شعار سال: یوزپلنگ یکی از سریعترین حیوانات خشکی است، بهطور معمول توانایی حرکت با سرعتی برابر با 112 کیلومتر در ساعت را دارد؛ اما به نظر میرسد روند انقراض، در حال سبقت گرفتن از این تیزپای ایرانی است. یوزپلنگ گربهسانی زیبا اما در خطر انقراض است، در گذشته در بیشتر مناطق آفریقا و گستره وسیعی از آسیای مرکزی و شبه قاره هند پراکنده بود؛ اما امروزه با کاهش شدید جمعیت روبهرو شده است. از میان دو زیرگونه اصلی یوزپلنگ، یوزپلنگ آسیایی در خطر جدی انقراض قرار دارد، البته چون اکنون فقط در ایران یافت میشود به آن «یوزپلنگ ایرانی» میگویند که تعداد کمی از آنها در دشتهای مرکزی کشور زیست میکنند. برآوردها نشان میدهد حدود 30 تا 35 قلاده یوزپلنگ ایرانی در کشور موجود است؛ اما وضعیت یوزهای آفریقایی بسیار بهتر است؛ زیرا تعداد آنها را حدود پنج تا 15 هزار قلاده برآورد میکنند. البته در این میان عوامل مشترکی حیات این گربهسانان زیبا را تهدید میکند. بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع در خطر انقراض بودن اینگونه ارزشمند از سال 2010، چهارم دسامبر همزمان با 13 آذر بهعنوان روز جهانی یوزپلنگ نامگذاری شده است، ایده برگزاری این رویداد بزرگ جهانی را که هر سال بر دامنه و وسعت آن افزوده میشود، نخستینبار صندوق حفاظت از یوز (Cheetah Conservation Fund) بهعنوان یکی از شناخته شدهترین نهادهای حفاظتی در دنیا، مطرح کرد که هدف آن آگاهسازی در مقیاس کلان بوده است. در ایران عواملی همچون تصادفات جادهای، چرای بیرویه دام در زیستگاههای یوز، تخریب زیستگاهها، فعالیت معادن، جادهکشی، سگهای گله و کاهش طعمه برخی از آنها است که حیات اینگونههای ارزشمند را تهدید میکند. براساس برآوردهای صورت گرفته از سال 1380 تا 1396 بر اثر تصادف جادهای 19 یوز تلف شدهاند که از این تعداد 13 مورد تا قبل از سال 93 در جادههای استان یزد و خراسان جنوبی بود و بقیه در محور سمنان رخ داده است. با توجه به شرایط نامناسب جمعیتی در زیستگاهها، سازمان حفاظت محیطزیست پروژه تکثیر در اسارت را تعریف کرده است و اکنون در حال مطالعه و امکانسنجی برای اجرای آن بر روی دو قلاده یوزپلنگ نر (کوشکی) و ماده (دلبر) مستقر در پارک پردیسان است. مجید خرازیانمقدم، مدیرکل تنوع زیستی و حیاتوحش سازمان حفاظت محیط زیست، گفت: اولویت اصلی ما حفاظت از یوزپلنگ در زیستگاه است؛ اما با توجه به وضعیت این گربهسان در طبیعت، در نظر داریم با همکاری مشاور بینالمللی روش تکثیر در اسارت را انجام دهیم. وی با بیان اینکه مجری تکثیر در اسارت، پژوهشکده محیطزیست و توسعه پایدار سازمان حفاظت محیطزیست است، افزود: اگر شرایط برای حضور مشاور بینالمللی فراهم شود، امیدواریم تا دیماه وارد کشور شود. مدیرکل تنوع زیستی و حیاتوحش سازمان حفاظت محیطزیست با اشاره به اینکه مشاور از آلمان یا فرانسه خواهد بود، اظهار داشت: قطعاً مشاوری خواهد بود که درباره تکثیر مصنوعی گربهسانان بهویژه یوزپلنگ پیشینه موفق داشته باشد. مقدم تأکید کرد: البته با وجود اینکه اعتقاد داریم باید در داخل کشور ظرفیتسازی صورت گیرد و بتوانیم نیروهای متخصص خود را بهگونهای تربیت کنیم که در آینده این کار را با توان تخصصی خود انجام دهیم، اما احساس میکنم برای شروع کار استفاده از مشاوران بینالمللی دارای صلاحیت لازم است. وی گفت: یوزهایی که در پارک پردیسان داریم با یوزهایی که در زیستگاه طبیعی هستند دو مقوله جدا از هم است؛ در زیستگاه طبیعی نه تنها یوز، بلکه بقیه گونههای شاخص ما هم در اولویت اول و اصلی حفاظت قرار دارند؛ اما بحث سه قلاده یوزی (کوشکی، دلبر و ایران) که در پردیسان داریم جدا از بحث حفاظت از گونه در زیستگاه است. مدیرکل تنوع زیستی و حیاتوحش سازمان حفاظت محیطزیست افزود: در نظر داریم از این سه قلاده یوزی که در پردیسان داریم حداکثر استفاده تحقیقاتی را داشته باشیم؛ هرچند انجام این کارها ریسک بالایی دارد و ممکن است اگر ماه آینده هم کار را آغاز کنیم، یوز ماده (دلبر) توان بارور شدن نداشته باشد، در واقع تمام اینها امکانسنجی است.
وی تأکید کرد: بنابراین تا کار را شروع نکنیم نمیتوانیم بگوییم چه میشود، اما تمام توان و سعی ما بر این است که از این سه یوزی که در اسارت هستند حداکثر استفاده تحقیقاتی را داشته باشیم، در این کار هم اولویت اول ما تکثیر غیرطبیعی است، چون تکثیر طبیعی در سهسال گذشته جواب نداده است. مقدم اظهار داشت: در زیستگاه طبیعی اولویت اول ما همچنان حفاظت از گونه است؛ اما با توجه به موقعیت بسیار خطیر اینگونه در کشور باید برای هر کدام از یوزهای برنامهریزی داشته باشیم که شامل این سه قلاده یوز در اسارت نیز میشود؛ نمیتوانیم دست روی دست بگذاریم تا عمر آنها تمام شود. باید برنامههای تحقیقاتی داشته باشیم چه بسا خروجی آن بتواند در آینده در زیستگاه به کار ما آید. وی درباره تعداد یوزهای موجود در کشور گفت: سرشماری یوزها در کشور با استفاده از دوربینهای تلهای و روش خالشناسی صورت میگیرد؛ هر خال یوز بهمثابه اثر انگشت انسان است. این روش از 15 سال پیش در کشور انجام میشود و در این مدت قطعاً تعدادی از یوزهای شناسایی شده تلف یا تعدادی اضافه شدهاند. عدد و ارقامی که اعلام میشود کاملاً تقریبی است. اگر بخواهیم برآورد دقیقتری داشته باشیم، با توجه بهوسعت زیستگاه اینگونه به تجهیزات و اعتبارات بیشتری نیاز داریم.
مدیرکل تنوع زیستی و حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست گفت: تاکنون دقیقترین کاری که توانستیم انجام دهیم سرشماری با استفاده از دوربینهای تلهای و همان روش خالشناسی است، اما کاملاً تقریبی است.
همکاری با پژوهشگاه رویان
مقدم گفت: با توجه به اهمیت موضوع اهداف تحقیقاتی متعددی را تعریف کردیم که یکی از آنها همکاری با پژوهشگاه رویان است. وی افزود: در تلاشیم تا تمام راهکارهایی را که میتواند منتج به حفاظت گونه در زیستگاه شود، انجام دهیم. بر این اساس ممکن است، مثلاً با 50 مرکز همکاری کنیم تا بتوانیم بهترین استفاده و داده را از یوزهای در اسارت داشته باشیم. مقدم ادامه داد: تکثیر یوز از طریق کشت بافت یکی از اهداف فرعی ماست که سال گذشته نشستی با پژوهشگاه رویان داشتیم و چون پژوهشکده محیطزیست و توسعه پایدار مجری طرح تکثیر در اسارت یوزها است؛ از این رو کارها از طریق آنها پیگیری میشود. وی گفت: با در نظر گرفتن اهمیت حفاظت از اینگونه ارزشمند اول و دوم دیماه کارگاهی آموزشی با حضور کارشناسانی از آفریقای جنوبی برای کارشناسان زیستگاههای یوز برگزار میکنیم؛ آفریقای جنوبی در کار تکثیر مصنوعی یوزپلنگ بسیار موفق است.
مقدم گفت: در نظر داریم موالیدی را که از یوزهای پردیسان میگیریم در زیستگاه محصور اما بزرگتری بهعنوان مولد رهاسازی کنیم تا برای حضور در زیستگاه اصلی آماده شوند، البته کار بسیار دشواری است و تاکنون در دنیا سابقه نداشته است؛ اما تلاش خود را میکنیم.
سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت روزنامه سبزینه، تاریخ انتشار 14 آذر 97، کد مطلب: 58808، www.sabzineh.org