود این‌که بیش‌ترین هزینه تولید زعفران بر دوش کشاورزان است همواره دلالان به‌دلیل داشتن نقدینگی، این محصول را به نرخ اندکی از آن‌ها خریداری و سپس با سود زیادی روانه بازار می‌کنند‌. علیرضا سوهانی می‌افزاید: سودجویی دلالان در برخی سال‌ها به‌حدی می‌رسید که کشاورزان را مجبور می‌کردند محصول خود را حتی زیرقیمت تمام‌شده به آن‌ها بفروشند‌. اکنون نیز که سطح کشت زعفران افزایش چشمگیری دارد، اگر دولت به این مسأله ورود پیدا نکند به‌طور حتم قیمت خرید زعفران سقوط زیادی می‌کند‌. وی با بیان این‌که ورود دولت به خرید تضمینی باعث می‌شود تا کشاورزان از حداقل درآمد مشخصی برخوردار شوند، می‌گوید: باید توجه داشت که اکنون زعفران در مناطق کم ‌توسعه‌یافته خراسان کشت می‌شود، ازاین‌رو اگر مسئولان اجازه بدهند که دلالان نبض بازار را به دست بگیرند، این مسأله باعث کاهش انگیزه کشاورزان از فعالیت در تولید زعفران شده و انگیزه آن‌ها برای مهاجرت به شهرها و به‌ویژه مشهد افزایش می‌یابد‌. وی با بیان این‌که چندی است که دلالان مدام علیه خرید زعفران جوسازی می‌کنند، می‌گوید: هر چند این طرح برای اجرای بهتر نیازمند اصلاحاتی است، به‌طور حتم اگر این طرح تحت‌تأثیر دلالان تعطیل شود، زیان بیش‌تری برای اقتصاد خراسان رضوی خواهد داشت‌. سوهانی می‌گوید: برخی دلالان با دامن‌زدن به مسائلی مانند این‌که ورود دولت به خرید تضمینی زعفران باعث ضربه به بازار صادرات می‌شود، در صددند تا طلای سرخ را به نرخ بسیار ارزان بخرند و به صادرکنندگان با نرخ گرانی بفروشند‌.

ثبات قیمت

نایب‌ رئیس شورای ملی زعفران نیز ضمن مثبت ‌خواندن خرید توافقی زعفران از کشاورز می‌گوید: خرید زعفران اقدام خوبی است؛ ولی با توجه به این‌که ٨٠ درصد محصول صادراتی است باید این محصول در اختیار صادرکننده با یک ثبات قیمت قرار بگیرد‌، به‌گونه‌ای که زعفران را با قیمتی کارشناسی ‌شده مشخص از کشاورز بخرند و با قیمت مشخص به صادرکننده بفروشند تا صادرکننده بتواند آن را در بازارهای جهانی عرضه کند‌. غلامرضا میری می‌افزاید: راندمان تولید ما در زعفران سال‌به‌سال رو به افزایش است؛ بنابراین برای این افزایش باید بازار ایجاد کنیم که این امر به ثبات نیاز دارد‌. خواهش ما از هر کسی که می‌خواهد این خرید را انجام دهد، دولت یا بخش خصوصی این است که هدفش حمایت از کشاورز و تنظیم و تثبیت بازار باشد‌. انتظار ما این است که اگر خریدی انجام می‌شود برای عرضه زعفران و تنظیم و تفکیک بازار آن نیز برنامه‌ای وجود داشته باشد‌.

آگاهی کشاورزان از قیمت واقعی طلای سرخ

در همین ارتباط، ناصری، یک فعال بازار زعفران، درباره وضعیت قیمت‌ها در فصل برداشت می‌گوید: قیمت گل زعفران در حالی در ابتدای زمان برداشت در سال جاری به ۲۰۰ هزار تومان در هر کیلو افزایش یافت که این قیمت طی روز‌های اخیر اندکی کاهشی بود؛ چراکه کشاورزان برای تأمین سرمایه در گردش جهت به کار گرفتن کارگران و پر کردن گل‌های برداشت شده، اقدام به فروش زعفران کردند و به‌همین دلیل قیمت‌ها با افت مواجه شد‌. این درحالی است که با فروکش کردن میزان برداشت گل زعفران از زمین‌های زراعی، احتمالاً این روند نزولی پایان خواهد یافت‌. وی می‌افزاید: حضور دلالان در این‌بازه زمانی برای خرید گل‌های بنفش زعفران از کشاورزان همچنان قابل مشاهده است و حتی برخی خریداران و تجار خارجی نیز به‌صورت مستقیم برای خرید گل به سراغ کشاورزان آمده‌اند که البته این وضعیت به‌دلیل انجام معاملات زعفران در بورس نسبت به سال‌های قبل با کاهش چشمگیری همراه شده است‌. امسال در فصل برداشت، کشاورزان به‌واسطه انجام معاملات زعفران در بورس از قیمت‌های واقعی آگاه شده‌اند و حاضر نیستند محصول خود را به هر قیمتی به دلالان بفروشند‌. ناصری با بیان این‌که هر ساله دلالان گل‌های زعفران را خریده و پس از پاک کردن به قیمت‌های بالاتری در بازار می‌فروشند، گفت: واسطه‌های بازار سنتی زعفران انتظار دارند زعفران را به قیمتی از کشاورز خریداری کنند که سود ۵۰ تا ۱۰۰ درصدی کسب کنند که از سال گذشته با ورود زعفران به معاملات بورس کالا، شرایط به نفع کشاورزان پیش رفته و زعفران‌کاران می‌توانند محصول خود را به‌صورت مستقیم به خریداران فروخته یا در قالب گواهی سپرده کالایی، سپرده کرده و در زمان نیاز بفروشند‌. وی تأکید می‌کند: معاملات زعفران در بورس کالا در حالی از سال گذشته با اجرایی شدن خرید توافقی و در قالب گواهی سپرده کالایی آغاز شد که کشاورز می‌تواند از این طریق به نوعی در حوزه فعالیت خود سرمایه‌گذاری کند؛ چراکه طبق شرایط خرید توافقی سال گذشته کشاورز می‌توانست با سپرده کردن محصول ۳۰ درصد از پول حاصل از فروش زعفران خود را در ابتدا دریافت کرده و مابقی را در شرایطی که نیاز است، بفروشد که این خود نوعی سرمایه‌گذاری و سپرده‌گذاری است‌. این فعال بازار زعفران در ادامه می‌گوید: بر همین اساس، امسال کشاورزان برای حضور در طرح خرید توافقی و سپرده کردن محصول برداشت شده خود در قالب این گواهی‌ها در بورس راغب‌تر هستند‌. به‌طوری که بورس به واسطه مکانیسم شفاف خود توانسته با واقعی کردن قیمت زعفران از کشاورزان حمایت کند و در حال حاضر برخی کشاورزان که در بورس کالا اقدام به دریافت سپرده کالایی برای محصول خود کرده‌اند، از فروش محصول در بازار سنتی امتناع کرده و معتقدند می‌توانند در بورس محصول خود را به قیمت واقعی بفروشند‌.

ناصری با بیان این‌که این مکانیسم معاملاتی در حفظ سرمایه و سرمایه‌گذاری بهتر به کشاورزان زعفران‌کار کمک می‌کند، می‌گوید: با این روش کشاورزان می‌توانند در مقایسه با سال گذشته محصول خود را با قیمت‌های به‌مراتب بالاتری بفروشند‌. وی با تأکید بر این‌که نمی‌توان رشد قیمت‌هایی که پس از ورود زعفران به بورس اتفاق افتاده را گرانی محسوب کرد، اظهار می‌کند: این رشد قیمت‌ها به هیچ‌وجه گرانی تلقی نمی‌شود، بلکه این روند مثبت قیمتی در بازار زعفران ناشی از اعمال تأثیر ناشی از مابه‌التفاوت نرخ دلاری محصول با قیمت‌های بازار داخل است‌؛ چراکه وقتی ۹۰ درصد از تولید یک محصول به صادرات اختصاص دارد، مسلماً قیمت آن به‌صورت ریالی نبوده و براساس ارز دلار تعیین می‌شود‌. حتی اگر تسویه آن به‌صورت ریالی صورت گیرد؛ اما قیمت آن برمبنای دلار تعیین شده است‌. به‌همین دلیل طی یک‌سال گذشته با روند صعودی بهای دلار در کشور قیمت زعفران در بازار ایران نیز با افزایش همراه شد که این روند تحت‌تأثیر مابه‌التفاوت نرخ ارز بوده است‌. این فعال بازار زعفران ادامه می‌دهد: در دنیا زعفران کم‌تر از کیلویی ۴۰ تا ۵۰ میلیون تومان معامله نمی‌شود و این حق کشاورز است که با این همه زحمت حداقل ۵۰ درصد این مبلغ را به‌دست آورد‌. حال آن‌که تاکنون سود اصلی به جیب دلالان، واسطه‌ها و تجار سرازیر می‌شد که امیدواریم با فراگیر شدن معاملات زعفران در بورس، سود اصلی عاید کشاورزان شود‌. ناصری درباره این‌که اگر زعفران در بورس معامله نمی‌شد، می‌گوید: اگر همچنان معاملات زعفران در بازار سنتی صورت می‌گرفت، وضعیت قیمت‌ها در سال جاری از این سطح از شفافیت برخوردار نبود و اوضاع کشاورزان به‌مراتب بدتر از سال‌های گذشته می‌شد؛ به‌طوری‌که با افزایش هزینه‌های جاری و بهای تمام‌شده تولید زعفران، برداشت محصول برای کشاورزان مقرون به‌صرفه و اقتصادی نبود و زعفران‌کاران مجبور می‌شدند پیاز‌های زعفران را از زمین خارج کرده و امحاء کنند‌؛ چراکه حدود ۳۰ درصد از قیمت زعفران مربوط به بهای تمام شده تولید است و اگر قرار بود زعفران همچنان به قیمت سال‌های قبل فروخته شود، حتی هزینه‌های جاری کشاورزان هم جبران نمی‌شد‌؛ اما به کمک بورس کالا و به‌روش معاملات گواهی سپرده کالایی، کشاورز می‌توانند به میزان تأمین هزینه‌های جاری خود در زمان برداشت محصول خود را بفروشد‌.

سایت شعارسال، با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از روزنامه سبزینه، تاریخ انتشار: 12آبان1397 ، کدخبر: 57233: www.sabzineh.org