شعار سال: واژه «ادامه خشکسالی» که اخیراً توسط ریاست محترم جمهوری در زمینه ضرورت مدیریت مصرف آب به‌کار گرفته شده است یا عبارت «سازگاری با کم‌ آبی» که بارها مورد تأکید وزیر محترم نیرو قرار گرفته یا «تعادل بخشی به منابع آب» که از چند سال پیش توسط شرکت مدیریت منابع آب ایران مطرح شده، همگی از یک واقعیت حکایت دارند و آن عبارت است از «محدودیت منابع آب».

واقعیت آن است که «محدودیت منابع آب» که از فقر بارندگی ناشی می‌شود مشکل امروز و دیروز فلات ایران نیست بلکه رد پای آن در قرن‌ها پیش به وضوح دیده می‌شود. آنچه که امروز را از دیروز متمایز می‌سازد در نحوه مصرف آب متجلی می‌گردد. تا سال‌های 1320 محدودیت‌های طبیعی در مصرف آب و در نتیجه در کنترل توسعه نقش‌آفرین بودند، چرا که توسعه، تابع آب در دسترس بود ولی از آن سال‌ها که فناوری جدید استحصال و کنترل آب جایگزین سیستم‌های هماهنگ با طبیعت شده و حاکم و تاجر، سرمایه‌گذار و دهقان دانسته و ندانسته به استقبال آن رفته و به‌عنوان مثال دل زمین را با مته‌های حفاری سوراخ کردند توسعه بر پاشنه آب نچرخید و لذا بتدریج از وضعیت تعادلی خویش خارج شده و رشدی فزاینده و لجام گسیخته را به ارمغان آورد و به همین دلیل در مدت کوتاهی زنگ خطر کم آبی به صدا درآمد تا آنکه رئیس جمهوری توصیه می‌نماید تا «مبنای اداره منابع آبی کشور بر پایه خشکسالی گذاشته شود».

در واقع رئیس جمهوری با این پیام خویش می‌خواهد از یک‌طرف محدودیت تأمین آب و از طرف دیگر ضرورت مدیریت مصرف را گوشزد نماید. قبلاً نیز وزیر نیرو و وزارت متبوع وی با تأکید بر «سازگاری با کم آبی» همین پیام را که حکایت از مدیریت توأمان تقاضا و مصرف دارد یادآور شده‌اند. پس آنچه که مسلم است آن که منابع آبی کشور که تحت تأثیر تغییرات اقلیمی قرار گرفته‌اند محدود می‌باشند. و اما «راه حل» چیست؟

قبل از طرح چند «راه حل» نمونه‌ای، لازم است تا اتفاقات مثبتی را که در سنوات اخیر و در سایه کم آبی به وقوع پیوسته است متذکر شوم:

1. پذیرفته‌ایم که آب به‌عنوان یک مقوله «چندوجهی» و نه صرفاً فنی مطرح می‌باشد و بنابراین یادگرفته‌ایم تا به‌صورت جامع و همه‌جانبه به آن نگاه کنیم.

2. اقدامات مؤثری که در زمینه «آگاه‌سازی اجتماعی» و فرهنگ‌سازی در زمینه آب صورت گرفته است قابل مقایسه با یک یا دو دهه پیش نیست. البته هنوز در آغاز راه هستیم و باید با افزایش آگاهی‌ها، الگوهای ذهنی مصرف آب را به سمت مصارف منطقی سوق داد.

3. چالش آب هم اینک «دغدغه» بخش‌های مصرف نیز شده است. اقداماتی که در جهت هماهنگی بین بخش‌ها صورت گرفته است، نظیر تشکیل کارگروه سازگاری با کم آبی که سطوح مختلف ملی، استانی و شهرستانی را شامل می‌شود، قابل تحسین است و آینده‌ای هماهنگ را در زمینه مدیریت مصرف آب نوید می‌دهد.

و اما چه باید کرد؟ به منظور پرهیز از اطاله متن به اقداماتی نمونه‌ای و کوتاه‌مدت که خوشبختانه عمده آنان در حال انجام است اشاره می‌نمایم: در بخش کشاورزی خاموشی زمستانه چاه‌های کشاورزی (به مدت دو ماه) که با همکاری کشاورزان و سازمان‌های جهاد کشاورزی در بعضی نقاط کشور به وقوع پیوسته رویکرد ارزشمندی است که امید می‌رود به سایر مناطق ممنوعه کشور تسری داده شده و موانع اجرایی آن نظیر محدودیت اعتبارات برطرف گردد. خاموشی چاه‌ها به مدت دو ماه همراه با مدیریت کشت یعنی کاهش برداشت از منابع آب‌های زیرزمینی به میزان 16 درصد که چنانچه در کل کشور رعایت شود رقم قابل توجه و غیرقابل باور هشت میلیارد مترمکعب در سال را تشکیل می‌دهد. شاهد مدعا آنکه با اجرای این طرح در منطقه ابرکوه از شهرستان‌های استان یزد نه تنها روند نزولی سطح آب زیرزمینی متوقف گردیده بلکه افزایش سطح آب نیز به وقوع پیوسته، کما اینکه بعضی از قنات‌های خشکیده آن منطقه مجدداً فعال و آب از مظهر آنان جاری گردیده است.

​​​​​​​اقدام کوتاه مدت دیگری که قابل اجراست عبارت است از آموزش و بهبود دانش کشاورزان در زمینه شیوه‌های نوین کشاورزی. حال چنانچه این آموزش و افزایش آگاهی‌ها با پرداخت تسهیلات با هدف توسعه فرآیند و فناوری‌های نوین متکی بر کاهش مصرف آب توأم باشد قطعاً نتیجه مناسب‌تری را در آبیاری و به‌کارگیری الگوهای مناسب کشت عاید می‌نماید. و اما چنانچه به بخش شرب بنگریم، انواع و اقسام اقداماتی که منجر به کاهش مصرف آب در این بخش می‌گردد توسط شرکت‌های آبفای استانی و مشترکین به‌کار گرفته شده است. سال‌هاست که این شرکت‌ها در زمینه کاهش آب به حساب نیامده و کاهش تلفات آب در شبکه توزیع آب اقدامات مؤثری را انجام داده‌اند. در واحد‌های مسکونی و عمومی شیر‌های معمولی جای خود را به شیرهای اهرمی داده‌اند، حجم تخلیه آب از طریق فلاش‌تانک‌های جدید به میزان قابل توجهی کاهش یافته است، الگوی کشت و چگونگی تأمین آب فضای سبز شهری مدیریت شده است و... ولی هنوز اقداماتی باقی مانده است که می‌توان در کوتاه مدت مورد توجه قرار داد، به‌عنوان مثال نصب تجهیزات کاهنده مصرف روی شیرها و سردوشی‌ها که مصرف آب را بعضاً تا 20 درصد کاهش می‌دهد هنوز عمومیت پیدا نکرده است که می‌توان با تعریف سازوکارهایی آن را اجرایی نمود. تبیین استانداردهای جدید جهت استفاده مجدد از آب خاکستری راه حل دیگر در مدیریت مصرف آب شهری است. وضع تعرفه‌های جدید برای مشترکین پرمصرف آب شرب نیز راهکار دیگری است که البته بسترها و مصوبات قانونی خاص خود را می‌طلبد. در بخش صنعت نیز می‌توان به بازچرخانی آب، جایگزینی سیستم‌های خنک‌کننده‌تر با سیستم‌های خشک، وضع استاندارد مصرف آب در صنعت و تعریف مکانیزم‌های انگیزشی برای کاهش مصرف آب صنعتی اشاره داشت. خلاصه آنکه چنانچه به آب در کلیه ابعاد اجتماعی، اقتصادی، فنی و زیست‌محیطی نگاه شود و از کنار هر اقدام و راه حل کوچک و بزرگ در زمینه مدیریت مصرف به سادگی نگذریم می‌توان در عین کم آبی به منابع آب جدید که در نتیجه صرفه‌جویی عاید می‌گردند دست یافت. همان‌گونه که مولوی می‌فرماید:

آب کم جو تشنگی آور بدست ---- تا بجوشد آبت از بالا و پست.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت روزنامه ایران، تاریخ انتشار 12 دی 97، کد مطلب: 495880، www.iran-newspaper.com