شعار سال: با وجود بارش‌های بسیار مناسب در دو ماه اخیر، هیچ برنامه روشنی برای مدیریت صحیح آب و جلوگیری از هدررفت این حجم از منابع آبی دیده نمی‌شود. کلیدواژه «بحران آب» در یک دهه گذشته، شاه بیت سخنان مسئولان و متولیان مدیریت آب کشور بوده است. کمبود و بعضاً جیره‌بندی آب در فصل تابستان و ممانعت از کشت برخی محصولات کشاورزی در ایام بدون بارش، در کنار بی‌برنامگی مسئولان در ایام بارش و خسارت دیدن کشور از سیل و آب‌گرفتگی، خلاصه تمام آن چیزی است که مردم در چند سال اخیر به مثابه ترجیع‌بندی تکراری تجربه می‌کنند. در این میان نیز همواره گزاره‌هایی نظیر قهر طبیعت، خشک‌سالی یا تغییر اقلیم تنها دلیل ارائه شده از سوی مدیران آب کشور برای توجیه و توضیح چرایی بروز این نابه‌سامانی­‌ها بوده است.

مدیران بحران‌پسندِ روزهای کم‌آبی

تکرار سناریوی خسته‌کننده یادشده به قدری است که شائبه «بحران‌پسند» بودن مسئولان آب کشور در ذهن مردم در حال قوت گرفتن است؛ شائبه‌ای که حتی با مشاهده نام برخی نهادهای دولتی نظیر «کمیته ملی سازگاری با کم‌آبی»، «مرکز ملی خشک‌سالی و مدیریت بحران» یا «سازمان حفاظت محیط زیست» بیش از پیش تقویت می‌شود. اگر در یک سال، بارش‌ها حتی چند درصد کمتر از آمار و ارقام بلندمدت به ثبت برسد، بلافاصله و در حجم گسترده‌ای در رسانه‌های کشور به حجت قاطعی برای همگان در اثبات وجود بحران تبدیل خواهد شد! اما اگر بارندگی‌ها روندی بر خلاف انتظار مسئولان به ثبت رساند، کمتر کسی سخنی از ترسالی یا ارائه برنامه‌ای برای کنترل و بهره‌گیری موثر از آب تا پیش از تبخیر مجدد و کاستن از خسارات سیل به میان می‌آورد و بعضاً تنها به صدور هشدار سیل اکتفا می‌شود. در این میان حتی برخی از مسئولان با مواجهه روزهای پر بارش، مأیوسانه بر بی‌فایده بودن این‌بارش‌ها برای جبران بحرانی که به آن معتقدند، تأکید می‌کنند. چنان‌که صادق ضیائیان، رئیس مرکز ملی خشک‌سالی، طی مصاحبه‌­ای در تاریخ 23 آبان ماه اظهار می‌کند: میانگین بارش کل کشور نسبت به بلندمدت حدود ۱۴ میلی‌متر بیش‌تر است و پیش‌بینی می‌شود که تا پایان فصل پاییز بارندگی‌ها در حد نرمال یا بالاتر از نرمال باشد. با این وجود خشک‌سالی‌های انباشته و افت شدید آب‌های زیرزمینی جبران نمی‌شود. این‌ در حالی است که مطابق با آمار تلفات تبخیر و سیلاب وزارت نیرو، مجموع آبی که تا پیش از رسیدن به مصرف‌کننده هدر می‌رود، بیش از پنج برابر کل مصرف آب است.

روند صعودی معنادار در میزان بارش‌ها

سال آبی جاری (97-98) در روزهای آغازین خود به سر می‌برد؛ اما در همین حدود هشت هفته‌ای که از آن گذشته، روند بارش‌ها در کشور نشان می‌دهد آمار بارندگی نسبت به سال گذشته و حتی میانگین بلندمدت 50 ساله کشور، افزایش قابل ملاحظه‌ای دارد. سال آبی گذشته (96-97) بنابر اعلام مسئولان مذکور، یکی از خشک‌ترین سال‌ها بود و بنابراین مقایسه بارش‌های امسال با سال گذشته، شاید مبنای علمی دقیقی نداشته باشد. اما هنگامی بارش‌های امسال با میانگین بلندمدت نیز مقایسه شود، می‌توان مشاهده کرد که اکثر استان‌های کشور روندی مثبت در میزان بارش را در حدود 54 روزی که از آغاز سال آبی سپری شده، نسبت به میانگین بلندمدت در همین دوره زمانی تجربه می‌کنند. این آمار اگرچه نوید نزول بیش‌تر رحمت الهی را به همراه دارد، اما هشداری است به مسئولان آب کشور که تا پیش از تبدیل این نعمت به نقمتی برای مردم، برنامه‌ای برای مدیریت صحیح آب تدوین کنند تا در تابستان سال بعد، مردم این‌بار گزاره‌هایی متفاوت از جنس جیره‌بندی، ممنوعیت و خشک‌سالی را از زبان آنان شاهد باشند!

لزوم جلوگیری از تبخیر و تلفات آب و ذخیره‌سازی اصولی باران

بر اساس آمارهای ارائه شده، کل کشور تا این مقطع زمانی از سال آبی نسبت به میانگین 50 ساله در همین بازه زمانی، 5/64 درصد بیش‌تر بارش داشته است. در برخی استان‌ها نظیر بوشهر، خوزستان، کرمان، ایلام و خراسان جنوبی که در سال‌های اخیر همواره با معضل کم‌آبی دست به گریبان بوده‌اند، میزان افزایش بارش نسبت به بلندمدت حتی بیش از 100 درصد است؛ بنابراین درصورت مدیریت صحیح نزولات جوی، نمی‌توان تداوم ادعاهای کم‌آبی را برای عموم کشور و به‌ویژه برای استان‌های یادشده پذیرفت. اکنون باید گفت به نوعی توپ در زمین مسئولان آب کشور علی‌الخصوص وزارت نیرو است که چگونه آب را به‌طور صحیح برای استفاده در طول سال و جبران اُفت سطح سفره‌های زیرزمینی مدیریت می‌کنند. آیا مشابه سال‌های گذشته مردم کشور شاهد تبخیر و تلف شدن بارش‌ها و بلند شدن فریاد العطش در تابستان خواهند بود یا آن که طرحی نو در انداخته می‌شود؟ هرچند که مسئولان در این روزهای پر باران، گویا علاقه‌ای به حضور پررنگ سابق در رسانه‌ها و توصیف ابعاد بحرانی که قطعی و قریب‌الوقوع معرفی و بعضاً از احتمال مهاجرت‌های گسترده ناشی از تبعات خشکی کشور دم می‌زدند، ندارند. به راستی چرا برخی مسئولان صرفاً مدیرِ روزهای بحرانی‌اند؟! به نظر می‌رسد علاقه مسئولان آب کشور به حضور و فعالیت اداری در روزهای خشک و به اصطلاح بحرانی، برای فشار بر مردم به‌منظور اصلاح رفتار مصرف آنان بسیار بیش‌تر از شرایط ترسالی و تلاش برای ذخیره هدررفت کلان آب باشد؛ هدررفتی که طبق برآوردها بیش از پنج برابر کل مصرف آب کشور است.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت روزنامه سبزینه، تاریخ انتشار 26 آبان 97، کد مطلب: 57821، www.sabzineh.org