شعارسال:بارور سازی ابرها در جهان هنوز به اثبات نرسیده است و با اینکه این روش در برخی از کشورها جواب داده، اما قابل کنترل نیست.

چندسالی است که موضوع بارورسازی ابرها مطرح شده و مورد انتقاد برخی کارشناسان قرار گرفته که به گفته آنها بارورسازی ابرها باعث عقیم شدن ابر می شود. موافقان بارورسازی ابرها می گویند که این روش یک واقعیت علمی تایید شده توسط مجامع علمی بین المللی است که در صورت مدیریت درست، می تواند باعث افزایش بارندگی شود. اما مخالفان این پروژه معتقدند که به اجبار و صرف هزینه بسیار نمی توان ابر بدون رطوبت را بارور کرد و اگر این روش کارگشا بود کشورهای پیشرفته مشتری اصلی آن بودند.

گفتنی است که ایران به دلیل قرار گرفتن در منطقه خشک و نیمه خشک و بارش های محدود یکی از کشور های کم بارش در منطقه محسوب می شود؛ به همین دلیل برخی از مسئولان و کارشناسان به فکر ایجاد راه حلی برای جبران کمبود بارش افتاده اند و آن بارور سازی ابرها است .

باروری سازی ابرها به عنوان روشی علمی در تعدیل آب و هوا قدمتی ۸۰ ساله در تحقیقات آزمایشگاهی دارد و بسیاری از دانشمندان و فعالان حوزه آب در سراسر دنیا طی سالها، تحقیقات بسیاری انجام دادند تا بتوانند با افزودن مواد به‌داخل یک ابر (با استفاده از ژنراتورهای زمینی، موشک و یا هواپیما) به افزایش بارش کمک کنند.

به‌عبارت‌ دیگر بارورسازی ابرها یا ایجاد باران مصنوعی روشی برای تأثیرگذاری روی ابرهای طبیعی است که در آن با استفاده از مواد شیمیایی، آب بیشتری از ابر به شکل باران یا برف گرفته می‌شود.

بر اساس گزارشات و تحقیقات بین المللی هنوز دلیل علمی مبنی بر موفقیت روش بارور سازی ابرها در جهان به اثبات نرسیده است؛ در واقع با اینکه این روش در برخی از کشورها جواب داده اما چون قابل کنترل نیست نمی تواند روش مناسبی برای ایجاد بارندگی در کشورها باشد.

بارور سازی ابرها در هر منطقه ای متفاوت است و این بسته به وضعیت آب و هوای کشور دارد. کشوری که در منطقه خشک و مرطوب قرار دارد، با کشور دارای آب و هوای سرد و زمستانی متفاوت است. در کشور آمریکا به دلیل نزدیک بودن آب و هوای آن به کشور ایران روش بارورسازی ابرها نتیجه مثبتی به همراه نداشته است. اما این روش در کشور روسیه که دارای هوای سردی همراه با تگرگ و بارش فراوان است، بسیار موفق بود.

گفتنی است که ایران در 35 سال اخیر با کاهش بارندگی   رو به رو نبوده و از نظر آماری بارندگی کاهش چشمگیری نداشته است. این آمار از طریق داده های ماهواره ای و اندازه گیری همه روزه بارندگی دور کره زمین در ۳۵ سال اخیر به دست آمده است. بر مبنای این آمار که سطح ۲۵ کیلومتری زمین را مورد بررسی قرار داده و هر ماه در حال به روزرسانی است، سطح بارندگی به طور کلی روی کشور ایران شاید کمی پایین رفته باشد اما این کاهش از نظر آماری زیاد نیست.

برای بارورسازی ابرها باید شبکه های ابر وجود داشته باشد، اما براساس داده های ماهواره ای کشور ایران این قابلیت را ندارد که شبکه ای برای ابرهای بارش زا داشته باشد و به تازگی نیز در ایران این شبکه ای دیده نشده است. در مناطقی که ابری وجود ندارد چندان امیدی به نتایج فناوری باروری ابرها نیست.

انجمن علمی مهندسان عمران آمریکا معتقدند که موضوع بارورسازی ابرها قابلیت مدیریت آب را دارد و می تواند موجب افزایش بارندگی شود. این انجمن معتقد است که بارور سازی ابرها تنها منجر به افزایش بارندگی نمی شود بلکه موجب کاهش تگرک و مه زدایی می شود. در ایران به دلیل این که بارش تگرگ موجب ایجاد خسارت در بخش کشاورزی می شود، این روش می تواند مفید باشد، اما روش بارورسازی ابرها در ایران تنها برای افزایش بارندگی است و باید به این نکته توجه داشت که هر ابری قابلیت بارورسازی را ندارد؛ به همین دلیل این نیازمند بررسی در شرایط مختلف است.

بارورسازی ابر در شرایط خشکسالی بسیار محدود می شود. چرا که در شرایط خشکسالی ابرهای بارش زا در منطقه کم است و ابری وجود ندارد که بخواهیم آن را بارور کنیم. بارورسازی زمانی کاربردی است که قبل و یا بعد از خشکسالی، یک برنامه جامع بلندمدت پیوسته در یک کشور انجام شود. در این صورت می توان انتظار داشت بخشی از کمبود بارش در دوره خشکسالی توسط این روش، جبران شود.

سازمان هواشناسی جهانی در سال ۲۰۱۳ اعلام کرده که ۴۲ کشور و در سال ۲۰۱۶ اعلام کرده که ۵۶ کشور این روش را به کار می گیرند. به عنوان نمونه استرالیا از سال ۱۹۴۷ این برنامه را به طور مداوم به کار بسته است. چین از سال ۱۹۵۸، تایلند از سال ۱۹۷۱ و آمریکا بحث بارورسازی ابرها را در ۹ ایالت انجام می دهد.

طبق بررسی هایی که توسط موسسه آب دانشگاه تهران برای سال آبی ۹۳-۹۴ صورت گرفته، میزان افزایش بارش در ایران مرکزی به گونه ای بود که حدود ۲ میلیارد متر مکعب آب (دو برابر حجم مخزن سد زاینده رود) از طریق بارورسازی ابرها استحصال شده است. طبق بررسی های این مرکز و ارزیابی صورت گرفته، هزینه قیمت تمام شده برای هر مترمکعب آب از روش بارورسازی، کمتر از ۵۰ تومان محاسبه شده است.

فرض کنید عملیات بارورسازی ابرها برای نیمی از کشور که دارای ابرهای مناسب بارورسازی هستند انجام شده و در طی آن ۲۰ میلیمتر به بارندگی این مناطق اضافه شود، در این صورت حدود ۱۶ میلیارد متر مکعب (۱۶ برابر حجم مفید سد زاینده رود) آب استحصال خواهد شد. البته باید توجه کرد که در شرایطی که ابر باران زا نداریم و درگیر خشکسالی هستیم، بارورسازی ابرها راه حل برون رفت از مسئله کم آبی نخواهد بود و تنها راه حل خشکسالی، مدیریت مصرف و تقاضا است.

به گفته یکی از کارشناسان آب، «یدید نقره» ماده ایست سمی و دشمن محيط زيست (طبق طبقه بندی بین المللی GHS)؛ پخش یدید نقره در محیط، غیر قابل جمع آوری است که خطرات جبران ناپذیر برای میکروارگانیسم های خاک، آب، آبزیان و ریزجانداران دارد و باعث انباشته شدن و افزایش تدریجی مواد شیمیایی در خاک و آب می شود. آمار قابل پذیرش از افزایش بارش پس از گذشت ۷۰ سال از اجرای آن ارائه نشده و اشتباه در محاسبات و ازدیاد انتشار یدید نقره در ابر، عقیم شدن ابر را به دنبال دارد چون کنترل سرعت و جهت باد در اختیار متخصصان نیست؛ بنابر این حتی چنانچه بارشی هم روی دهد، کنترل بارش در منطقه هدف دشوار است؛ در کشور ما با وجود کار، هزینه و سرمایه گذاری زیاد، کماکان خشکسالی در کشور ما باقی است و هیچ یک از تالاب ها و دریاچه ها احياء نگشته است.

بارورسازی ابر می تواند موجب تشدید گرد و غبار و عقیم شدن بیشتر ابر می شود

احد وظیفه مدیرکل پیش بینی و هشدار سریع سازمان هواشناسی کشور با اشاره به اعلام آمادگی و کمک سپاه پاسداران برای بارورسازی ابرها اظهار کرد: موضوع بارورسازی ابر باید در بستر خود مورد بررسی قرار گیرد؛ این گونه نیست که با بارورکردن ابرها شاهد نتایج مثبتی باشیم.

وی افزود: بارورسازی ابر یعنی ایجاد هستک درون ابر که این هستک بتواند رطوبت موجود در ابر را دور خود جمع و زمانی که سنگین شد، موجب بارش باران شود.

وظیفه با اشاره به معضل گرد و غبار در کشور که باعث کم شدن بارش می شود، افزود: پاشیدن هسته به ابر باعث تشدید گرد و غبار و عقیم شدن بیشتر ابرها می شود.

وی ادامه داد:گرد و خاکی که از خوزستان و از عراق بلند می شود به سیستم های ابر و سطح جبهه بارشی کشور نفوذ می کند.

مدیرکل پیش بینی و هشدار سریع سازمان هواشناسی کشور تصریح کرد: استان های خوزستان ، کرمانشاه و ایلام درگیر گرد و غبار هستند که هم زمان در این استان ها ابرناکی آسمان و بارش را نیز شاهد هستیم.

وی افزود: تزریق جریان های صعودی به درون ابر علاوه بر اینکه ابرها را بیش از اندازه بارور کرده است، باعث کم بارشی و اثر منفی بر روی مقدار بارش نیز شده است.

وظیفه گفت: برای بارورسازی ابرها اگر به صورت مصنوعی یعنی با هواپیما ذرات ید نقره و CO2 خشک را به ابرها تزریق کنیم نه تنها کمکی نکرده ایم بلکه وضعیت را بدتر نیز می کنیم.

وی ادامه داد: برای بارور سازی ابرها با استفاده از ذرات ید نقره، باید به صورت علمی با بررسی سیستم ابر، ویژگی های میکروفیزیک ابر (ساختار ریز ابر ) را دقیق بشناسیم و به این نتیجه برسیم که آیا این ابر به اندازه کافی هستک و یا ذرات هسته بارش را تشکیل می دهد یا خیر.

مدیرکل پیش بینی و هشدار سریع سازمان هواشناسی کشور تاکید کرد: بارور سازی ابرها روش جایگزین برای تولید بارش به صورت بزرگ مقیاس و کلان برای از بین بردن خشکسالی است که در دنیا این روش معمول نبوده است .

وی با بیان اینکه گزارش های سازمان جهانی هواشناسی حاکی از این است که روش بارور کردن ابرها به صورت اصولی می تواند خشکسالی را از بین ببرد، افزود: بسیاری از کشورهای جهان به صورت آزمایشی این کار را انجام داده اند که نتیجه آن در برخی کشورها اثرات مثبت و در برخی دیگر اثرات منفی داشته است.

وظیفه با بیان اینکه در بسیاری از کشورها خشکسالی حکمفرما است، بیان کرد: اصولا روش بارور سازی ابرها روشی نیست که همه جای دنیا انجام شده و نتیجه مثبت گرفته باشند. در کشورهای اطراف ما کارهایی در این باره انجام شد اما باعث از بین رفتن خشکسالی نشد.

وی با بیان اینکه بخشی از گرد و خاک جنوب کشور از چشمه های داخلی است، افزود: همین گرد و خاک زمانی که خیزش پیدا کند به لایه های بالای جو درون ابر وارد می شود که باعث عقیم شدن ابرها می شود.

مدیرکل پیش بینی و هشدار سریع سازمان هواشناسی کشور گفت: زمانی که در ابرها هستک و یا هسته میعان ایجاد می شود، در صورت وجود رطوبت در ابر قطرک باران شکل می گیرد و قطرک های باران کم کم با جذب رطوبت بیشتر تبدیل به قطره باران شده و ریزش می کنند اما زمانی که پدیده گرد وخاک افزایش پیدا می کند ، به ابر نفوذ کرده و باعث کاهش بارش می شود.

سخن پایانی

می توان گفت نظرات مخالفان و موافقان روش بارورسازی ابرها کاملا مستقل بوده اما باید به این نکته توجه داشت که این روش علمی در بسیاری از کشورها صورت گرفته است و موفقیت و یا شکست آن قطعی نبوده است. شاید در ایران این روش تنها راه حل مشکل کم آبی نباشد، اما می‌توان به عنوان یک روش علمی نیز از آن بهره برد؛ گرچه علاوه بر این روش ها باید برای کمبود آب روشی همچون مدیریت و بهینه مصرف کردن آب را فرهنگ سازی کرد.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ انتشار4 آذر 97، کدخبر: 6740421، www.yjc.ir